پیتزا بخوریم یا کتاب بخریم؟!

به ایستگاه شهید بهشتی كه می رسم، از مترو پیاده می شوم و از خیابانی كه به مصلای بزرگ تهران ختم می شود، به نمایشگاه بین المللی كتاب نزدیك می شوم. قبل از ورود به داخل مصلا، راهنمای غرفه های نمایشگاه را می گیرم. در محوطه باز مصلا عده زیادی از بازدیدكنندگان نمایشگاه در رفت و آمدند و غرفه های مربوط به نمایشگاه كتاب در اطراف این محوطه و دور تا دور مصلا قرار دارند.
وقت كمی دارم و می خواهم خیلی زود غرفه های مربوط به نشر قطره، مركز، هرمس، نی، فارابی و... را برای دیدن تازه های كتاب در حوزه های سینما و تئاتر پیدا كنم. سالنهای ۵، ۶، ۷ و ۸ نمایشگاه مختص ناشران عمومی است.
وارد هر یك از آنها كه می شوم، از روی ترتیب حروف الفبا به دنبال غرفه ها می گردم، اما شلوغی و بی نظمی در ترتیب این غرفه ها باعث می شود ساعتهای زیادی را مشغول جستجو و قدم زدن در سالنهای گرم و نفسگیر نمایشگاه باشم.
چند ساعتی طول می كشد كه بتوانم به همه غرفه ها سر بزنم، اما هنوز نتوانسته ام اثر قابلی از میان انبوه كتابها در حوزه نشر هنری پیدا كنم كه نسبت به سال گذشته قابل اعتنا باشد.
انتشارات «قطره» كه چند سالی در حوزه انتشار كتب مختلف نمایش گوی سبقت را از سایر انتشاراتی ها ربوده بود، امسال به نسبت دوره های قبلی نمایشگاه كم فروغ تر به نظر می آمد. تعداد زیاد كتابهای باقی مانده از چاپهای قدیمی این انتشارات بیش از هر چیز، كم توجهی اهالی تئاتر به خرید كتابهای نمایشی را به اثبات می رساند.
چند عنوان كتاب جدید و چند مورد تجدید چاپ همراه با تعداد بسیار زیاد كتابهایی كه طی سالهای گذشته به چاپ رسیده و ظاهراً هنوز به فروش نرسیده اند، تنها چیزی بود كه می شد در غرفه «قطره» مشاهده كرد.
انتشارات «هرمس» كه در زمینه چاپ و انتشارات كتابهای سینمایی آثار قابل اعتنایی را ارایه كرده است، امسال هم بخشی از غرفه اش را به فروش این قبیل كتابها اختصاص داده بود. «عناصر سینما»، «زیبا شناسی سینما» و... كتابهایی هستند كه اغلب در چند ساله اخیر منتشر شده اند و البته امسال با توجه به قیمت مناسب تری كه نسبت به چاپهای جدید دارند، مشتریان زیادی را هم به سمت این غرفه كشانده اند.
نشر «نی» و انتشارات «ساقی» نیز كه در زمینه چاپ و انتشار مجموعه فیلمنامه آثار برتر سینمایی چند سالی پركار و موفق بودند، ظاهراً یكی، دو سالی است فیلمنامه های كمتری را منتشر كرده و حتی در مقاطعی فعالیتهای انتشاراتی شان متوقف شده است.
ترجیح می دهم چند كتاب چاپ قدیم را كه در میان كتابهای انتشارات خوارزمی پیدا كرده ام، خریداری كنم. «تاریخ تئاتر جهان» نوشته ویل دورانت، مجموعه كتابهای اساطیر جهان نوشته جلال ستاری، تئاتر آینه طبیعت و... .
ضمن اینكه در میان كتابهای گران قیمت چاپ جدید، پیدا كردن این كتابها با قیمتهای نسبتاً ارزان، غنیمت بزرگی است. به سراغ بازدیدكنندگان و كارشناسان تئاتر و سینما می روم تا وضعیت انتشاری كتابهای این دو حوزه و میزان حضور آنها را در نمایشگاه كتاب بررسی كنم.
امین رضایی (دانشجو رشته سینما) می گوید: «متأسفانه یكی از بزرگترین مشكلات دانشجویان رشته سینما در ایران، كمبود منابع و كتابهای خوب در حوزه سینماست.
البته، یكسری كتابهای خوب از سالها پیش به فارسی ترجمه شده اند و سالهاست بخشی از درسهای ما براساس آنها تدریس می شوند.»
وی می گوید: «امسال هم ما توانستیم چند عنوان كتاب چاپ جدید را از نمایشگاه بیستم كتاب خریداری كنیم، اما قیمت این كتابها خیلی گران بود و برای دانشجویی كه با شهریه های بالا و مشكلات اقتصادی فراوان مشغول به تحصیل است، تهیه بسیاری از این كتابها مقدور نیست. شاید اگر دانشگاه، وزارت علوم یا وزارت ارشاد بن های كتاب را مثل سالهای گذشته در اختیار دانشجویان قرار می دادند، بخشی از مشكلات دانشجویان و حتی ناشران (به جهت فروش كتابها) نیز حل می شد. اما خود من كه الان سه سال است دانشجو هستم، تا به حال حتی یك بن كتاب نیز دریافت نكرده ام.
دكتر قطب الدین صادقی (مدرس، نویسنده و كارگردان تئاتر) كه مدتی نیز به عنوان ناظر چاپ با انتشارات قطره همكاری كرده و كارنامه خوبی در حوزه نشر كتاب بر جای گذاشته، در مورد فعالیتها و كارهای صورت گرفته در این حوزه می گوید: «ما در یك مقطع زمانی توانستیم تعداد زیادی از كتابها را كه كمبود آنها برای دانشگاه و دانشجویان احساس می شد، به چاپ برسانیم. كتابهای متعدد تئوریك - تألیف یا ترجمه - طی چند سال اخیر چاپ شدند. ما توانستیم تعداد زیادی نمایشنامه از نویسندگان خوب ایرانی و خارجی چاپ كنیم.»
صادقی با بیان حركتهای خوبی كه در این چند ساله در زمینه چاپ و نشر كتاب صورت گرفته، می افزاید: «هنوز هم در زمینه چاپ كتاب به نقطه ایده آلی نرسیده ایم، اما باید اعتراف كرد كه در زمینه افزایش اشتیاق مخاطبان كتابهایمان، بسیار فقیرتر هستیم، دلیل آن هم این است كه دانشجویان ما تنبل شده اند و تمایل زیادی به خواندن كتاب ندارند. این مسأله به یكی از بزرگترین مشكلات آموزش عالی در كشور ما تبدیل شده است. دانشجویان ما در دانشگاههایمان كتاب نمی خوانند و این یك فاجعه است!»
صادقی با تأكید بر ضعفهایی كه متوجه خوانندگان كتاب است، می افزاید: «فقر كتابخوان در كشور ما به مرور باعث تعطیلی بازار چاپ و نشر خواهد شد. به هر حال، باید كتاب خوان وجود داشته باشد كه كتاب چاپ شود! طی همین چند سال اخیر شمارگان بسیاری از كتابهای سینما و تئاتر حتی نصف شده است. من تعجب می كنم كه یك دانشجوی تئاتر چطور می تواند بدون خواندن نمایشنامه های بزرگ خارجی و ایرانی درس بخواند و فارغ التحصیل شود! متأسفانه كتاب نخواندن امروز در كشور ما به یك بیماری تبدیل شده است. »
مژگان معطوفی (دانشجوی رشته سینما) نیز به این مسأله اشاره می كند كه فرهنگ كتابخوانی در میان دانشجویان ما واقعاً ضعیف و كم رنگ است و می گوید: «بسیاری از دانشجویان ما آن قدر درگیر مشكلات روزمره و معیشت و تأمین مخارج تحصیل هستند كه اصلاً وقتی برای كتابخوانی پیدا نمی كنند. از طرف دیگر، خیلی از دانشجویان هم می خواهند از گرد راه نرسیده به سراغ كار عملی بروند و زحمت مطالعه و پژوهش و تحقیق را به خود نمی دهند. خیلی از دوستان من حتی ماه به ماه هم كتاب نمی خوانند. دانشجویی را می شناسم كه تنها یك نمایشنامه از آرتورمیلر را خوانده و همان نمایشنامه را هم كارگردانی كرده است!»
چیستا یثربی (نویسنده، ناشر و مدرس تئاتر) وضعیت كتابهای تئاتر را خیلی نامطلوب ارزیابی می كند و می گوید: «در چند سال اخیر بعضی از انتشاراتی ها مثل قطره، تجربه و... بیشتر بر چاپ و نشر كتابهای تئاتر متمركز شده اند.
با این حال، در زمینه نمایشنامه واقعاً كمبود كتاب داریم. ما هنوز از نمایشنامه های روز جهان عقب هستیم و خیلی از نمایشنامه نویسان معاصر دنیا را نمی شناسیم.»
یثربی درباره مخاطبان تئاتر می گوید: «به نظر من، مخاطبان كتابهای تئاتر فقط دانشجویان این رشته هستند. فكر نمی كنم علاقه مندان تئاتر هم زیاد كتاب بخرند. باید قبول كرد كه تنها دانشجویان هستند كه اگر مجبور بشوند كتاب می خرند و دو، سه ناشر هم هستند كه در این حوزه سرمایه گذاری می كنند. به نظر من، حداقل انتشارات «نمایش» باید نمایشنامه های برتر سال را چاپ كند. این در حالی است كه نمایشنامه نویسان مجبورند برای چاپ آثارشان به ناشران خصوصی متوسل شوند و با درصدها و شرایط فوق العاده بد و توهین آمیز، كتابهایشان را چاپ كنند. من اوضاع كتابهای تئاتر را اسفبار می دانم. همین الان تمام كتابهایی كه روی دست خودم مانده، مربوط به نمایشنامه هایم است كه همه برگشت خورده اند!»
چیستا یثربی در مورد وضعیت خرید كتاب توسط دانشجویان می افزاید: «تجربه نمایشگاههای جنبی در دانشگاهها و جشنواره ها نشان داده درصد بالایی از كتابها اصلاً خریداری نمی شوند و برگشت می خورند. اغلب دانشجویان اگر هم كتابی بخرند، به اجبار این كار را كرده اند. البته، باید اعتراف كرد كه مخاطب نمایشنامه در همه جای دنیا كم است. شمارگان كتاب نمایشنامه نویسان در همه جای دنیا بیش از دو هزار جلد نیست.
پس مشكل را نمی توان متوجه نویسنده و ناشر دانست. مشكل این است كه ناشر دولتی حمایت مطلوبی از چاپ كتاب ندارد. مركز هنرهای نمایشی و ارشاد باید خودشان را در این زمینه موظف و ملزم بدانند و از مؤلفان بیشتر حمایت بكنند. مشكل دیگر، به دانشجویان تئاتر برمی گردد. نمونه آن همین دانشكده هنر و معماری است! تا یك سال پیش یك كتابفروشی درست در كنار این دانشكده هنری بود كه كتابهای درسی هنرهای مختلف را به فروش می رساند. الان سری به دانشكده هنر و معماری بزنید، كتابفروشی به كافی شاپ تبدیل شده است! دانشجویان ما آنقدر كه به پیتزا و لباس و پفك پول می دهند، به كتاب پول نمی دهند.
اعظم بروجردی (نویسنده، ناشر و كارگردان تئاتر) با اشاره به بیستمین نمایشگاه بین المللی كتاب تهران، می گوید: «به نظر من، حوزه نشر كتابهای تئاتر از خود تئاتر پیشروتر است، اما از آنجا كه برنامه ریزی در این رابطه صورت نگرفته، ناشران زیاد به ادامه یا شدت و قوت كار رغبت ندارند. به نظر من، نشر كتاب در ایران از سایر حوزه ها جلوتر است، ولی این مسأله هم اگر به همین وضع پیش برود، دچار مشكل خواهد شد.»
بروجردی در مورد خوانندگان كتابهای تئاتر نیز می گوید: «خواننده آثار مكتوب تئاتر تعدادی محدودی از تئاتری ها هستند كه اگر بتوانیم برای تئاتر مخاطب فرهیخته تربیت كنیم، بر تعداد آنها هم افزوده خواهد شد.
در مجموع، اعظم بروجردی جزء كسانی است كه وضعیت كتابهای تئاتر را در ا یران از نظر تنوع و منابع، خوب و مطلوب ارزیابی می كند.
مهرداد ابروان (مدرس و منتقد تئاتر) ضمن اشاره به اینكه هنوز با ایده آل ها فاصله داریم، می گوید: «طی چند سال اخیر وضعیت نشر كتابهای تئاتر بهتر شده است. در حال حاضر كتابهای مختلف تئوریك به كمك مؤلفان و مترجمان به چاپ می رسند و اگر بخواهیم منصفانه قضاوت كنیم، نسبت به چند سال قبل، وضعیت خیلی بهتر شده است.»
ابروان درباره تناسب میان تعداد خوانندگان كتاب و انتشار كتابها، می افزاید: «به هر حال همراه با رشد دانشكده ها، دانشجو كتاب می خواهد، مواد آموزشی نیاز دارد و... یك واقعیت مهم دیگر قیمت زیاد كتابهاست. من فكر می كنم یكی از دلایل مهم خریداری نكردن كتابها قیمت بالای آنهاست. ساماندهی و برطرف كردن این مشكل هم برعهده مسؤولان كلان فرهنگی در وزارت ارشاد است.»
بیستمین نمایشگاه كتاب با كمبودها و امكاناتی كه داشت، به اتمام رسید. كتابها خریداری شدند و تازه های كتاب در حوزه های مختلف بین علاقه مندان انتشار پیدا كردند !همان طور كه برخی از خوانندگان كتابها، دانشجویان، ناشران و استادان تئاتر گفتند، چند سالی است وضعیت انتشار كتابهای تئاتر بهبود نسبی پیدا كرده است. هر چند به نظر می رسد این روند رو به رشد انتشار نسبت به سالهای گذشته كندتر شده است، اما امیدواریم سالهای آینده برای كتابهای هنری بهتر از امسال و سالهای گذشته باشد.

مهدی نصیری

منبع : روزنامه قدس