سناروی امریکا

‌● سناریو چیست؟
واژه سناریو از دنیای تئاتر و سینما گرفته شده و بر روایت داستان و نیز نقش های بازیگران دلالت دارد. اما در مبحث برنامه ریزی بر پایه سناریو می توان آن را به صورت داستان های مربوط به آینده های ممکن متعدد، که یک دولت، سازمان یا شرکت احتمالا با آنها مواجه خواهد شد، تعریف کرد. سناریوها به صورت نموداری و به صورت پویا و متحرک جریان تحول و پیدایش دنیای آینده را نمایش می دهند. سناریوها موجب تمرکز توجه ما بر روی نقاط انشعاب مسیر آینده و پیشامدهای بالقوه در این مسیر می شوند. به کمک تصمیم گیری برپایه آینده های بدیل و آزمون استراتژی های پیشنهادی در شرایط مختلفی که سناریوها معرفی می کنند، برای مواجهه باعدم قطعیت های آینده آمادگی بیشتری کسب می کنیم. در این حالت تصمیم های اتخاذ شده در برابر اکثر رویداد های آینده، که شاید برخی از آنها دور از تصور باشند، انعطاف پذیری زیادی خواهند داشت. به بیان دیگر سناریو عبارت است از تجزیه و تحلیل اطلاعات و روندهای آینده در ارتباط با شرکت، فرد یا کشور. بخش مهمی از این تمرین با شناسایی مسائل و فرصتهایی که ممکن است از هر موقعیت منتج شوند آغاز می گردد و با یافتن راه حل و یا بهره برداری از فرصت های به دست آمده ‏ ادامه می یابد. عقیده بر این است که خلق سناریوها به راه حل های پیشنهادی بسیاری می انجامد.
برنامه ریزی بر پایه سناریو بعد از جنگ جهانی دوم به عنوان روشی برای برنامه ریزی در بخش دفاعی- نظامی مطرح شد. نیروی هوایی آمریکا سعی کرد با استفاده از این روش عملیات های ممکن دشمنان آمریکا را در آینده تصور کرده و بر این اساس استراتژی های جنگی مختلف را طراحی کند. سناریو نویسی تکنیک پیچیده ای است که به زمان و تلاش های قابل توجهی نیاز دارد. فکر کردن درباره احتمالات آینده بسیار حائز اهمیت است . از سناریونویسی می توان برای حل انواع مختلف مسائل استفاده کرد. اغلب اوقات از این روش برای تدوین راهبردهای مختلف برای شرایط احتمالی مختلف آینده استفاده می شود. به عنوان مثال ، پیش بینی های سناریو مستلزم تحلیل محیط های داخلی و خارجی به منظور کسب اطلاعات درباره نقاط قوت و ضعف پیش بینی شده و فرصت ها و نهدیدهای آینده آن است .هر بازیگر به تقویت نقاط قوت و غلبه بر نقاط ضعف خود علاقمند است تا بتواند از فرصت ها بهره برداری کند و تهدیدها و خطرات را کاهش دهد. در بعد داخل ، عواملی نظیر فن آوری ، منابع ، قابلیت ها ، کارکنان و مدیریت مورد مطالعه قرار می گیرد و در بعد خارج ، به بررسی عواملی نظیر اقدامات پیش بینی شده رقبا ، اقتصاد و منابع مورد نیاز ، ماهیت متغیر رویه ها ، پرداخته می شود.
سناریو نویس فرصت ها و تهدیدها را شناسایی می کند و نیازهای یک سیاستگذار را در راستای تقویت نقاط قوت و کاهش نقاط ضعف جهت بهره برداری از این فرصت ها ، مشخص می سازد. خلاصه اینکه راهبردها بر اساس تحلیل فرصت ها و تهدیدهای آینده تدوین می شود .
● سناریو های احتمالی آمریکا
چند تن از متخصصان پنتاگون از جمله هارلود هاتکینسون، والتر راسل مید و پل ولیلی به طور اجمال دو سناریو های محتمل را در ارتباط با برنامه هسته‌ای ایران ارائه نموده اند. سؤال اصلی که محور قرار گرفته اینست که ایالات متحده در این رابطه چه اقدامی می‌تواند انجام دهد؟
▪ سناریوی اول (هارلود هاتکینسون)
سناریوهای پیش روی آمریکا عبارتند از :
الف) مذاکره
ب) حمله هوایی
ج) تغییر رژیم
الف) مذاکره
به طوری کل مذاکره راه مناسبی نخواهد بود زیرا ایران مطمئناً هر موردی که برنامه‌ هسته‌ای‌اش را محدود نماید کنار خواهد زد. این مسئله نیز وجود دارد که اسرائیل منتظر نخواهد ماند تا ایران از مذاکره برای اتلاف وقت به منظور تکمیل برنامه هسته‌ای استفاده کند. این دو مسئله موفقیت گزینه مذاکره را تضعیف مینمایند.
ب) حمله هوایی
حملات هوایی مسائل چندی پیش رو دارد. ایران دارای برنامه‌ هسته‌ای بسیار پراکنده می‌باشد (حداقل ۲۳ شهر در این برنامه وجود دارند) علاوه بر این تنها هدف قرار دادن این مراکز کافی نیست. ایران برنامه موشکی عظیمی نیز دارد که حداقل شامل ۴۰ شهر و جزیره می باشد که نیاز است به منظور محدود کردن پاسخ احتمالی ایران مورد هدف قرار گیرند. به طور کل حداقل ۶۳ شهر و جزیره باید مورد حمله هوایی واقع شوند تا حداکثر ضربه به برنامه هسته‌ای ایران و طرحهای جانبی وارد شود.
نوع حمله هوایی احتمالاً به شیوه جنگ خلیج‌فارس در سال ۱۹۹۱ خواهد بود که در آن حمله‌ای کوبنده در عرض یک ماه انجام شد. در آن جنگ هم آنچنان حمله همه جانبه‌ای نتوانست مانع از شلیک موشک به عربستان و اسرائیل توسط صدام شود. در جنگ سال ۲۰۰۳ نیروهای عملیاتی مخصوص توانستند از بسیاری از شلیکها جلوگیری نمایند اما این عملیات در مورد ایران باید بسیار قوی‌تر باشد.
ایران دارای چند هواپیمای مدرن مانند میگ ۲۹ فولکلرم می‌باشد اما اکثر هواپیماها از مدلهای قدیمی مانند اف ۱۴ آ، اف ۴ فانتوم، جی ۷ فیشبد و اف ۱۵‌ای هستند. با این برآوردها، حمله هوایی می‌تواند سایتهای موشکی و اهداف استراتژیک را مورد صدمه قرار دهد اما پاسخ ایران قابل پیش‌بینی نیست.
ج) تغییر رژیم
بهترین گزینه‌ای که می‌تواند به برنامه هسته‌ای ایران صدمه بزند تغییر رژیم جمهوری اسلامی است. این گزینه از دو راه قابل انجام است.
اول حمایت از اپوزیسیونهایی که از حمایت مردمی برخوردارند، دوم مداخله نظامی.
راه اول قبلاً هم در مناطق دیگر موفقیت آمیز بوده است. به عنوان مثال در دهه ۱۹۸۰ سازمان سیا توانست فعالیتهای اپوزیسیون «جنبش همبستگی ملی لهستان» را در مقابل پلیس سیاسی شوروی و لهستان کمونیستی مورد حمایت قرار دهد. این طرح هشت سال طول کشید و سرانجام سیا توانست ویلیام کاسپی را به قدرت بازگراند. این راه دو مشکل دارد اول اینکه امروزه سازمان سیا دچار روندهای بیهوده سازمانی شده و به صورت یک سازمان ریسک گریز درآمده و دوم اینکه وضعیت ایران از دو جنبه با وضعیت لهستان متفاوت است: یکی حمایت از گروهها و جنبشهای آزادی بخش خارجی و دیگر زمان است که مدت زیاد این گونه طرحها در مورد مسئله هسته‌ای مناسب نیست .
راه دوم مداخله مستقیم است. این راه بدون شک در حال حاضر بدترین گزینه است. در حال حاضر عراق حدود ۱۷ بریگاد و ۳ مرکز فرماندهی را به خود مشغول داشته و افغانستان هم ۳ بریگاد و چند ستاد فرماندهی را مشغول کرده است چند گروه هم در کره جنوبی فعالند و دو گروه دیگر از نظامیان هم مشغول عملیاتهای حفظ صلح در نقاط مختلف دنیا مانند بوسنی و کوزوو هستند. به عبارت دیگر تنها هفت گروه از ۲۴ گروه قابل دستیابی می باشند. در حال حاضر ظرفیت نیروهای نظامی به طور مستدل ضعیف است و این مسئله تا زمان برقراری ثبات در عراق و افغانستان (حدود ۵ سال دیگر) طول خواهد کشید. در این بین ایران با خیالی آسوده وضع عراق را نابسامان خواهد کرد تا نیروهای امریکا مشغول باقی بمانند!!
▪ سناریوی دوم (والتر راسل مید و پل ولیلی)
این سناریو در دو بخش تنظیم شده است اول گزینه های احتمالی آمریکا و دوم پاسخ احتمالی ایران. بر اساس این سناریو گزینه‌های امریکا عبارتند از:
ـ عملیات مخفی (Covert Action)
نابودی تأسیسات هسته‌ای ایران بوسیله مأمورین و جاسوسان سازمان سیا، کمبود اطلاعات و کارایی پائین از مشکلات این گزینه هستند.
ـ محاصره دریایی (Naval Blockade)
ارسال ناوگانهای دریایی به تنگه هرمز به منظور توقف صادرات نفت، تا از این طریق برای توقف برنامه هسته‌ای به دولت ایران فشار وارد کنند. ایران دومین تولیدکننده نفت اوپک است و در نتیجه انجام این گزینه می‌تواند فشار اقتصادی زیادی به متحدان امریکا وارد کند. مشکل بعدی این گزینه اینست که سرعت لازم را ندارد.
ـ حملات هوایی دقیق (Surgical Strikes)
نیروهای امریکا می‌توانند اهداف مورد نظر مانند بوشهر، نظنز، اراک، اصفهان و چند هدف دیگر را از طریق شلیک موشکهای کروز از دریا و خشکی منهدم نمایند. برای این کار ناوهای مستقر در مدیترانه، دریای عرب و خلیج‌فارس توان نابودی سایت موشکهای زمین به هوا در اطراف نیروگاه بوشهر را دارا می‌باشند. بمب‌افکنهای بی‌۲ نیز با توان حمل بمبهای ۵۰۰۰ پوندی هدایت شونده می‌توانند برای انهدام اهداف زیرزمینی مانند پایگاه غنی‌سازی در نطنز یا تونلهای عمیق در اصفهان مورد استفاده قرار گیرند!!. حملات هوایی از این جهت که تلفات غیرنظامی کمتری برجای می‌گذارند کمتر باعث تحریک افکار عمومی شده و توان پاسخ ایران را کاهش می‌دهد.
ـ جنگ تمام عیار (All-Out War)
از نظر کارشناسان کمتر اقبالی به اجرای این طرح وجود دارد زیرا ارتش امریکا هنوز درگیر مسائل عراق و افغانستان است از این گذشته ایران ۴ برابر عراق وسعت و ۳ برابر هم جمعیت دارد و روحیات ایرانیان هم متفاوت است. در نتیجه جنگ تمام عیار هزاران و شاید دهها هزار کشته بر جای خواهد گذاشت و هزینه‌ها بالغ بر میلیاردها خواهد شد. مشکل دیگر این گزینه احتمال عدم توافق با متحدان است. شاید مانند جنگ عراق اتحاد منسجمی نداشته باشیم. در نتیجه تا زمانی که توانایی جنگ هوایی وجود دارد نیازی نیست به حمله زمینی روی آوریم.
این سناریونویسان در بخش دوم کار خود به ارزیابی پاسخ ایران پرداخته اند که مفروض میدارد احتمال پاسخ خونین از سوی ایران در صورت حمله کمی هراس‌انگیز است. این احتمال از حمله به نیروهای امریکا در عراق تا حمله موشکی به اسرائیل را شامل می‌شود. بعید به نظر می‌رسد ایران با ایالات متحده رودررویی مستقیم انجام دهد. با این حساب احتمال پاسخ حملات نامتقارن (Asymmetrical) باقی می‌ماند. حملات به امریکایی‌ها در سراسر جهان و خود امریکا از پاسخهای قابل انتظار به شمار می‌رود. احتمال دارد ایران از شبکه القاعده برای انجام عملیات علیه امریکا استفاده کند!!!. مسئله اصلی اینست که آیا پاسخ ایران اتمی خواهد بود یا نه؟ این چیزیست که لزوم تسریع در عملیات را لازم می‌نماید .
جمع بندی
گزینه / توان امریکا / توان ایران / احتمال
حمله هوایی محدود/ ۶۰ / ۱۰ / ۵۰
محاصره دریایی / ۱۰ / ۵ / ۵
تغییر رژیم / ۲۰/ ۱۰ / ۱۰
حمله همه جانبه / ۲۰ / ۱۰/ ۱۰
عملیات مخفی / ۷ /۲ / ۵
مذاکره/ ۲۵ /۱۵ / ۱۰

حسین قلجی