علل ایجاد بستر خیس در طیور

یكی از مواردی كه پرورش‌دهندگان طیور و بویژه طیور گوشتی در طی دوره پرورش با آن مواجه میشوند وجود بستر خیس میباشد . عوامل مدیریتی ، تغذیه‌ای و بیماریها می‌توانند سبب بروز این مشكل شوند . بستر خیس را كه علت آن بروز اسهال در گله میباشد نباید با آنتریت و یا تورم روده اشتباه نمود . اسهال عارضه‌ای است كه مدفوع حالت آبكی داشته باشد ، درصورتیكه آنتریت عبارت از تورم بافت مخاطی روده در اثر عواملی مثل كوكسیدیوز و غیره میباشد . در حالت طبیعی مدفوع با منشاء روده‌ای در طیور دارای رنگ حنایی و یا قهوه‌ای با رسوب اورات در سطح آن میباشد كه ۱۲ تا ۱۶ بار در شبانه‌روز تخلیه می‌گردد .
مدفوعی كه منشاء آن از سكوم باشد دارای رنگ قهوه‌ای تیره ، بصورت نیمه مایع و معمولاً یك یا دو بار در شبانه‌روز دفع میشود كه این نوع مدفوع نیز نباید با مدفوع اسهالی اشتباه گردد . مدیریت و رابطه آن با بستر خیس در طیور بستر در طیور باید در سطح و عمق آن از نظر قوام و چسبندگی یكسان باشد . در شرایط مدیریتی مناسب و سلامت گله ، باتوجه به سن ، رطوبت بستر می‌تواند بین ۱۰ تا ۳۰ درصد متغیر باشد ، اگرچه در مناطق گرم و بسیار خشك رطوبت به ۵ درصد نیز ممكن است كاهش یابد .
بستری كه دارای چنین شرایطی باشد بعد از چسبندگی در اثر فشردن در بین انگشتان ، بلافاصله ذرات آن از همدیگر جدا خواهند شد كه وجود این حالت عدم چسبندگی ناشی از فعالیت باكتری‌های موجود در آن میباشد. بستری كه رطوبت آن بیشتر از ۳۰ درصد باشد بعد از فشردن در دست ، حالت خود را حفظ كرده و ذرات آن از همدیگر جدا نخواهند شد . بستر خیس گاهی به بستری گفته میشود كه فقط سطح آن مرطوب و چسبنده میباشد ولی قسمت‌های عمقی آن ممكن است خشك باشد .
در چنین مواردی قسمت‌های سطحی بستر بعد از خشك شدن تشكیل لایه‌ای چسبنده و سفت را میدهد و بعبارت دیگر ، از نظر قـوام و چسـبندگی در سطـح و عمـق ، از یكـدیگر متفـاوت میباشد . وجود بستر سفت در نقاطی از سالن سبب میشود كه طیور تمایلی به نشستن در این محل‌ها را نداشته باشند و لذا بعلت نرسیدن گرمای بدن طیور به این نقاط و عدم فعالیت باكتری‌های موجود در آن ، رطوبت و چسبندگی باز هم بیشتر خواهد شد .
درصورت وجود چنین حالتی در بستر ، با بهبود شرایط مدیریتی و زیروروكردن بستر باید اقدام به رفع این مشكل كرده و درصورت نیاز مقداری بستر تازه اضافه نمود تا مرغ‌ها تشویق به نشستن در آن نقاط شوند . با جلوگیری از ریزش آب در سالن ، تنظیم مقدار و ارتفاع آب‌خوریها و بهبود تهویه می‌توان از تشكیل بستر بهم چسبیده و سفت شده جلوگیری نمود . در میان عوامل مدیریتی ، تهویه میتواند بیشترین نقش را داشته باشد .
۱۰۰۰ قطعه مرغ در شبانه‌روز حدود ۵۰۰ لیتر آب از طریق مدفوع دفع می‌كنند . تهویه ناقص كه قادر به تخلیه این مقدار آب از سالن نباشد به آسانی و بویژه در زمستان می‌تواند سبب بروز بستر خیس و ایجاد چسبندگی در سطح آن گردد . تغذیه و رابطه آن با بستر خیس در طیور فعالیت كلیه در طیور بصورت مداوم و ادرار كه بصورت مایع غلیظ موكوسی و حاوی مقدار زیادی اورات است با پوشانیدن سطح مدفوع ، دفع می‌گردد .
مكانیسمی كه بنام جریان برگشتی نامیده میشود سبب می‌گردد مقداری از آب و الكترولیت‌ها مجدداً در راست روده جذب شده و تعادل الكترولیتی برقرار گردد . افزایش مصرف آب صرف نظر از علت آن ، می‌تواند سبب بروز اسهال ، مدفوع آبكی و بستر خیس گردد كه به تعدادی از آنها اشاره میشود .
۱) جیره‌بندی دان و یا ناكافی بودن دان . این مورد بویژه در گله‌های مادر گوشتی كه دان جیره‌بندی می‌گردد بوضوح دیده میشود .
۲) كیفیت آب و دان مصرفی از نظر مقادیر سدیم ، پتاسیم و منیزیوم . سدیم و پتاسیم حجم آب بدن را تنظیم می‌كنند . وجود مقدار زیادی سدیم در آب مصرفی و یا در دان كه می‌تواند بصورت نمك باشد سبب افزایش مصرف آب خواهد شد . وجود پتاسیم اضافی نیز كه می‌تواند ناشی از وجود آن در موادی مثل كنجاله سویا ، ملاس و غیره باشد نظیر سدیم ، سبب افزایش مصرف آب و اسهال خواهد شد . منیزیوم از عناصری است كه بعلت وفور آن در مواد اولیه مورد استفاده دان ، به مكمل طیور افزوده نمیشود، معهذا وجود مقدار زیادی از این عنصر در آب ، سبب بروز عارضه اسهال و خیس شدن بستر خواهد شد .
۳) متعادل نبودن جیره از نظر مقدار پروتئین و اضافه بودن و بویژه وجود پروتئین با كیفیت و با قابلیت هضم كم در آن . وجود چنین پروتئینی كه بخوبی هضم و جذب نشده باشد در انتهای روده در اثر تخمیر میكروبی ، سبب بروز اسهال می‌گردد . بروز عارضه سوختگی مفصل خرگوشی در نیمچه‌های گوشتی ناشی از وجود مقادیر زیادی پروتئین با قابلیت هضم كم ، نظیر پودرگوشت و ضایعات كشتار گاهی در جیره میباشد .
۴) وجود مقادیر زیادی قند جذب نشده در موادی مثل جو و تغییر فشار اسمزی ناشی از آن در روده ، اسهال بروز خواهد كرد .
۵) تغییر ناگهانی مواد اولیه و فرمول دان نیز می‌تواند سبب ایجاد اسهال در طیور گردد .
۶) افزودن چربی با كیفیت پائین و غیر قابل هضم از دیگر عوامل بروز اسهال و مدفوع آبكی در طیور میباشد .
۷) ویروس‌ها ، باكتری‌ها تك یاخته‌ایها و مایكوتوكسین‌ها نیز نقش مهمی در ایجاد عارضه اسهال در طیور می‌توانند داشته باشند .
۸) مصرف آنتی‌بیوتیك‌ها و انواع داروهای ضد میكروبی نیز یكی از علل اصلی بروز اسهال در طیور میباشند. بروز اسهال ناشی از تركیبات ضد میكروبی بویژه در كشورهائی كه بصورت مداوم از این مواد استفاده میشود یكی از مشكلات این صنعت میباشد كه متأسفانه كمتر به آن نیز توجه شده و حتی تصور میشود كه با مصرف این تركیبات بروز اسهال باید كمتر نیز گردد . مصرف تركیبات ضد میكروبی با تغییر فلور میكروبی روده و ایجاد عدم تعادل بین میكروارگانیزمهای مفید و مضر سبب بروز اسهال میشوند .
● عواقب ناشی از وجود بستر خیس در طیور
۱) افزایش مقدار آمونیاك در سالن كه ناشی از تخمیر اوره میباشد .
۲) كاهش مصرف دان ناشی از افزایش آمونیاك و بروز و یا تشدید عوارض تنفسی و مستعد شدن گله به بیماری‌های میكروبی و كلی باسیلوز .
۳) كاهش جذب مواد و كاهش راندمان و عملكرد گله .
۴) مستعد شدن گله به بیماری‌های روده و بویژه كوكسیدیوز .
۵) آلودگی سطح خارجی پرنده ، افزایش تورم مفصل خرگوشی و ایجاد زخم در جناغ سینه كه در نهایت منجر به حذف تعداد بیشتری از طیور در كشتارگاه خواهد شد .

دكتر سورن پزشكیان

منبع : نشریه الکترونیک فارم