اوباما و افغانستان

روزنامه گازتا روز ۲۹ ژانویه (۱۰ بهمن ماه) در گزارشی با استناد به اظهارات رابرت گیتس، سخنگوی کاخ سفید اعلام کرد باراک اوباما، رئیس‌جمهور جدید ایالات‌متحده مایل است طبق برنامه اولیه خود نیروهای آمریکایی را تا ماه می سال ۲۰۱۰ از عراق بیرون بکشد.
رابرت گیتس، وزیردفاع آمریکا اعتقاد دارد نیروهای ائتلافی باید بر این مساله متمرکز شوند که نباید به تروریست‌ها اجازه داد تمام افغانستان را تحت کنترل خود درآورند و تنها با تقویت نیروهای ائتلاف افغانستان می‌توان به این هدف دست یافت.
در حال حاضر ۳۴ هزار سرباز آمریکایی در افغانستان خدمت می‌کنند که اوباما قصد دارد این تعداد را به دو برابر افزایش دهد و نیروی هوایی ایالات‌متحده به ضربات موشکی به پایگاه‌های تروریست‌ها در پاکستان ادامه خواهد داد.
گیتس طی اظهاراتی در کمیته نیروهای مسلح آمریکا به سناتورها اطمینان داد که مقامات پاکستان را از برنامه‌های ایالات‌متحده در این رابطه مطلع کرده‌اند. برنامه این ضربات موفقیت‌آمیز شناخته شده و پنتاگون قصد دارد به اجرای آن‌ها ادامه دهد. موالن، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح آمریکا در جریان نشستی مطبوعاتی تاکید کرد موفقیت عملیات در افغانستان به میزان همکاری با روسیه وابسته است و این که ایالات‌متحده و روسیه منافع مشترک دارند ولی در بعضی اختلا‌فات مانند پدافند ضدموشکی نمی‌توانند با هم به توافق برسند.
به نوشته روزنامه روسی وستی پس از آن که اوباما رسما رئیس‌جمهور آمریکا شد و اعلام کرد که مایل است مرکز ثقل سیاست آمریکا در خاورمیانه را به افغانستان منتقل کند، این سوال مطرح شد که کدام مسائل با چه نیروهایی و طی چه مدتی باید در افغانستان حل شوند.
گیتس در جریان کنفرانس خبری خود اعلام کرد واشنگتن می‌خواهد در آینده نزدیک به اجرای سناریوی افغانی خود بپردازد. وی گفت: رئیس‌جمهور صریحا اعلام کرد هدف ما این است که تعداد نیروهای آمریکایی در عراق را به صورت مسوولانه کاهش داده و به نقش فعال رزمی خود در این کشور پایان دهیم. وی افزود: اولویتی که طی چند سال اخیر برای عراق قائل بودیم به افغانستان منتقل می‌شود.
قرار است در ماه مارس سال جاری در مسکو همایش بین‌المللی درباره افغانستان با شرکت همه طرف‌های ذینفع جهت طراحی راهکارهای برقراری صلح و ثبات در این کشور تشکیل شود. تصادفی نیست که مساله حل و فصل اوضاع افغانستان در جریان سفر دمیتری مدودف، رئیس‌جمهور فدراسیون روسیه به ازبکستان مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
مدودف در تاشکند اعلام کرد روسیه حاضر است با دولت جدید آمریکا در زمینه افغانستان همکاری کند. اسلام کریم‌اف، رهبر ازبکستان از راهکارهای جدید کاخ‌سفید در زمینه حل و فصل مساله افغانستان استقبال و تصریح کرد ابتدا باید نتایج مشخص این فعالیت را مشاهده کرد ولی نتیجه مطلوب بدون جلب همکاری کشورهای منطقه حاصل نخواهد شد. منظورش قبل از همه چین و هند بود.
کریم‌اف رهبر کشوری است که «نفس داغ» افغانستان به آنجا می‌رسد. او این مساله را خوب شناخته و حس کرده است. کریم‌اف گفت: نیروهای خارجی هرچه بیشتر در خاک کشوری مستقر شوند، بیشتر ماهیت نیروهای اشغالی را به خود می‌گیرند پس راهکارهای جدید اوباما در زمینه افغانستان از اهمیت خاصی برخوردار می‌شود.
این در حالی است که انتصاب ریچارد هالبروک به عنوان نماینده ویژه در امور افغانستان و پاکستان هیچ موضوعی را روشن نمی‌کند. هالبروک در سال‌های ۱۹۹۰ نماینده بیل کلینتون،‌ رئیس‌جمهور پیشین آمریکا در بالکان بود و با تلاش وی جنگ بوسنی پایان یافته بود ولی خاورمیانه با بالکان فرق می‌کند. اگر اوباما سعی کند یک نفر دیگر را به جای کرزای منصوب کند (همانطور که اتحاد شوروی رهبران افغانستان را عوض می‌کرد)‌ این تغییرات در محافل حاکم افغانی باعث تشدید وخامت اوضاع خواهد شد. به عقیده تحلیلگران، نخبگان افغانی با وجود شرکت فعال در انواع دسایس سیاسی جدا نگران شکست حامد کرزای در انتخابات قریب‌الوقوع هستند.
کرزای که از سال ۲۰۰۱ حکومت می‌کند و ابتدا در افغانستان فقط به عنوان فردی که توسط آمریکا به قدرت رسیده است تلقی می‌شد طی این مدت با رهبران کشورهای آسیای مرکزی، ایران و روسیه روابط خوبی برقرار کرده است. چندی پیش حامد کرزای به تهران سفر کرده و ایران را «دوست و شریک بسیار نزدیک و مدافع صلح و ثبات در افغانستان» دانست. او در جریان سفر خود به واشنگتن با جسارت تمام تقریبا همین حرف‌ها را بر زبان آورد.
او همچنین با رهبران به اصطلاح گروه‌های میانه‌رو طالبان مذاکرات محرمانه‌ای انجام داد. کرزای که رشد اعتبار بین‌المللی و نفوذ در میان سران قبایل افغانی را حس می‌کرد در زمان اخیر از بمباران‌های مردم غیرنظامی کشور توسط نیروی ائتلاف غربی انتقاد شدیدی نمود.
لذا خروج کرزای از صحنه سیاسی نباید حتما به معنی مهاجرت وی به یکی از کشورهای اروپایی باشد. در آغاز دوران زمامداری او نیروهای ائتلاف غربی به منظور پشتیبانی از کرزای با مخالفان نظامی وی وارد نبرد خونین مستقیم شده بودند که در شرایط جدید این رویارویی نظامی می‌تواند از کیفیت جدیدی برخوردار شود.
فعلا به نظر می‌آید که ایالات‌متحده درصدد است حضور نظامی خود را در این کشور افزایش دهد تا نفوذ طالبان را کاملا خنثی کرده و شبکه القاعده را ویران کند. اوباما می‌خواهد تا پایان سال ۲۰۰۹ تعداد نیروهای آمریکایی مستقر در افغانستان را تا ۳۰ هزار نفر افزایش دهد. آیا این تعداد کم است یا زیاد؟ این نیروها برای پیروزی نظامی بر طالبان کافی نیست. مشکل بتوان به پشتیبانی ارتش پاکستان از جنوب امیدوار بود ولی در هر حال فعلا فقط سناریوی نظامی حل و فصل اوضاع افغانستان مشاهده می‌شود.
معلوم است که اسلام کریم‌اف شیوه عمل دیگری در نظر داشت. مدودف پیشنهاد کرد «قالب‌های جدید بین‌المللی برای حل و فصل موثر مسائل افغانستان تعیین شوند.» سخنگوی وزارت امورخارجه ایالات متحده از این پیشنهاد دمیتری مدودف استقبال کرد.
اگر اوباما سعی کند شخص دیگری را به جای کرزای منصوب کند این تغییرات در محافل حاکم افغان باعث تشدید وخامت اوضاع خواهد شد.
سوال این است که این راه‌های نظامی از حمایت کافی متحدان آمریکا برخوردار خواهند شد یا خیر؟ آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان در مصاحبه اخیر با شبکه تلویزیونیARD از پاسخ مستقیم به این سوال که آیا آلمان حاضر است تعداد بیشتر سربازان خود را به افغانستان اعزام کند یا خیر، خودداری کرد. مرکل تصریح کرد آلمان مسوولیت خود را احساس می‌کند و این‌که تصمیمات درباره حضور در افغانستان با توجه به امکانات آلمان و نه این‌که چه کسی در حال حاضر رئیس‌جمهور آمریکا می‌باشد، اتخاذ می‌شود. وی گفت: ما با علاقه زیادی درباره روش‌های سیاسی برای کسب موفقیت‌های بیشتر در افغانستان به گفتگو خواهیم نشست. منظور صدراعظم از روش‌های سیاسی مشخص نیست. آیا او درباره مذاکرات با طالبان صحبت می‌کند که قبلا لندن بر آن پافشاری کرده بود؟ فقط می‌توان در این مورد حدس زد.
مساله این است که در محافل سیاسی غرب سه نظریه مشخص درباره مساله افغانستان شکل گرفته است. گروه اول حاضرند هرکسی را که در مبارزه داخلی افغانستان برنده شود، قبول کنند. در چارچوب این نشریه سرویس‌های ویژه ائتلاف غربی باید فعالیت خود را در جهت کشف عناصر میانه‌رو در اردوگاه طالبان گسترش دهند تا این افراد به دولت بالقوه ائتلافی افغان جلب شوند.
گروه دوم واقع‌بین هستند. آنها قبول دارند که سطح رویارویی بین اقوام افغانستان به قدری بالاست که افغانستان مانند عراق نمی‌تواند به عنوان یک دولت واحد حفظ شود. درنتیجه به مسکو و دولت‌های آسیای مرکزی علامت می‌دهند که برای ایجاد به اصطلاح «منطقه پوشالی» در شمال افغانستان آماده شوند.
نظریه سوم ناظر بر ایجاد دولت نیرومند و مستقل افغانستان است که بتواند به کانون‌های تروریسم بین‌المللی پایان داده و اقتصاد مبتنی بر مواد مخدر را از بین ببرد. ولی تجربه تاریخی حاکی از آن است که اتکا بر دیپلماسی و به اصطلاح «روند بن» (تصمیمات دسامبر سال ۲۰۰۱ سازمان ملل در بن) موجه نبوده است. همه کشورهایی که به نحوی در امور افغانستان شرکت می‌کنند، باید راهبرد واحد و مشخص بازسازی و تقویت سریع این کشور تجزیه شده را داشته باشند که دستخوش نه تنها مناقشه جنگی با متحدان غربی بلکه درگیری‌های مسلحانه داخلی شده است.
فعلا فقط گرایش به این گفتگو مشاهده می‌شود. روسیه آمادگی خود را برای همکاری با ایالات‌متحده در زمینه تامین امنیت افغانستان اعلام کرده است. توافق درباره انتقال محموله‌ها برای نیروهای بین‌المللی حافظ صلح در افغانستان از طریق روسیه حاصل شده است. تاکنون ۷۰ درصد این بارها از طریق پاکستان و مناطق فعالیت گسترده طالبان انتقال داده می‌شد که در حال حاضر این مسیر کارآیی خود را از دست داده است.
رسانه‌های گروهی آمریکا از مذاکرات فرماندهی ناتو با ازبکستان و ترکمنستان درباره ایجاد مسیر جایگزین انتقال کالا‌ و بار به افغانستان خبر دادند، ولی حتی اگر در این زمینه توافق حاصل شود مساله انتقال بارها می‌تواند فقط تا اندازه معینی حل شود. معلوم است که غرب دیر یا زود مجبور خواهد شد با مسکو در این مورد توافق کند.
دمیتری راگوزین، نماینده دائمی روسیه در ناتو اعلام کرد که این توافقات تنها در صورت از سرگیری فعالیت شورای روسی ناتو میسر خواهد شد که بعد از حوادث آگوست در قفقاز به تعلیق درآمده است. به نظر می‌آید که در شرایط خاص کنونی واشنگتن و بروکسل به سرعت و بدون سروصدای بزرگ سیاسی این مساله را حل خواهند کرد.
خبرگزاری آذربایجان نیز گزارش داده است دیمیتری راگوزین نماینده دائم روسیه در اتحادیه آتلانتیک شمالی ناتو اعلام کرد: انتقال تجهیزات برای ناتو در افغانستان امکان دارد از مسیر جنوبی و از طریق آذربایجان‌ دریای خزر ترکمنستان صورت گیرد.
وی افزود: انتقال تجهیزات از طریق پاکستان غیرمطمئن است برای همین ناتو احتیاج به مسیر جدید شمال بجای مسیر انتقال جنوب می‌باشد و امکان دارد این مسیر در چند ماه آینده احیا شود، اگر ناتو بتواند با دیگر کشورها به توافق برسد.

رضا سادات

منبع : روزنامه جام‌جم