رانگاناتان، شیالی راماریتا

رانگاناتان، شیالی راماریتا[۱]. وی نویسنده رده‌بندی کولن و کتاب‌ها و مقاله‌های بسیاری درباره رده‌بندی و مبدع پنج اصل کتابداری، از شخصیت‌های برجسته علم کتابداری است. رانگاناتان در ۶ اوت ۱۸۹۲ در جامعه برهمنی شیالی در منطقه تانجور در ایالت مَدْرَس هند به‌دنیا آمد. او در دبیرستان هندویی سابهانایاکا مودالیار[۲] ، در شیالی، از ۱۸۹۷ تا ۱۹۰۸ و در کالج مسیحی مَدْرَس، جایی که رشته اصلی خود، ریاضیات، را برگزید، از ۱۹۰۹ تا ۱۹۱۶ تحصیل کرد. رانگاناتان از دانشسرای عالی در سیداپت مدرس در سال ۱۹۱۷ مدرک معلّمی گرفت و در دانشکده دولتی بنگلور، که بعداً به کالج ریاست جمهوری تغییر نام داد، کمک مرّبی ریاضیات شد و در ۱۹۲۱ به مرتبه استادیار ریاضیات آنجا منصوب گردید.
رانگاناتان در ۱۹۲۴، هنگامی که به سمت نخستین کتابدار دانشگاه مدرس منصوب شد، کار جدیدی را آغاز کرد. از وی خواسته شده بود که در مورد حرفه جدیدش در بریتانیا مطالعه کند. از این‌رو، به کالج دانشگاهی لندن رفت. در آنجا با دبلیو.سی برویک سه‌یرز[۳] ملاقات کرد و شدیداً تحت تأثیر او قرار گرفت. در خلال دو سال اقامت در بریتانیا (۱۹۲۴-۱۹۲۵) حدوداً از صد کتابخانه بازدید کرد و در حرفه جدیدش تثبیت شد. رانگاناتان در ۱۹۳۵ از مدرسه کتابداری گواهی‌نامه افتخاری گرفت و در ۱۹۳۰ به عضویت انجمن کتابداری بریتانیا برگزیده شد.
وی تا ۱۹۴۴ کتابدار دانشگاه مَدرَس باقی ماند، سپس کتابدار دانشگاه و استاد علوم کتابداری در دانشگاه هندوی بنارس (۱۹۴۵-۱۹۴۷)، استاد علوم کتابداری در دانشگاه دهلی (۱۹۴۷-۱۹۵۴)، و استاد مدعوّ علوم کتابداری دردانشگاه ویکرام[۴] در یوجاین[۵] (۱۹۵۷-۱۹۵۹) شد. سپس به سمت استاد افتخاری و رئیس مرکز پژوهش و آموزش سندپردازی[۶] بنگلور، که خود، آن را به کمک مؤسسه آمار هند در ۱۹۶۲ تأسیس کرده بود، برگزیده شد؛ و سرانجام در ۱۹۶۵ حکومت هند او را به‌عنوان استاد تحقیقات ملی در علوم کتابداری انتخاب کرد.
فعالیت‌ها. رانگاناتان، بیش از همه، به سبب ابداع رده‌بندی کولون، به یاد کتابداران خواهد ماند. این رده‌بندی در خارج از هند به‌ندرت مورد استفاده قرار گرفته است، اما بر ویرایش‌های پیاپی رده‌بندی دهدهی دیویی، رده‌بندی دهدهی جهانی، رده‌بندی کتابشناختی بلیس[۷]، روش‌های مختلف نمایه‌سازی، و کتابشناسی‌هایی مانند >کتابشناسی ملّی بریتانیا<[۸] تأثیرگذار بوده است. نمایه‌سازی زنجیره‌ای توسط او موجب همبستگی میان رده‌بندی و نمایه‌سازی موضوعی گردید و به مثابه فنی برای کنار هم نهادن جنبه‌هایی از یک موضوع که در طرح رده‌بندی از هم جدا می‌افتند، توسعه یافت.
به جز رده‌بندی کولون، رانگاناتان کتاب‌ها و مقالات زیادی در مورد رده‌بندی نوشت، که کتاب مقدماتی >عناصر رده‌بندی کتابخانه‌ای<[۹] و >دیباچه‌ای بر رده‌بندی کتابخانه‌ای<[۱۰] را دربرمی‌گیرد.
رده‌بندی، تنها یکی از علایق اصلی رانگاناتان بود. وی تألیفاتی در فهرستنویسی دارد که قواعد فهرست فرهنگی و رده‌ای مانند >نظریه فهرست کتابخانه<[۱۱] و مطالعه تطبیقی او برای شبیه‌سازی قواعد فهرستنویسی،نظیر>شناسه و قوانین<[۱۲] که، بک ول[۱۳] آن را، پس از اثر لوبتسکی[۱۴] با نام >اصول و قواعد فهرستنویسی<[۱۵]، تألیف برجسته قرن بیستم در زمینه فهرستنویسی ارزیابی می‌کند از آن جمله است. به نظر آگراوال[۱۶] ، نفوذ رانگاناتان را بر >قواعد فهرستنویسی انگلو ـ امریکن<، (ویرایش ۱۹۶۷) را نمی‌توان ندیده گرفت، که قواعد "شناسه جست‌وجو شده"[۱۷] و "اثبات‌پذیری"[۱۸] از آن جمله‌اند.
مطالعه تحلیلی رانگاناتان درباره هدف کتابخانه‌ها در "پنج اصل کتابداری" تجلی یافت، که خود پایه نخستین کتاب‌های منتشر شده او در رشته کتابداری بود: کتاب برای استفاده است، هر کتابی خواننده‌اش، هر خواننده‌ای کتابش، وقت خواننده را هدر ندهید، و کتابخانه ارگانیسمی رشد یابنده است. اگرچه امروزه بسیاری برآنند که مدارک یا مواد کتابخانه‌ای را جانشین کتاب کنند (و می‌گویند "هر خواننده‌ای مدرکش")، این قوانین هنوز هم به همان اندازه بار اوّل معتبرند. این اصول ساده به نظر می‌رسند اما به‌عنوان هدف‌های بنیادین حرفه کتابداری برجای مانده‌اند. پائولین آثرتون می‌گوید: "این کلمات دانشجویان را برمی‌انگیزد که بیندیشند و باور کنند که خدمات کتابخانه بالاتر از کار کتابخانه به عنوان هدف زندگی است".
برخی آثار رانگاناتان با توسعه کتابخانه‌ها در هند بی‌ارتباط نبوده است. وی در پاسخ به تقاضایی از طرف انجمن کتابداران پنجاب در ۱۹۴۴، جزوه‌ای درباره بازسازی کتابخانه‌ها در هند پس از جنگ تهیه کرد که در آن تشکیل شبکه ملی کتابخانه‌ای متشکل از کتابخانه‌های ملّی، ایالتی، دانشگاهی، عمومی، و آموزشگاهی را پیشنهاد داده بود. این طرح در ۱۹۵۰ به‌صورت دقیق‌تر، با "طرح توسعه کتابخانه"، که خط‌مشی سی ساله‌ای را ارائه کرده بود، پی‌گیری شد. توسعه کتابخانه‌ها در هند به‌طور قابل ملاحظه‌ای تحت تأثیر این دو طرح بود که از آن طریق برای دیگر ایالت‌های هند نیز پی‌گیری شد.
کمتر حوزه‌ای را در کتابداری می‌توان یافت که رانگاناتان بدان توجه نکرده باشد: مدیریت کتابخانه، کتابخانه‌های آموزشگاهی و مدارس عالی، جنبه‌های گسترده‌تر کتابخانه‌ها و آموزش، انتخاب کتاب، خدمات مرجع، و کتابشناسی از آن جمله‌اند. وی، علاوه بر تألیف، بسیاری از آثار را ویرایش کرد و با دیگران در تألیف کتاب‌ها و مقاله‌ها مشارکت بسیار داشت. نشریه >سالنامه کتابداری<[۱۹] را در ۱۹۵۶ و >کتابداری با نگاهی به سندپردازی<[۲۰] را در ۱۹۶۵ بنیان گذارد و سردبیری هر دو مجله را تا استقرار کامل برعهده داشت. جس شرا می‌گوید: "این که کسی نمی‌تواند بدون رجوع به کار رانگاناتان نسبت به کلّیت کتابداری به درستی قضاوت کند، قدردانی از عمق و گستره کمک او به این حرفه است".
عرصه جهانی کتابداری. حاکم وقت بنگلور، و بعدها رئیس‌جمهور هند، هنگامی که در نسخه‌ای از یادنامه رانگاناتان، در ۱۸ دسامبر ۱۹۶۵، او را معرفی می‌کرد، وی را "پدر کتابداری هند" لقب داد. این لقب توصیفی مناسب بود، زیرا رانگاناتان بیش از هر کس برای پیشبرد کتابخانه و کتابداری در هند کار کرده بود؛ اما کار او از مرزهای ملی فراتر رفت و به قول جیرجا کومار[۲۱] "او شخصیتی جهانی بود زیرا درون هیچ مرز جغرافیایی محدود نمی‌شد". اچ. کابلانس[۲۲] درباره کمک رانگاناتان به کتابداری بین‌المللی نوشته است که "تأثیر او بر توسعه کتابخانه ملل متحد، پایه‌گذاری فدراسیون بین‌المللی سندپردازی (فید)[۲۳] ، تلاش او به عنوان دبیر و رئیس کمیته رده‌بندی عمومی؛ فعالیت او در یونسکو و ایفلا و سازمان جهانی استاندارد، و باور راسخ او به استاندارد جهانی کاملاً شناخته شده است".
مشاغل و مناصب. رانگاناتان هنگامی که به‌عنوان دبیر اول انجمن کتابداران مَدرس، که در ۱۹۲۸ تأسیس کرده بود، انتخاب شد فقط چهار سال از عمر کتابداریش می‌گذشت، امّا ۲۵ سال در آن مقام باقی ماند. نیروی او چنان بود که مدت شش سال (۱۹۲۸-۱۹۳۴) خزانه‌داری انجمن ریاضیدانان هند را نیز برعهده داشت و در سال‌های ۱۹۴۴-۱۹۵۳ رئیس انجمن کتابداران هند، و در ۱۹۶۷-۱۹۵۸ رئیس انجمن کتابداران مدرس نیز بود.
دیگر مقام‌های او ریاست کمیته سندپردازی مؤسسه استانداردهای هند (۱۹۴۷-۱۹۶۶)، معاون رئیس انجمن کتابداران مَدْرَس (۱۹۴۸-۱۹۵۷)، دبیر انجمن آموزش بزرگسالان هند (۱۹۴۹-۱۹۵۳)، معاون رئیس فید (۱۹۵۳-۱۹۵۶ و (۱۹۵۸-۱۹۶۱)، و دبیر و رئیس کمیته رده‌بندی عمومی فید (۱۹۵۴-۱۹۶۴) بود. وی عضو افتخاری فید و معاون افتخاری انجمن کتابداران انگلیس نیز محسوب می‌شد.
در میان جوایز بسیار، دو رتبه‌ای که از سوی دولت هند به پاس دستاوردهایش گرفت متمایز هستند: عنوان رائو صاحب[۲۴] و درجه پادماشری[۲۵]. دکترای افتخاری ادبیات توسط دانشگاه دهلی و پیتسبورگ نیز به او اعطا شد؛ و در ۱۹۷۰ تقدیرنامه مارگارت مان[۲۶] را در فهرستنویسی و رده‌بندی از طرف انجمن کتابداران امریکا دریافت کرد. کمک‌های او به علوم کتابداری در ۱۹۶۵ با انتشار کتاب >یادنامه رانگاناتان<، به مناسبت هفتاد و یکمین سالگرد تولدش، ارج نهاده شد. رانگاناتان در ۲۷ سپتامبر ۱۹۷۲، در بنگلور در سن ۸۰ سالگی درگذشت. پس از مرگ وی، کمیته تحقیقات رده‌بندی فید، دستاوردهایش را با اختصاص جایزه رانگاناتان به تحقیقات رده‌بندی بیشتر شناساند.
شخصیت رانگاناتان. این شخصیت توانمند پیوسته غرق در کارش بود. کائولا[۲۷] می‌گوید که رانگاناتان طی بیست سالی که در دانشگاه مدرس کتابدار بود یک روز هم مرخصی نگرفت. شماره ویژه یاد بود رانگاناتان در مجله >پیشاهنگ علم کتابداری<[۲۸] شامل بسیاری حکایات شخصی و چهارده آگهی درگذشت درباره رانگاناتان بود که نه تنها ذهن تحلیل‌گر و دقّت او را نشان می‌داد، بلکه به آنچه او می‌توانست باشد اشاره شده است: صریح، ناشکیبا، سازش‌ناپذیر، و خودخواه. جیرجا کومار، به طنز، خوش‌بینی و علاقه او به رمز و راز اشاره می‌کند. جیری[۲۹] ، هنگامی که یادنامه رانگاناتان را به وی اعطا می‌کرد، به تواضع و نوع دوستی او اشاره کرد، اما گفت چیزی که او را بیش از همه تحت تأثیر قرار داده احساسات و روح پرشور او است که حتی بسیاری از جوانان را نیز به رشک وامی‌داشت.
شاید تکان‌دهنده‌ترین توصیف‌ها درباره رانگاناتان، به عنوان یک فرد، از برنارد پالمر[۳۰] باشد، که چنین می‌گوید: "هنگامی که تدریس رده‌بندی را با الهام از کتاب >دیباچه‌ای ...< در ۱۹۴۰ آغاز کرد، عهد کرد چنانچه پولی داشت برای دیدار مؤلف این کتاب به مَدرس برود". این فرصت تنها یک سال بعد دست داد. هنگامی که پالمر در خدمت نیروی هوایی سلطنتی بود به اردوگاهی در حومه مدرس انتقال یافت. در نخستین بعد از ظهر آزاد خود به کتابخانه دانشگاه رفت و خود را به رانگاناتان معرفی کرد. بدین ترتیب، دوستی پایداری پی‌ریزی شد که تا مرگ رانگاناتان ادامه داشت. پالمر، مانند دیگران، به ذهن تحلیل‌گر، اشتیاق، طنز مناسب، مهربانی، و شخصیت خوش مشرب رانگاناتان اشاره می‌کند (اگرچه اذعان می‌کند با آنهایی که به نظرش ابله باشند می‌تواند سرد و بی‌ادب باشد). پالمر می‌افزاید که "رانگاناتان با وجود آگاهی از
جایگاه منحصر به فردش در کتابداری هند، فروتن و بی‌تکلّف بود و مانند عنصری کاملاً معمولی در این حرفه از وی استقبال کرد. گویی از نظر خِرد و فرهنگ همتراز او بود".
رانگاناتان در ۱۹۵۷ پیشنهاد کرد که تمام دارایی او وقف کرسی سارادا رانگاناتان[۳۱] در علم کتابداری دانشگاه مدرس شود. وی شدیداً نگران علم کتابداری بود و آن را تدبیری با اهمیت برای "توسعه فضای همزیستی مسالمت‌آمیز بین‌المللی ... " و تکامل وحدت جهانی می‌دانست.

مسعود بهمن آبادی
مآخذ :
۱) Dudlye, Edward, editor. "S.R. Ranganathan, ۱۸۹۲-۱۹۷۲": Papers Given at A Memorial Meeting on Thursday ۲۵th Jan. ۱۹۷۳, (۱۹۷۴); ۲) Kaula, P.N. "Some Less Known Facts about Ranganathan". Herald of Library Science, (۱۹۷۳); ۳) Nath Sharma, Ravindra. Indian Academic Libraries and Dr.S.R. Ranganathan: A Critical Study, (۱۹۸۶); ۴) Rajagopalan, T.S., editor. Ranganathan&#۰۳۹;s Philosophy: Assessment, Impact, and Relevance (۱۹۸۶): Relevance of Ranganathan᾽s Contributions to Library science (۱۹۸۸).____________________________________
[۱]. Shiyali Ramamrita Ranganathan
[۲]. Sabhanayaka Mudaliar᾽s Hindu High school
[۳]. W.C. Berwick Sayers
[۴]. Vikram
[۵]. Ujjain
[۶]. Documentation Research and Training Center
[۷]. Bliss Bibliographic Classification
[۸]. British National Bibliography
[۹]. Elements of Library Classification
[۱۰]. Prolegomena to Library Classification
[۱۱]. Theory of Library Catalogue
[۱۲]. Heading and Canons
[۱۳]. K.G.B. Bake well
[۱۴]. Lubetzky
[۱۵]. Cataloguing Rules and Principles
[۱۶]. Agraval
[۱۷]. Sought Heading
[۱۸]. Ascertainability
[۱۹]. Annuals of Library Sciene
[۲۰]. Library Science with a Slant to Documentation
[۲۱]. Girja Kumar
[۲۲]. H. Coblans
[۲۳]. International Federation for Documentation (FID)
[۲۴]. Rao Sahib
[۲۵]. Padmashree
[۲۶]. Margaret Man Citation
[۲۷]. P.N. Kaula
[۲۸]. Herald of Library Science
[۲۹]. Giri
[۳۰]. Bernard Palmer
[۳۱]. Sarada Ranganathan