دوشنبه, ۱۹ شهریور, ۱۴۰۳ / 9 September, 2024
مجله ویستا
نظر اسلام درباره حقانیت ادیان یا پلورالیزم دینی چیست؟
در رابطه با مسئله حقانیت ادیان یا پلورالیزم دینی)Religious Pluralism( ، باید چند موضوع زیر را مورد توجه قرار داد:
۱) چیستی حقانیت ادیان
با بررسی نظریه پلورالیزم دینی، میتوان اصل ادعای حقانیت ادیان را مشتمل بر گزینههای زیر دانست:
الف) منظور از حقانیت ادیان این است كه اعتقادات آنها، صادق و پذیرش و تعبّد به آنها، جایز و موجب رستگاری پیروانشان میباشند.
ب) منظور از حقانیت ادیان، بر حق بودن عَرْضی است؛ نه در طول زمان و به عبارت دیگر، سخن بر سر این نیست كه آیین هر پیامبری، در زمان خود، حق بوده است؛ بلكه به این معناست كه همه یا تعدادی از ادیان، در همه زمانها برحق میباشند.
ج) حقانیت ادیان به طور مساوی است؛ نه دارای مراتب تشكیكی و به عبارت دیگر، نمیتوان «بر حق بودن» را درجهبندی كرد تا در پرتو آن، دینی بهرهمندی بیشتری از حقیقت كسب كند و دین دیگر در رتبه فروتر از آن قرار گیرد. بر اساس این فرض، هیچ فرقی بین اسلام، یهودیت، مسیحیت و دیگر ادیان نیست.
د) منظور از حقانیت ادیان، جهات مشتركشان نیست؛ بلكه ادیان - با اختلافاتی كه دارند - همه برحقند؛ یعنی هم توحید اسلامی بر حق است، هم تثلیث مسیحی، هم ثنویت زرتشتی و هم بیخدایی بوداییگری.
۲) عقل و پلورالیزم دینی
ژرفكاویهای عقلی، بطلان پلورالیزم دینی را آشكار میسازد. این مسئله دلایل متعددی دارد كه برخی عبارتند از:
الف) استلزام تناقض )Contradiction(
ادیان موجود، دارای آموزههایی است كه برخی از آنها با یكدیگر در تضاد و یا تناقض میباشد. بنابراین، حقانیت همه آنها، مستلزم جمع ضدین یا جمع نقیضین است و چنین چیزی، محال است؛ به عنوان مثال، آیین اسلام، بر یكتایی خداوند تأكید دارد؛ مسیحیت قائل به «تثلیث»؛ یعنی خدای پدر، خدای پسر و خدای روحالقدس است و زرتشتیگری نیز به «ثنویت» و دوگانه پرستی گرایش دارد!
هر یك از این آموزهها، نفی كننده دیگری است. بنابراین، اگر هر سه دین، بر حق باشند، باید هم یكتاپرستی صحیح باشد، هم دوگانه پرستی و هم سهگانه پرستی؛ كه چنین چیزی، به تناقض میانجامد و محال است؛ زیرا یگانگی خداوند، مساوی با نفی دو یا سه خدایی است؛ در حالی كه ثنویت و مسیحیت به بیش از یك خدا اقرار میكنند. بنابراین، حقانیت همه آنها، یعنی این كه خدا یكی است و بیش از یكی است و این، تناقض و محال است.
ب) استلزام خودستیزی )Self Contradiction(
حقانیت همه ادیان، موجب خود ستیزی است؛ زیرا هر دینی آموزههای مخالف در دینهای دیگر را نفی كرده یا به طور كلی، دین دیگر را باطل میداند. بنابراین، هر یك از این ادیان - اگر بر حق باشند - باید ادعایشان نیز حق بوده، مورد قبول قرار گیرد. بنابراین، از حقانیت هر دین، بطلان دیگر ادیان به دست میآید و قیاس پلورالیزم دینی مبنی بر حقپنداری همه ادیان، بطلان همه ادیان را نتیجه میدهد. از این رو، گفته شده است كه پلورالیزم دینی، خود برانداز است و علیه خود حكم میكند.
ج) استلزام شكاكیت دینی
پندار پلورالیزم دینی، مبتنی بر نظریه «نسبیت معرفت» )Epistemic Relativism(و یا شكاكیت است و سرانجامی جز شكاكیت )Scepticism(دینی ندارد؛ زیرا این پندار از سویی به حقانیت همه ادیان حكم میكند و از دیگر سو، ادیان موجود یكدیگر را نفی میكنند!
نتیجه این تعارض، چیزی جز همان شكاكیت و سرگردانی نیست. به عبارت دیگر، پلورالیزم دینی، از سویی مبنی بر شكاكیت یا نسبیت معرفت است و از سوی دیگر، نتیجه آن، چیزی جز شكاكیت دینی نیست.
۳) عقل و دین حق
بیان شد كه همه ادیان نمیتوانند از حقانیت مساوی برخوردار باشند؛ اكنون این سؤال پدید میآید كه از دیدگاه خرد، چه راهی برای تشخیص دین حق از دیگر ادیان وجود دارد و به عبارت دیگر، ملاك حقانیت یك دین و روش سنجش آن از دیدگاه عقلی چیست؟ در پاسخ میتوان گفت دینی بر حق است كه دارای اوصاف زیر باشد:
▪ عقاید و آموزههای آن، نه تنها خردستیز نباشد، بلكه به وسیله عقل و برهان مورد تأیید قرار گیرد.
▪ دارای خاستگاه الهی باشد.
▪ آموزههای آن، تحریف نشده باشد.
▪ از سوی پیامبران الهی بعدی، نسخ نشده باشد.
▪ از دیگر ادیان موجود، جامعتر و كاملتر باشد.
بررسی تطبیقی ادیان براساس این موارد، تحقیقی گسترده و فراخ دامن میطلبد؛ در عین حال، به طور فشرده و كوتاه، به مقایسه چند دین بزرگ خواهیم پرداخت:
الف) مهمترین ركن اساسی یك دین، «خداشناسی» آن است. آموزه خداشناسی و توحید در اسلام، خردپذیرترین آموزه است و دلایل استوار بسیاری، بر آن گواهی میدهد. اثبات توحید به خودی خود، ابطال كننده آموزه «تثلیث» و «ثنویت» است. بنابراین، همین مسئله به تنهایی برای اثبات عدم حقانیت ادیان غیرالهی، مانند بوداییگری و هر دین دیگر مشتمل بر شرك - مانند مسیحیت و زرتشتیگری - كافی است.
ب) بسیاری از ادیان با وجود دارا بودن پیشینه الهی، در طول تاریخ، دچار تحریفات چشمگیری شده، اصالت خود را از دست دادهاند. این مسئله، باعث شده تا آموزههای خردستیز بسیاری در این ادیان رخ نماید.۱
توماس میشل، استاد الهیات مسیحی چنین مینویسد: به اعتقاد بیشتر متفكران كاتولیك، پروتستان و ارتدوكس، كتب مقدس، املای الهی نیست و دارای عصمت لفظی نمیباشد و گاهی نویسندگان بشری آن، نظریات غلط یا اطلاعات اشتباهآمیزی را در متن كتاب باقی گذاشتهاند.۲
۴) قرآن و پلورالیزم دینی
قرآن علاوه بر دلالت بر انحصار دین حق در اسلام و نفی پلورالیسم و تكثّرگرایی دینی، به صراحت با برخی از اصول و مبانی پلورالیسم، مخالف است و آن را باطل میكند. آیات قرآن در این باره، به سه بخش زیر تقسیم میشوند:
الف) امكان رسیدن به حقیقت
برخی از آیات قرآن، با مبنای شكاكیت، نسبیتگرایی و عدم امكان دستیابی به حقیقت - كه از مبانی و پیشفرضهای پلورالیزم دینی است - در تضاد و تقابل بوده، نشان میدهند كه از دیدگاه قرآن، به هیچ وجه شكاكیت و نسبیّت در دین، مورد پذیرش نیست و رسیدن به حقیقت، امكانپذیر است. این آیات عبارتند از:
▪ آیاتی كه شكورزان را مورد سرزنش قرار میدهد.۳
▪ آیاتی كه ادله پیامبران را روشن و آشكار و تردید شكاكان را بیوجه معرفی میكند.۴
▪ آیاتی كه امر به تبعیت از علم و یقین و نهی از پیروی ظن و گمان دارد.۵
ب) عدم قبول غیر اسلام
این آیات، با صراحت، اسلام را تنها دین حق و صراط مستقیم معرفی میكند و عقاید پیروان سایر ادیان را باطل معرفی كرده، آنان را به پیروی از اسلام دعوت میكند. به آیات زیر، دقت كنید:
۱) «و هر كس جز اسلام، دینی [دیگر ]جوید، هرگز از وی پذیرفته نشود و وی در آخرت از زیانكاران است».۶ البته اسلام، همه پیامبران الهی را راهبر به سوی حقیقت دانسته، دین همه را اسلام میداند. بنابراین، پیروی از پیامبران خدا در عصر رسالتشان، همان اسلام است و مصداق آن در زمان رسالت حضرت ختمی مرتبت، پیروی از آیین حضرت محمد صلیاللهعلیهوآله است.
۲) «هرگز یهودیان و ترسایان از تو راضی نمیشوند؛ مگر آن كه از كیش آنان پیروی كنی؛ بگو: در حقیقت، تنها هدایت خداست كه هدایت [واقعی ]است و چنانچه پس از آن علمی كه تو را حاصل شد، از هوسهای آنان پیروی كنی، در برابر خدا، سرور و یاوری نخواهی داشت».۷
۳) «و یهود گفتند: عُزَیر، پسر خداست و نصارا گفتند: مسیح، پسر خداست! این سخنی است [باطل ]كه به زبان میآورند و به گفتار كسانی كه پیش از این كافر شدهاند، شباهت دارد. خدا آنان را بكشد؛ چگونه [از حق ]بازگردانده میشوند»!۸
ج) دین همه انسانها
بسیاری از آیات قرآن، همه انسانها را مخاطب قرار داده، به دین اسلام دعوت كرده و قرآن و پیامبر اسلام را هادی همه انسانها معرفی كرده است. در قرآن چنین آمده است: «و ما تو را نفرستادیم؛ مگر برای همه مردم تا [آنها را به پاداش الهی ]بشارت دهی و [از عذاب او ]بترسانی».۹ در جای دیگر چنین آمده است: «بگو: ای مردم! من فرستاده خدا به سوی همه شما هستم».۱۰ همچنین درباره همگانی بودن قرآن، چنین آمده است: «آن كتاب (قرآن)، نیست. مگر تذكری برای همه جهانیان».۱۱
د) فراخوانی اهل كتاب به اسلام
قرآن مجید، اهل كتاب را به اسلام فرا خوانده، رویگردانی از آن را كفر و حقپوشی تلقی میكند:
«ای اهل كتاب! پیامبر ما به سوی شما آمد؛ در حالی كه بسیاری از حقایق كتاب [آسمانی ]را كه شما مخفی داشتید، روشن میسازد و از بسیاری از آنها صرف نظر میكند. آری [او] از جانب خدا، به سوی شما نور و كتاب آشكاری آورد. خداوند به بركت آن، كسانی را كه خشنودی او را پیروی كنند، به راههای سلامت، هدایت میكند و به فرمان خود، از تاریكیها به سوی روشنایی میبرد و آنها را به راه راست هدایت میكند».۱۲
قرآن در جای دیگر میفرماید: «ای اهل كتاب! چرا به آیات خدا كافر میشوید؛ در حالی كه [بر درستی آن ]گواهید»؟۱۳
۵) تفكیك حقیقت و معذور بودن
هر چند دین حق و صراط مستقیم، واحد است، ولی حجت بودن، گوناگون است و مسئله حقانیت را باید از آن جدا كرد. پیروان سایر ادیان، خارج از شریعت حق و مطلوب الهیاند؛ اما در صورت وجود شرایطی، دارای حجت و دلیل خواهند بود. این شرایط عبارتند از: جهل غیرمقصرانه نسبت به اسلام، طالب بودن حقیقت در سویدای دل، جستوجوی حق در حد مقدور و پایبندی به احكام عقل و فطرت.
بر این اساس، انسانها، هر چند راهشان «صراط مستقیم» و دین حق نیست، اما در روز قیامت، نزد خداوند، معذورند. قرآن از این گروه، با عنوان «مستضعفین» یاد كرده است. این گروه، ضمن معذور بودن، به تناسب صدق باطنی و نوع عقاید و رفتار و به عبارت دیگر، متناسب با میزان «حسن فاعلی» و «حسن فعلی»، بهرهای از سعادت برده، به درجهای از سعادت نایل خواهند شد.
چكیده دیدگاه اسلام این گونه است:
الف) دین حق، تنها اسلام است و اسلام، همان آیین توحیدی به معنای كامل كلمه و در همه ابعاد آن است كه دین همه انبیای الهی بوده، آنان، همگان را به سوی آن دعوت كردهاند. بنابراین، آموزههایی چون تثلیث، ثنویت و...، هرگز بنیاد و اساس درستی ندارند.
ب) از نظر اسلام، شریعت دارای كثرت طولی است؛ یعنی آن چه در طول تاریخ تغییر كرده، شریعت الهی بوده است و هر پیامبر صاحب شریعتی، شریعت پیشین را نسخ و شریعتی كاملتر و متناسب با رشد بشر و مقتضیات زمان، عرضه كرده است. بنابراین، تكثر طولی - نه عرضی - شریعت، وجود داشته است و با شریعت خاتم، همه شرایع پیشین، نقض شده و تنها شریعت مقبول، شریعت محمدی صلیاللهعلیهوآلهوسلم است.
ج) نجات و رستگاری انسان، تابع حجتهایی است كه خداوند بر انسان تمام كرده و پاسخ انسان به آنهاست. هر كس در حد حجتهای درونی (عقل، فطرت و...) و حجتهای بیرونی (تعالیم پیامبران) كه به آنها دسترسی داشته است و یا میتوانست به آنها دسترسی یابد، مسئول و ورای آن، معذور است
برای آشنایی بیشتر در این زمینه به كتابهای زیر مراجعه كنید:
مرتضی مطهری، عدل الهی.
سویههای پلورالیزم، محمد حسن قدردان قراملكی، مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
۱. ر.ك: مصطفی زمانی، به سوی اسلام یا آیین كلیسا، پیام اسلام، قم ۱۳۴۶؛ محمد صادقی، بشارات عهدین؛ حقیقت مسیحیت، مؤسسه در راه حق.
۲. توماس میشل، كلام مسیحی، ترجمه حسین توفیقی، مركز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، صص ۲۷ - ۲۳.
۳. نحل، آیه ۶۶؛ جاثیه، آیه ۳۲.
۴. ابراهیم، آیه ۹ و ۱۰.
۵. اسراء، آیه ۳۶؛ یونس، آیه ۳۶؛ نجم، آیه ۲۸.
۶. آلعمران، آیه ۸۵.
۷. بقره، آیه ۱۲۰.
۸. توبه، آیه ۳۰.
۹. سبأ، آیه ۲۸.
۱۰. اعراف، آیه ۱۵۸.
۱۱. تكویر، آیه ۲۷.
۱۲. مائده، آیه ۱۵ - ۱۶.
۱۳. آل عمران، آیه ۷.
مرتضی مطهری، عدل الهی.
سویههای پلورالیزم، محمد حسن قدردان قراملكی، مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
۱. ر.ك: مصطفی زمانی، به سوی اسلام یا آیین كلیسا، پیام اسلام، قم ۱۳۴۶؛ محمد صادقی، بشارات عهدین؛ حقیقت مسیحیت، مؤسسه در راه حق.
۲. توماس میشل، كلام مسیحی، ترجمه حسین توفیقی، مركز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، صص ۲۷ - ۲۳.
۳. نحل، آیه ۶۶؛ جاثیه، آیه ۳۲.
۴. ابراهیم، آیه ۹ و ۱۰.
۵. اسراء، آیه ۳۶؛ یونس، آیه ۳۶؛ نجم، آیه ۲۸.
۶. آلعمران، آیه ۸۵.
۷. بقره، آیه ۱۲۰.
۸. توبه، آیه ۳۰.
۹. سبأ، آیه ۲۸.
۱۰. اعراف، آیه ۱۵۸.
۱۱. تكویر، آیه ۲۷.
۱۲. مائده، آیه ۱۵ - ۱۶.
۱۳. آل عمران، آیه ۷.
منبع : نشریه الکترونیکی پرسمان
وایرال شده در شبکههای اجتماعی
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست