صدمات ورزش شنا و توان‌بخشی

ورزش شنا نیز به قدرت در محدوده وسیعی از حرکات مفصلی به‌ویژه در شانه دارد. این ورزش ترکیبی از انعطاف‌پذیری، کشش و تکنیک است. اگر یکی از این سه عامل مختل گردد فرد مستعد آسیب می‌شود. به‌کارگیری تکنیک خوب و حفظ آن در جلوگیری از ایجاد آسیب مهم است. یک مربی آگاه می‌تواند از بروز مسائل و آسیب‌های مزمن بکاهد. ارتباط نزدیک و مؤثر با پزشک می‌تواند امکان بهترین درمان همراه با کمترین وقفه را در تمرینات شناگر فراهم سازد.
شانه، زانو، ساق پا، آرنج و پشت به ترتیب محل‌های بروز آسیب در شناگران هستند که با برخی از این صدمات و نحوه برخورد با آنها آشنا می‌شویم.
▪ علل در شانه:
درد شانه در یک شناگر علل متعددی می‌تواند داشته باشد که در جدول زیر ذکر شده است.
گردن/شانه/ترقوه
ناهنجاری مادرزادی ـ بیماری دیسک ـ تومور ریه، تحت فشار بودن عصب ـ تومورهای استخوانی در آن ناحیه ـ آسیب نخاع
/التهابی: التهاب بورس ـ التهاب تاندون ـ التهاب سینوویوم، مکانیکی: نیمه دررفتگی ـ دررفتگی ـ عدم تعادل ماهیچه‌ای ـ چسبندگی کپسولی، ساختمانی: پارگی عضلات ـ تومورهای استخوانی/التهاب مفصل ترقوه ـ کتف، التهاب مفصل ترقوه ـ جناغ
سه مکانیسم مهم درد، کشش، نااستواری و آرتریت است. شانه شناگر اغلب به درد در جلوی شانه اطلاق می‌شود که همراه با کشش است. در این حالت بافت‌های مجاور نیز دچار التهاب می‌شوند.
برای درک مکانیسم آسیب ساختمان‌های شانه آشنائی با نحوه تغذیه خونی تاندون‌های گرد و پهن و تفاوت آنها مفید است. برخلاف تاندون‌های گرد که عروق خونی مجاور تاندون در فواصلی آن را سوراخ کرده و به آن خون می‌رسانند در تاندون‌های پهن این عروق در داخل خود تاندون عبور می‌کنند. این تفاوت موجب آسیب و التهاب در موارد تحت فشار واقع‌شدن تاندون‌های پهن می‌گردد. به‌عنوان مثال در حرکت نزدیک کردن بازو به محور بدون، این عروق در سر استخوان بازو تحت فشار قرار می‌گیرند. فشار ابتدا در مرکز تاندون اعمال می‌شود. کاهش خون‌رسانی به نواحی مرکزی تاندون، مرگ سلولی و متعاقب آن واکنش التهابی را به‌دنبال خواهد داشت.
مراحل ایجاد آسیب در مفصل شانه متعاقب کشش به سه مرحله تقسیم شده است:
ـ مرحله اول: ورم و خونریزی درون عضلات گسترش می‌یابد. درد مبهم ابتدا پس از فعالیت وجود دارد. ممکن است به‌سوی احساس درد حین ورزش پیشرفت نماید. این مرحله برگشت‌پذیر است و عموماً در ورزشکاران زیر ۲۵ سال دیده می‌شود.
ـ مرحله دوم: تداوم التهاب و تحریک که منتهی به ضخیم‌شدن بورس مفصلی می‌شود. درد در تمام اوقات وجود دارد ولی شب‌ها شدت می‌یابد. بین ۲۵ تا ۴۰ سالگی دیده می‌شود.
ـ مرحله سوم: پارگی عضلات رخ می‌دهد. درد مداوم که ممکن است شب فرد را از خواب بیدار کند وجود دارد. درد می‌تواند در خارج بازو به سمت آرنج انتشار یابد. ممکن است ضعف نیز وجود داشته باشد. در سنین بالای ۴۱ دیده می‌وشد.
ـ نکته ۱: درد پشت خصوصاً اطراف استخوان کتف اغلب ناشی از خستگی است.
ـ نکته ۲: بیماری‌های تب‌دار، مثل آنفلولانزا یا سایر عفونت‌های ویروسی می‌تواند موجب درد اطراف شانه شود که ۳ ـ ۶ هفته تا بهبودی کامل طول می‌کشد.
▪ تصویربرداری
در شناگران حرفه‌ای زیر ۲ سال و سالم، بررسی‌های رادیولوژیک معمول، ارزش اندکی در علت‌یابی درد شانه دارند. با این‌وجود در صورت شک به آسیب استخوانی یا در صورت سابقه ضربه حاد اخیر انجام این بررسی‌ها مفید است. با توجه به محل احتمال آسیب از تکنیک‌های مختلف تصویربرداری نظیر سونوگرافی، آرتوگرافی آرتروسکوپی، CT اسکن و MRI استفاده می‌شود.
در یک ورزشکار با درد شانه بدون علامت و شکایت دیگر اغلب بررسی‌های اولیه رادیولوژیک ضروری نیستند و پزشک معالج با شرح حال و معاینه دقیق می‌تواند در تشخیص و درمان موفق باشد. در شرایط خاصی بررسی‌های رادیولوژیک لازم می‌شود.
▪ توان‌بخشی
صدمات شانه در شناگران معمولاً حاصل ضربه‌های مکرر است. بنابراین در دوره حاد آسیب توجه و رسیدگی به آن در پیشگیری از آسیب‌های مزمن مؤثر است.
تقسیم‌بندی مورد استفاده در زانوی پرشگران (Skee, Jumper) برای شانه شناگران نیز کاربرد دارد:
ـ مرحله اول: بروز درد تنها پس از شنا
ـ مرحله دوم: درد همزمان و پس از شنا بدون ماهیت ناتوان‌کننده.
ـمرحله سوم: درد همزمان و پس از شنا با شدت ناتوان‌کننده.
ـ مرحله چهارم: درد به حد کافی شدید که با شنا کردن که مغایرت داشته باشد. (یا دردی که در فعالیت روزانه نیز وجود دارد).
اصول درمان در مراحل اول و دوم استراحت، تغییر برنامه تمرینی، اصلاح تکنیک و داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی است.
در مراحل سوم و چهارم استراحت مطلق شانه باید در نظر گرفته شود.
▪ استراحت
در شناگران زیر ۱۲ سال توصیه شده تا فروکش کردن کلیه علائم از شناکردن بپرهیزند. انجام این‌کار در شناگران حرفه‌ای سنین بالاتر مشکل است.
▪ برنامه تمرینات
برنامه تمرین می‌تواند برای مراعات شانه آسیب‌دیده تغییر یابد. در این رابطه همکاری مربی بسیار ارزشمند است. مسافت کل باید کاهش یابد. پرهیز از حرکات برانگیزاننده درد و محدودکردن مسافت در صورت درد، اجازه بهبود آسیب را بدون اینکه موقعیت شناگر به خطر افتد می‌دهد.
قبل از شنا وقت کافی برای پرداختن به تمرینات کششی باید لحاظ گردد تکنیک غلط و کشش بیش از حد در نقطه درد علائم را تشدید می‌کند. گرم‌کردن ۲۰ ـ ۳۰ دقیقه‌ای در آب با حرکات مختلف و متنوع پیش از پرداختن به تمرینات سخت پیشنهاد می‌شود.
▪ تکنیک حرکت
هر چه انعطاف‌پذیری بیشتر باشد چرخش بدن در مواردی مثل شنای کرال سینه یا پشت کمتر است. میزان طبیعی گردش پهلو ۷۰ ـ ۱۰۰ درجه است.
گردش بدن امکان حرکت آسان‌تر بازو را ضمن اینکه از آب بیرون می‌آید و وضعیت بهتر بازوی مقابل را ضمن اینکه به داخل آب می‌رود، فراهم می‌سازد. با گردش کمتر بدن، حرکت دور شدن بیشتری در شانه رخ می‌دهد که احتمال آسیب را افزایش می‌دهد چنان‌که در شنای پروانه که بدن گردشی پیدا نمی‌کند شیوع درد شانه بیشتر است.
▪ تدابیر درمانی
کاهش موقت فعالیت، مصرف یک دوره کوتاه از داروی ضدالتهاب غیراستروئیدی و استفاده از یخ، یک شناگر علامت‌دار را در مدت کوتاهی قادر به بازگشت به تمرینات می‌سازد.
ماساژ با یخ در ناحیه دردناک بدن محدود به ۱۰ دقیقه گردد. از طرفی کمپرس یخ تا ۲۰ دقیقه می‌تواند ادامه یابد. این‌کار پس از تمرین و چندبار در روز انجام می‌گیرد. بلافاصله پس از استفاده از یخ حرکات کامل شانه باید انجام گیرد.
بانداژ اندام فوقانی نظیر آنچه در آرنج تنیس‌بازان استفاده می‌شود مفید است. استفاده از اولتراسوند و در موارد مقاوم، تحریک الکتریکی اعصاب سطحی می‌تواند در التیام درد مؤثر باشد.
استفاده از استروئیدها مورد بحث است. خواص ضدالتهاب آنها از درد و تورم بافت آسیب‌دیده می‌کاهد. اما عوارض جانبی ناخواسته آنها و ضعف عضلات، بسیاری از پزشکان را در استفاده از آنها محتاط می‌سازد.
▪ تمرینات درمانی
دیده شده پس از یک برنامه تمرینات کششی ساده درصد قابل توجهی از شناگران نوجوان، بدون علامت شدند. این تمرینات در بزرگسالان موفقیت کمتری داشته که احتمالاً ناشی از تغییرات وسیع دژانرتیو مفاصل است. هدف از تمرینات کششی، انعطاف‌پذیری متعادل عضلات شانه است.
برای هر یک از عضلات درگیر در شنا و مفصل شانه تمرینات به‌خصوصی وجود دارد.
در صورت وجود بی‌ثباتی در شانه، از انجام تمرینات کششی باید پرهیز شود.
▪ زانو
زانو درد، علل متعددی در شناگران دارد. به‌دلیل میزان قابل توجه خم‌شدن زانو در برخی از مانورها، تحریک بیشتری به این مفصل وارد می‌شود. در معاینه ممکن است حساسیت موضعی روی زانو وجود داشته باشد، فشار روی کشکک‌ها باعث درد می‌شود و کرپیتاسیون ممکن است وجود داشته باشد.
▪ توان‌بخشی
همانند شانه درمان مشکلات زانو نیز مشتمل بر تحمیل و اصلاح تکنیک، تعدیل تمرینات و داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی است. کاهش مسافت شنا نیز توصیه می‌گردد. پیش از پرداختن به تمرین اصلی باید بدن را گرم کرد.
برخی حداقل ۲ ماه استراحت در سال را برای شناگران کرال سینه حرفه‌ای توصیه کرده‌اند. توجه به اصلاح حرکت گردش به داخل ران نیز مهم است.
یک دوره کوتاه داروی ضدالتهاب غیراستروئیدی همراه با استفاده از یخ، مفید است. استفاده از یخ پس از فعالیت به مدت ۱۰ دقیقه توصیه می‌شود.
درمان با دوره‌های اولتراسوند هر یکی دو ماه می‌تواند صورت گیرد. تزریق استروئید تنها در موارد خاصی توصیه شده است. برای موارد مقاوم درمان جراحی صورت می‌گیرد.
▪ ساق پا
ساق پا سومین ناحیه آسیب در شناگران است. معمولاً تاندون‌های بازکننده پا درگیر می‌شوند. ماهیت تکرار‌شونده حرکات پا این تاندون‌ها را مستعد التهاب در زیر غلاف خود می‌سازند. درد همراه با کرپیتاسیون در یخ مشخصه آسیب تاندون‌های بازکننده است. کاهش موقت شدت لگدها می‌تواند به بهبود آن کمک کند. یخ، اولتراسوند، داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی برای درمان علامتی مفید است. بانداژ مچ پا در وضعیت طبیعی در شب روند بهبود را تسریع می‌بخشد. تزریق استروئید در این مورد بیش از آسیب‌های شانه یا زانو موجه است.
شنا به‌عنوان یک ورزش رقابتی موجب رشد اجتماعی فرد می‌شود. برای افراد در هر موقعیت سنی فواید و برتری‌هائی نسبت به سایر ورزش‌ها دارد. برای رقابت، مدت زیاد و مسافت‌های طولانی تمرین در آب لازم است. برنامه‌های تمرینی گاه ۱۰ ماه در سال را شامل می‌شوند. بنابراین بیشتر آسیب‌های شنا اختلالات بیش‌مصرفی ثانویه به ضربه‌های مکرر مزمن است.
پیشگیری و تشخیص اولیه و به موقع آسیب‌ها اساس درمان است. هدف، پیشگیری از تداوم یک مشکل مزمن است. افزایش تدریجی شدت تمرینات، حفظ انعطاف‌پذیری و کشش مناسب و توجه به تکنیک‌های صحیح در پیشگیری از آسیب اهمیت دارد. شناخت زودرس علائم و کاستن از اثرات آن بر تمرینات شانس عود آسیب را کاهش می‌دهد.
یک مربی آگاه اولین خط دفاعی در مقابل آسیب است.
ارتباط نزدیک و مؤثر پزشک، مربی و والدین در تشخیص و درمان سریع آسیب‌ها کمک‌کننده است.

منبع : مجله دنیای ورزشهای آبی