شهامت را در کودکان چگونه پرورش دهیم؟

گر اخلاق را وسیع و پر دامنه بدانیم، کلیه اصول و آداب حاکم بر رفتار و روابط انسانی و پاسداری از آن را شامل می‌شود. این اصول از یک سو رفتار آدمی را در بر می‌گیرد و از سوی دیگر عادات و ملکات و فضایل را و بخشی دیگر از آن شامل شهامت و رشادت است که به عنوان یکی از عالی‌ترین صفت اخلاقی شمرده شده است.
● شهامت و جلوه‌های آن:
برای فرد با شهامت و با جرات تعاریف فراوانی بیان کرده‌اند از جمله آنها:
▪ با شهامت کسی است که وقتی طرز فکر و عقیده‌اش با دلایل و براهین عقلی و نقلی ثابت شد از آن دست بر ندارد و روزی هم که ثابت شد، نظرش خطاست، اگر چه عمری از آن گذشته باشد، از آن دست بردارد و تایب شود.
▪ با شهامت کسی است که در بدبختی و خوشبختی خود را نبازد و اعمالی را انجام دهد، که دیگران از ترس قادر به انجام آن نباشند.
▪ از نشانه‌های انسان با شهامت این است که دایم در جستجوی حقیقت است، عدالت و پاکدامنی را شعار خود قرار داده است و در مقابل هوس‌ها ایستادگی می‌کند. انسان با شهامت برای احیای حق می‌جنگد مغلوب می‌شود ولی بازهم سرپا می‌ایستد.
آن کسانی که در برابر سیل انتقادها ایستادگی‌ می‌کند و با آغوش باز آن را می‌پذیرد، فردی با شهامت است.
▪ و بالاخره آن انسانی که خود را آنچنان که هست نشان می‌دهد و از لاف‌زدن‌ها و ستایش‌پذیری‌ها برکنار است با جرات و شجاع است.
● لزوم پرورش شهامت:
قبل از ورد به بحث باید بدانیم، آیا لازم ا ست در عصر ما افراد با شهامت پروش یابند یا خیر؟ آیا درست است در شرایط کنونی کودکان را با شهامت تربیت کنیم؟
پاسخ این سوال برای برخی منفی است به دلیل اینکه اعتقاد دارند این امر زمینه را برای رنج و محرومیت افراد فراهم می‌آورد. این طرز فکر در بین مکاتب مادی‌گرا بیشتر رواج دارد.
اما الهیون و خداپرستان معتقدند که برای جلوگیری از آزار خود نمی‌توان به حقیقت آزار رساند زیرا زندگی هرچند زیبا و فریبا باشد به ننگ بزدلی نمی‌ارزد. از سوی دیگر تنها سدی که در برابر شرور و مفاسد و استبداد می‌ایستد و مقاومت می‌کند، جرات و شجاعت است.
آیا امکان پرورش جرات و شهامت در کودکان وجود دارد؟
شهامت امری فطری است پس پاسخ این سوال مثبت است دلیل فطری بودن شهامت این است که:
کودکان در آغاز کار با شهامت هستند ولی بعدها در سایه تربیت ما بزدل در می‌آیند در درون ما تمایلی به شهامت و ابراز شهامت است و ذاتا شهامت را دوست داریم، به هنگامی که می شنویم بعضی تا آخرین لحظه از خود دفاع کرده و در برابر خصم ایستادند و حق را گفتند و تسلیم نشدند خوشحال می‌شویم.
و بالعکس موقعی که می‌شنویم آن دیگری به خاطر دو روز زندگی تسلیم خصم شده و ذلت را پذیرفته ناراحت می‌شویم و او را سرزنش می‌کنیم.
شهامت را از نظر مذهب هم می‌توانیم فطری بدانیم زیرا جلوه‌ای از نفخه الهی در ما هم وجود دارد.
روش‌های ایجاد شهامت:
برای ایجاد شهامت در افراد طرق متعددی وجود دارد که مهمترین آنها عبارت است از:
۱) ارائه الگو:
هرگز به کودک نگویید شجاع باش اگر می‌خواهید فرزندتان با شهامت باشد، عملا به او درس شهامت دهید و خود را الگوی آن معرفی کنید، زیرا در کودک روحیه همانندی وجود دارد، عمل شما را می‌بیند و تقلید می‌کند.
والدین بهترین الگو و عالی‌ترین عامل برای ایجاد کمال مطلوبند، معلم و همسالان و دیگران در او تاثیر دارند، ولی نقش پدر و مادر مخصوصا از آن باب که با او رابطه خوبی داشته و بیشتر از دیگران با او در رابطه هستند، بیشتر است وهرچه والدین با فرزندان تفاهم بیشتری داشته باشند نفوذ آنها در کودکان زیادتر است.
۲) آموزش:
آموزش مستقیم نیز از راه و روش‌های مهم در ایجاد جرات و شهامت است ولی هرگز تاثیرش به اندازه نقش الگو نیست گاهی یک تذکر و یک پند و اندرز خط‌مشی‌ها را عوض می‌کند.
۳) تلقین: تلقین هم توسط خود و هم توسط دیگران در آدمی بسیار نفوذ می‌کند، البته این تلقین اگر از سوی افراد بزرگتر و مورد احترام باشد، بسیار موثر است.
● روش‌های تقویت شهامت:
در این بخش طرق متعددی که برای وصول به این هدف وجود دارد را نام می‌بریم:
۱) ایجاد ایمان:
اولین گام در این زمینه ایجاد ایمان و اعتقاد است ایمان به اینکه او می‌تواند و باید شهامت داشته باشد و منشا اثری باشد.
ایمان ستون پایداری است که ما را از افتادن و سقوط در این جهان متزلزل نگهداری می‌کند، بی‌ایمانی رنج‌آور است و همه چیز را از دست آدمی می‌رباید حتی جرات و شهامت را .
هرچه قدر زمینه ایمان آدمی بیشتر باشد توفیق در داشتن جرات زیادتر است و این از آن بابت که آدمی می‌خواهد یک پناهگاه روحی قوی داشته و خود را در سایه آن آرامش بخشد.
کودک طبیعتا در اوان کودکی شهامت دارد، ولی ایمان ندارد و این مربی است که باید این زمینه را به موازات رشد در او پدید آورد.
۲) ایجاد و اعتماد به نفس:
اعتماد به نفس حقیقتا نتیجه ایمان است، خواه ایمان به خدا و خواه به امر و مسئله‌ای دیگر اعتماد به‌نفس به آدمی قداست و اتکا می‌دهد و روح را جرات و توانایی می‌بخشد.
۳) انتخاب همکار و همراه:
هر انسانی در رویارویی با مشکلات‌ زمانی که خود را تنها می‌بیند، نگران، افسرده و گاهی مضطرب و ترسان می‌شود این زمینه در کودکان بسیار قوی و نیرومند است دلیل آن این است که وقتی مسئولیتی به او واگذار شود همواره بحث می‌کند: “چرا من این کار را انجام دهم اما دیگری انجام ندهد.” وجود معاون و همسان او را از تنهایی نجات می‌بخشد شک نیست هرچه معاون همراه برای او قوی‌تر باشد، دلگرمی و پیروزی او بیشتر است، برای این منظور باید خدا را به عنوان ناظر و همراه او معرفی کرد.
۴) استفاده از زمینه عاطفی و احساسی:
شهامت را در فرد ایجاد کند.
گاهی یک خطابه آتشین می‌تواند روحیه‌ا ش را در این زمینه تقویت کند.
فی‌المثل ذکر داستان اصحاب امام حسین(ع) که یکی از آنها گفته بود: “اگر هزار بار کشته و بعد زنده شوم بازهم دوست دارم در راه تو باشم و دست از تو برندارم.”در این زمینه موثر است.

اعظم بهرامی تتماجا
منابع:
۱- منتهی‌الآمال، شیخ عباس قمی
۲- پرورش مذهبی و اخلاقی کودکان، علی قایمی
۳- مقاله تقویت و سازندگی، علی قایمی

منبع : روزنامه رسالت