معلولین

باوجود تمامی پیشرفت‌های علم پزشكی متاسفانه سالانه در جهان شاهد تولد میلیون‌ها كودك با معلولیت‌های جسمی و ذهنی هستیم. از طرف دیگر، به دلیل حوادث مختلف زندگی روزمره اعم از حوادث طبیعی مانند زلزله و سیل یا حوادث مصنوعی مثل جنگ و حوادث رانندگی یا كار، هر ساله میلیون‌ها نفر دچار معلولیت می‌شوند. طبق آمار سازمان جهانی بهداشت، در حال حاضر ۵۰۰ میلیون نفر معلول در جهان وجود دارد كه قریب ۸۰ درصد آنها در كشورهای جهان سوم به سر می‌برند. یك‌سوم این معلولان را كه كودكان تشكیل می‌دهند، یعنی انسان‌هایی كه در آغاز زندگی قرار دارند و باید عمری را با معلولیت سپری كنند.
مسلما بروز معلولیت، مشكلات عمده‌ای را برای فرد معلول، خانواده او و جامعه ایجاد می‌كند. در بسیاری موارد، عوارض ناشی از معلولیت غیرقابل درمان است و باعث ایجاد یك نقصان جسمانی یا روانی می‌شود.
● معلولیت چیست؟
معلولیت به مجموعه‌ای از اختلالات جسمی، ذهنی یا روانی اطلاق می‌شود كه فرد را از ادامه زندگی عادی و مستقل خود به صورت شخصی یا اجتماعی باز می‌دارد. معلولیت با محدودیت‌هایی كه فرد به عنوان نتیجه اختلالات و ناتوانی‌ها تجربه می‌كند، ارتباط دارد و تابعی از ارتباط بین اشخاص ناتوان و محیط‌شان است و هنگامی به وقوع می‌پیوندد كه این افراد با موانع فرهنگی، جسمانی یا اجتماعی مواجه شوند و قادر نباشند از سیستم‌های مختلف جامعه كه برای سایر شهروندان قابل دستیابی است، استفاده كنند. سازمان جهانی بهداشت، معلولیت را ایجاد اختلال در رابطه بین خود و محیط تعریف كرده است. به عبارت دیگر معلولیت مجموعه‌ای از عوامل جسمی، ذهنی، اجتماعی و یا تركیبی از آنهاست كه به نحوی در زندگی شخصی فرد اثر سوء بر جای می‌گذارد و مانع ادامه زندگی مستقل وی به صورت طبیعی می‌شود.
● معلول كیست؟
معلول كسی است كه بخشی از توانایی‌های جسمی، ذهنی، حرفه‌ای، اجتماعی یا روانی خود را از دست داده و یا اصلا این توانایی‌ها را به دست نیاورده است.
● علل ایجاد معلولیت
▪ علل مادرزادی
▪ علل ارثی
▪ علل اكتسابی (ضربه، تصادفات، بیماری‌ها، سالمندی)
● انواع معلولیت‌ها
▪ معلولیت‌های جسمی: این گروه شامل افرادی كه دارای نقص عضو، قطع عضو و ناهنجاری‌های اسكلتی و عضوی هستند.
▪ معلولیت‌های حسی: این دسته از معلولان عبارتند از نابینایان، ناشنوایان، كم‌بینایان و كم‌شنوایان
▪ معلولیت‌های روانی: این گروه شامل بیماران روانی مزمن و عقب‌ماندگان ذهنی هستند.
▪ معلولیت‌های اجتماعی: این گروه شامل بزهكاران، معتادان، سارقان و... می‌شوند.
● عوامل پیشگیری از معلولیت‌ها
در مقاطع مختلف رشد و در سنین مختلف عوامل گوناگونی در ایجاد معلولیت‌ها دخالت دارند اما با توجه به بررسی‌های انجام شده، به جرات می‌توان گفت كه در دوران جنینی، انسان حساس‌ترین زمان را از نظر پیدایش معلولیت پشت سر می‌گذارد. به این ترتیب اهمیت مراقبت‌های دوران بارداری و تاثیر آموزش همگانی مربوط به این دوره كاملا مشخص می‌شود. هزینه‌ها و امكاناتی كه سالانه صرف درمان و نگهداری از افراد معلول می‌شود، اهمیت مساله پیشگیری از معلولیت را روشن می‌كند. با بالا بردن سطح آگاهی افراد جامعه از علل ایجاد كننده معلولیت‌ها می‌توان از بروز بسیاری از آنها جلوگیری كرد. آموزش بهداشت و بالا بردن دانش بهداشتی خانواده‌ها یكی از راه‌های موِثر در جلوگیری از بروز معلولیت‌هاست. عواملی كه در پیدایش معلولیت‌ها دخالت دارند به شرح ذیل هستند:
▪ ازدواج‌های فامیلی: احتمال بروز معلولیت‌ها و مرگ و میر در ازدواج‌های فامیلی بیشتر است و تا حد امكان باید از ازدواج‌های فامیلی خودداری كرد. در صورت ازدواج فامیلی، لازم است مشاوره با پزشك و بررسی‌های دقیق ژنتیك قبل از ازدواج انجام شود.
▪ بیماری‌های مقاربتی و معلولیت‌ها: ابتلای مادر به خصوص در ماه پنجم بارداری به بیماری‌های مقاربتی، تاثیرات سوء شدیدی بر جنین دارد و اغلب باعث سقط جنین، عقب‌افتادگی ذهنی، نابینایی یا اختلالات جسمانی می‌شود.
▪ تغذیه: جنین هر موجود زنده برای رشد خود احتیاج به موادغذایی و ویتامین‌ها، املاح و... دارد و این احتیاجات به وسیله مادر تامین می‌شود. با توجه به اینكه حداكثر رشد مغزی در ۳ ماهه آخر بارداری و ۶ ماه بعد از تولد صورت می‌گیرد سوءتغذیه شدید مادردر این دوران می‌تواند باعث عقب‌ماندگی ذهنی كودك شود. كمبود ید و به دنبال آن كم كاری تیروئید در زن حامله می‌تواند سبب سقط جنین و مرده‌زایی و در دوران جنینی منجر به عقب‌ماندگی ذهنی، تاخیر در رشد عضلانی استخوانی و كری و لالی شود. مصرف نمك یددار به جای نمك معمولی می‌تواند از پیدایش این عوارض جلوگیری كند.
▪ بیماری‌های عفونی مادر و اثر آنها بر جنین و نوزاد: توصیه اولیه به مادران این است كه در صورت ابتلا به یك عارضه میكروبی یا ویروسی كه ممكن است حالت مزمن و مرضی به خود گرفته باشد و مدتی طول بكشد تا قبل از بهبود كامل از باردار شدن پرهیز كنند. این بیماری‌ها عبارتند از: سرخجه، اوریون، تب مالت و حصبه.
▪ عامل RH و ناسازگاری خون مادر و جنین: مراجعه به موقع مادران RH منفی كه شوهران RH مثبت دارند، می‌تواند از پیدایش عوارضی مانند عقب‌ماندگی ذهنی، فلج مغزی و اختلالات گفتاری جلوگیری كند.
▪ سیگار و موادمخدر: سیگار و موادمخدر حاوی ماده‌ای سمی به نام نیكوتین هستند. نوزادان مادران سیگاری ۱۵۰ تا ۲۰۰ گرم وزن كمتر از نوزادان غیرسیگاری دارند. اعتیاد مادران باردار می‌تواند باعث اعتیاد نوزاد یا نارس بودن وی شود.
▪ داروها و آثار زیانبار آنها: در دوران بارداری به خصوص در هفته‌ها و ماه‌های اول، مادر از مصرف هرگونه دارویی بدون تجویز پزشك باید خودداری كند. در صورتی كه قبلا به علت بیماری خاصی به طور مداوم دارویی مصرف كرده، باید حتما با پزشك خود مشورت كند تا مقدار دارو برحسب شرایط خاص بارداری و با توجه به وضعیت جنین و ضرورت مصرف دارو تجویز شود.
▪ پرتوها (اشعه ایكس:) تابش اشعه ایكس به مادر می‌تواند سبب بروز ناهنجاری‌های آشكار و كاهش رشد یا مرگ جنین شود. چنانچه مادری هنگام عكسبرداری با اشعله ایكس باردار باشد حتما یابد پزشك را در جریان حاملگی خود قرار دهد.
▪ سن مادر: حاملگی با سن پایین و بالا (كمتر از ۱۸ سال و بالای ۳۵ سال) احتمال معلولیت‌های جسمی و ذهنی را در جنین افزایش می‌دهد. در سنین بالای ۳۵ سال گاهی اختلالاتی مشاهده می‌شود كه منجر به ناهنجاری‌های هوشی در كودكان است.
▪ آسیب‌پذیری هنگام زایمان: ضربه‌های وارد شده به شكم مادر، زایمان‌های طولانی، ناآگاهی و رعایت نكردن مسائل بهداشتی می‌تواند باعث به وجود آمدن معلولیت‌های ذهنی در نوزاد شود.
▪ مسائل روحی روانی مادر در دوران بارداری: هیجان‌های ناگهانی و شدید یا هیجان‌های دائمی مادر باردار بر جنین اثر می‌گذارد. مادران حامله‌ای كه در دوران بارداری با مسائل اقتصادی، اجتماعی، خانوادگی و... مواجه هستند، حالات هیجانی در آنها ایجاد می‌شود و رشد جنین را با مشكلات رو به رو می‌كند. هیجان‌های دائمی و عمیق مادر می‌تواند باعث بروز اختلالات جسمی مانند نوزاد لب‌شكری یا شكاف كام و اختلالات ذهنی و همچنین كم وزن بودن نوزاد شود.
ذكر این نكته لازم است كه تمام افراد جامعه به خصوص والدین باید با افزایش آگاهی‌های خود درباره علل به وجود آورنده معلولیت‌های جسمی، ذهنی و اجتماعی و رعایت اصول بهداشتی از ایجاد معلولیت تا حد امكان جلوگیری كنند.

شهناز بهرامی

منبع : روزنامه سلامت