نظام ویژه آموزشی می خواهیم

بی‌تردید، صنایع‌دستی یكی از نمودهای فرهنگ عامه(فولكلور) و در عین حال عنصری از دانش سنتی است كه طی قرن‌ها، از نسلی به نسلی منتقل شده است. در واقع این صنایع‌، میراث یك قوم، یك جامعه و به‌صورت كلان‌‌تر میراث مشترك یك ملت است. به‌همین دلیل، بسیاری از كشورها موضوع حمایت از حقوق مالكیت معنوی از صاحبان و ذینفعان دانش سنتی و فولكور را برای جلوگیری از تخصیص غیرعادلانه دانش سنتی و فولكلور در دستور كار قرار داده و قوانین ملی مناسبی را در این خصوص تدوین كرده‌اند.
ازطرف دیگر اكثر كشورهای درحال توسعه كه دانش سنتی و فولكور یكی از مزیت‌های نسبی آنها در سطح بین‌المللی است اعلام كرده‌اند. به‌دلیل جهانی شدن و تسهیل ارتباطات، دسترسی به دانش سنتی و فولكلور در هر جای دنیا و حتی در دور افتاده‌ترین روستاها به آسانی امكان‌پذیر است. این امر در كنار محاسنی كه دارد، نگرانی‌هایی نیز به دنبال دارد كه ازجمله مسأله تضییع حقوق جوامع بومی و محلی و صاحبان دانش سنتی كه غالباً در سطحی فراتر از مرزهای ملی و توسط شركت‌ها و مؤسسات و اشخاصی كه عمدتاً اتباع كشورهای صنعتی هستند، صورت می‌گیرد، قابل ذكر است. برای مثال طرح فرش ایرانی كه دانش سنتی و فولكلور آمیخته در تار و پود این فرش‌ها كه هر یك از این طرح‌ها متعلق به یك قوم یا یك جامعه محلی در نقاط مختلف ایران است، در سطح بین‌المللی كپی‌برداری شده و به فروش می‌رسد. از این رو، حمایت از آن نه فقط در سطح ملی بلكه در سطح
بین‌المللی ضروری است.با توجه به مراتب فوق، ایجاد ساز و كارهایی جهت حمایت از نمودهای فولكلور و دانش سنتی و حفظ آنها، از دهه ۶۰ میلادی در دستور كار مجامع مختلف بین‌المللی قرار گرفته كه مهمترین این مجامع، یونسكو و سازمان جهانی مالكیت معنوی است.نظر به سرقت رو به افزون نمودهای فولكور و دانش سنتی و استفاده نامناسب از آنها در سطح بین‌المللی، كشورهای در حال توسعه ازجمله ایران از وایپو درخواست كردند كه ایجاد ساز و كارهای حمایت از حقوق مالكیت معنوی صاحبان دانش سنتی و فولكلور در دستور كار این سازمان قرار بگیرد. به‌دنبال آن، سازمان مذكور طی سال‌های ۹۹-۱۹۹۸ اقدام به اعزام گروه‌های حقیقت یاب ۹ گانه به اقصی‌نقاط دنیا كرد تا از فرصت‌های حمایتی تحت عرف و قوانین ملی مطلع شوند كه حاصل كار آنها ارائه گزارشی باعنوان "الزامات حقوق مالكیت فكری و انتظارات صاحبان دانش سنتی" بوده است كه براساس این گزارش مجمع عمومی سازمان جهانی مالكیت معنوی- وایپو تصمیم به ایجاد كمیته بین‌الدولی منابع ژنتیك، دانش سنتی و فولكلور در سال ۲۰۰۰ گرفت و تاكنون ۱۰ جلسه از آن برگزار شده است. در جلسات این كمیته، كشورهای درحال توسعه از جمله ایران معتقدند كه حقوق موجود مالكیت معنوی جهت حمایت از دانش سنتی و نمودهای فولكلور كافی نیست. این كشورها اعلام كرده‌اند برای حمایت از دانش سنتی و فولكلور باید یك نظام خاص و منحصربه‌فرد (sui generis) طراحی شود كه متفاوت از سیستم موجود نظام مالكیت فكری باشد. همچنین این كشورها اعلام كرده‌اند كه مشكل عمده كشورهای درحال توسعه حمایت از حقوق مالكیت معنوی صاحبان و ذینفعان دانش سنتی و نمودهای فولكلور در سطح ملی نیست بلكه باید راهكارهایی در سطح بین‌المللی برای این حمایت تعبیه شود كه یكی از این راهكارها تدوین سند و یا اسناد الزام‌آور بین‌المللی در این زمینه است. لازم به ذكر است كه ایران یكی از كشورهای تأثیرگذار در شكل‌دهی كار كمیته مذكور بوده و نظرات هیأت اعزامی كشور ما مورد امعان نظر كمیته قرار گرفته است.
براین اساس و با توجه به اینكه ایران كشوری است با مزیت نسبی در زمینه دانش سنتی و فولكلور، سازماندهی و شناسایی حقوق جوامع محلی و اقوام و صاحبان دانش سنتی و نمودهای فولكلور در راستای منافع ملی‌مان است. علاوه بر این، برای آنكه مواضع روشن و شفافی برای حمایت از نمودهای فولكلور و دانش سنتی نظیر فرش در سطح بین‌المللی داشته باشیم پیشنهاد می‌شود:
۱) تعریف دقیقی از صاحبان دانش سنتی و نمودهای فولكلور و چگونگی سازماندهی آنها با توجه به پیچیدگی آن در كشور و پراكندگی آنها در بین ایلات، روستاها و شهرها ارائه شود.
۲) معیارهای اساسی برای حمایت از وضعیت دانش سنتی و فولكلور تعیین شود.
۳) پایگاه اطلاعاتی و مستندسازی دانش سنتی و فولكلور و ثبت این منابع با معیارهای تعیین شده، پیش‌بینی شود. امیدواریم همفكری نخبگان و متخصصان در اینگونه نشست‌ها، باعث ارائه راهكارهایی در جهت تدوین قوانین و مقررات مناسب در داخل كشور و نیز ایجاد سازكارهایی جهت حمایت از حقوق صاحبان دانش سنتی و فولكلور در جامعه بین‌المللی شود.
۴) بحث حمایت از فولكلور به لحاظ پیچیدگی‌های خود نیازمند همكاری و هماهنگی جامع با مشاركت كلیه نهادها و سازمان‌های داخلی خواهد بود.
۵) هر گونه اقدام بین‌المللی برای حمایت از فولكلور نیازمند یك سلسله اقدامات داخلی برای ثبت است.

منبع : روزنامه تفاهم