خروج از بن بست

با تعیین تركیب هیات حاكمه جدید و آغاز روند استقرار دولت دائمی در عراق خوش بینی زاید الوصفی پیدا شده است كه این كشور بتواند با خروج از بن بست سیاسی ایجاد شده در پس از انتخابات دی ماه گذشته از خطر شروع جنگ داخلی فاصله بگیرد. خطری كه بلافاصله پس از انفجار حرم امامان شیعه در سامرا نه تنها بر سراسر عراق سایه افكنده بود بلكه تنش های میان جوامع شیعی و سنی را در دوردست ها هم افزایش داده بود. اما اینك به نظر می رسد كشتی سیاست عراق آهسته آهسته به ساحل ثبات نزدیك شود. هرچند كه هنوز نمی توان با قطعیت از چنین روندی سخن گفت زیرا كه احساسات طایفه ای و فرقه ای طی چند ماه گذشته به سرعت در عراق ریشه دوانده است و فعالیت شبكه های تروریستی وابسته به القاعده و نظامیان رژیم سابق نیز این احساسات را تشدید می كند. افزون بر این مردم عراق برای دفاع شخصی از خود به گونه بی سابقه ای مسلح شده اند و همین امر خطرات بروز درگیری ها و خشونت های تازه را گوشزد می كند. زمزمه های خروج از بن بست سیاسی از روز پنجشنبه و با اعلام آمادگی ابراهیم جعفری نخست وزیر دولت انتقالی برای كناره گیری از سمت پیشنهادی آغاز شد. معرفی جعفری از سوی ائتلاف یكپارچه برای یك دوره چهارساله نخست وزیری از همان آغاز، مخالفت جلال طالبانی رئیس جمهور موقت عراق را كه از دیروز رئیس جمهور دائم این كشور شد در پی داشت. طالبانی و كردها در این داستان تنها نبودند. اهل سنت نیز مخالفت شدید خود را با تجدید نخست وزیری جعفری ابراز داشته بودند، اما بیشترین انتقاد نیز از جانب آمریكا و انگلیس به عنوان دو قدرت اشغالگر عراق ابراز می شد و در عین حال در درون ائتلاف یكپارچه نیز بر سر نامزدی وی بین دو جناح مجلس اعلا و حزب الدعوه اختلاف نظر وجود داشت. بنابراین طبیعی بود كه وی نمی تواند همزمان در چهار جبهه بجنگد و با واقع بینی دیرهنگام راه را برای تشكیل دولت جدید كه یكی دیگر از هم حزبی هایش یعنی جواد المالكی عهده دار آن خواهد بود، فراهم كرد. از این جهت تغییر بستر سیاسی در عراق دارای پیامدهای مهمی بر ائتلاف یكپارچه، تحولات داخلی عراق و معادلات منطقه ای است.
۱- نخستین نتیجه این تحولات این است كه اگرچه ابراهیم جعفری ناكام بزرگ لقب می گیرد، اما حزب ریشه دارش همچنان جناح غالب در درون ائتلاف یكپارچه عراق خواهد بود و حزب قدرتمندتر مجلس اعلا را با وجود برخورداری از محبوبیت داخلی و وجود شخصیت هایی چون عبدالعزیز حكیم و عادل عبدالمهدی در آن در حاشیه نگه می دارد كه حضور جناح هوادار مقتدا صدر در درون ائتلاف یكپارچه و اختلافات میان مقتدائیان و حكیمیان عامل مهمی در بهبود موقعیت الدعوه ای ها به شمار می رود.
۲- انتخاب جواد المالكی به نخست وزیری پیروزی سیاسی مهمی برای جلال طالبانی و كردهای حامی وی محسوب می شود. طالبانی و جعفری در یك سال گذشته نشان دادند كه سابقه دوستی چندین ساله و حضور در جبهه معارضه با رژیم صدام حسین نمی تواند عامل چندان مهمی در استمرار همكاری ها باشد زیرا اختلافات میان این دو چندان شدید بود كه طالبانی چند ماه پیش از انتخابات خواهان بركناری جعفری شده بود. اختلاف میان این دو از جنسی است كه در همه نظام های پارلمانی به چشم می خورد. رئیس جمهور دارای مقامی تشریفاتی است و نخست وزیر برآمده از پارلمان رئیس قوه مجریه به حساب می آید. با این حال طالبانی خود را در مقامی می دید كه بر قوه مجریه نیز اشراف دارد و از این دلخور بود كه جعفری بدون مشورت با او تصمیم های اساسی می گرفت، به سفرهای خارجی می رفت یا او را از روند امور در مسائل حساسی چون اداره وزارتخانه های كشور، دفاع و امنیت بی خبر می گذاشت.
اختلافات این دو چندان شد كه بر روابط دو ائتلاف كردها و شیعیان سایه افكند و تا آنجا پیش رفت كه شیعیان تهدید كردند در دور جدید از تایید ریاست جمهوری طالبانی در پارلمان خودداری خواهند كرد. زیرا بی حمایت ائتلاف یكپارچه، طالبانی نمی توانست برای یك دوره دیگر رئیس جمهور شود.
۳- اهل سنت نیز از تغییر نخست وزیر بی بهره نماندند. آنها گرچه سمتی كلیدی بالاتر از ریاست پارلمان به دست نیاورده اند، اما عمده انتقادات شان از دولت جعفری به خاطر اتهاماتی بود كه به بیان جابر صولاغ وزیر كشور عراق وارد می شد. وزارت كشور عراق در مظان این اتهام بود كه طایفه ای عمل می كند و در سازماندهی پاره ای از خشونت ها علیه اهل سنت نقش دارد. بی شك اقلیت سنی های پارلمان نقش فعالی در انتخاب كابینه آینده ایفا خواهند كرد و با همراهی كردها تلاش خواهند كرد تا از انتخاب فردی با ویژگی های بیان جابر جلوگیری كنند.
۴- احتمالاً خوشحال ترین فرد از نتیجه تحولات عراق زلمای خلیل زاد سفیر آمریكا در عراق خواهد بود كه تلاش زیادی برای وادار كردن جعفری به انصراف به عمل آورده و انگلیس را نیز در مخالفت با تجدید انتخاب وی با خود همراه ساخته بود. سفر همزمان كاندولیزا رایس و جك استراو وزیران خارجه دو كشور به عراق و اعلام ضرب الاجل برای تشكیل دولت جدید از جمله تلاش هایی بود كه آمریكا و متحدش انگلیس برای منصرف كردن جعفری از پوشیدن خلعت نخست وزیری به عمل آوردند.
۵- ایران اگرچه همچون آمریكا از اینكه فردی چون عادل عبدالمهدی از مجلس اعلا نخست وزیر شود راضی به نظر می رسید، اما از آنجا كه میان جعفری ضدآمریكایی و كاندیدای مجلس اعلای حامی ایران تفاوت چندانی نمی دید سیاست سكوت و انتظار در پیش گرفت. اما شاید انتخاب المالكی نتوانسته باشد آن چنان كه باید و شاید رضایت ایران را جلب كند. مالكی در میان رهبران حزب الدعوه از معدود افرادی است كه دوران مبارزه با رژیم صدام را در دمشق و نه تهران گذراند.
از این جهت در میان شخصیت های شیعی عراق نزدیكی كمتری با جمهوری اسلامی دارد.
۶- اما اصلی ترین پیامد تحولات عراق و تشكیل دولت جدید را باید از دید منافع ملی ایران جست وجو كرد. بیش از یك ماه است كه از توافق ایران و آمریكا برای مذاكره بر سر عراق و نه بیشتر سخن در میان است اما زلمای خلیل زاد بعداً اعلام كرد كه زمان مذاكره به پس از تشكیل دولت عراق موكول شود تا این گمان پیش نیاید كه دو طرف به توطئه چینی و دخالت در امور داخلی عراق مشغولند. اما اینك و پس از معرفی رئیس جمهور، نخست وزیر و رئیس پارلمان به نظر می رسد زمینه برای از سرگیری مذاكرات دو طرف فراهم شده باشد كه اگرچه هردو اصرار دارند به مسائل عراق محدود خواهد بود، اما چه بسا در صورت موفقیت، بتواند تجربه مثبتی را به نمایش بگذارد تا پای ایران و آمریكا را به مذاكره ای كه همه مسائل مورد اختلاف و از جمله پرونده هسته ای ایران را دربر می گیرد، باز كند.

مهران كرمی

منبع : روزنامه شرق