شبکه جهانی وب جایگاه امن کتاب الکترونیک

در جهان اطلاعاتی و شبکه‌ای حاضر، از نشر الکترونیک زیاد می‌شنویم و زیاد می‌خوانیم. امروزه با قرار گرفتن در عصر بزرگراههای اطلاعاتی و تحولات شتابان عرصه اطلاعات و ارتباطات دهکده جهانی مارشال مک لوهان در جامعه شبکه‌ای مانوئل کاستلز نمود یافته است. کاستلز جهان را به صورت یک شبکه تصور می‌کند.
شبکه‌ایی هستومند که بافت اصلی و تار و پود آن را اطلاعات و نظام ارتباطات الکترونیک شکل می‌دهد. در این میان ‏ صنعت نشر نیز بی‌نصیب نمانده و با استفاده از ابزارها ‏ رسانه‌ها و نوآوریهایی که به عرصه آن راه یافته است توانسته جایگاه خود را حفظ کند. با این وجود‏ هر روز که می‌گذرد، علی‌رغم جرقه‌های روشن آن در کشورهای توسعه‌یافته، وضعیت این پدیده جدید در ایران هنوز مبهم و نامشخص است. خلاء در قوانین، عدم شفافیت در بازار نشر، کمبود یا نبود نیروی متخصص و حرفه‌ای، عدم آگاهی‌های لازم مردم و حتی مسئولان و درک صحیح آنها از فناوری اطلاعات باعث می‌شود بازار کوچک ولی رو به رشد نشر الکترونیک پا نگیرد؛ یا اینکه با مشکلات زیادی مواجه گردد .
اگر در بازار نشر الکترونیک ایران تاملی کنیم متوجه می‌شویم آینده نشر با گذاردن خشتهای کج و لرزان امروز، سُست و فروریزنده است و نمی‌توان چندان به آن امید داشت . با ظهور شبکه جهانی اینترنت و اختراع شبکه جهانی وب در اوایل دهه ۱۹۹۰ افقهای جدیدی بر روی نشر الکترونیک باز شد. با فعال شدن این حوزه از نشر، ناشران تمایل خود را برای عرضه کتابهایشان در قالب الکترونیکی نشان دادند.
از این‌رو، نشر کتاب در محیط وب به عنوان یک بستر کارآمد و فعال برای اشاعه و نشر اطلاعات مطرح است. برخی از ناشران نیز برای استفاده از این محیط و انتشار کتابهای خود از طریق شبکه وب در حال برنامه‌ریزی هستند. در کنار انتشار کتاب الکترونیکی، شاهد کاربرد پدیده جدیدی با نام نرم افزار «شتاب کتابدار» هستیم، که در آن کتاب الکترونیک به جای نشستن جوهر بر روی کاغذ، با مرتب شدن علائم در فضای مجازی روبه‌رو هستیم که علاوه بر شکل نوشتاری از امکانات صوتی و تصویری نیز برخوردار است. آنچه حائز اهمیت می‌باشد، نقش سازنده تاب در زندگی انسان است. کتاب دوستی است که در دوستی‌اش بی‌ریاست و چه بهتر این دوست بی‌ریا، همیشه و به سهولت در دسترس ما باشد. در این وادی، نشر الکترونیک باعث ایجاد کتاب الکترونیک شده است و با این کار دسترسی به کتاب سهل و هموار می‌شود.
البته اگر مشکل دسترسی به رایانه را از آن کم کنیم مزایای دیگر آن به جهت تولید، توزیع و مسائل مرتبط دیگر با صنعت چاپ و نشر ایران، مقرون به صرفه خواهد بود . در عصر حاضر با پیشرفت شبکه جهانی اینترنت و فضای نشر الکترونیکی، چاپ و نشر سنتی دیگر جوابگوی این همه سرعت و شتاب نیست و در مقابل رقیب نوپای خود احساس حقارت و ضعف می‌کند.
● نشر الکترونیک
نشر الکترونیک تعریف زیاد سختی ندارد؛ هر مطلبی که در بسترهای الکترونیک قابل خواندن باشد به گونه‌ای «نشر» محسوب می‌شود. شکلهای پیشرفته اینگونه انتشار (نشرالکترونیکی) کتابهایی است که رویشان پردازش صورت می‌گیرد و دارای امکان جست‌وجو نیز هستند که شکلهای ساده‌تر آن، وبلاگهایی هستند که امروزه با استقبال گسترده‌ای روبه‌رو شده‌اند. نشر الکترونیک امروز در تمام دنیا به دو صورت وجود دارد.
نمونه که روی آن معمولا پردازش بیشتری انجام می‌شود و به صورت به دست مخاطبان می‌رسد و نمونه آن مانند کتابهای الکترونیکی است که به صورت نشر در محیط وب انجام می‌شود و به آسانی در دسترس مخاطبان قرار می‌گیرد. نشر الکترونیک با توجه به قابلیتهایی که دارد به سرعت در حال رشد و توسعه است و هر روز بر تعداد مخاطبان آن افزوده می شود.
در کشورهای توسعه یافته دیگر خواندن کتاب از روی مونیتور عادی شده و بسیاری از افراد ترجیح می‌دهند کتابشان را بدون این که گم کنند، یا پاره شود؛ از روی مونیتور بخوانند. بگذریم که در ایران به دلیل نگرش سنتی به کتاب و نشر، هنوز بسیاری از افراد با نشر الکترونیک آشنایی ندارند و برعکس کشورهای توسعه‌یافته علاقمند به مطالعه و خواندن سنتی کتاب و روی کاغذ هستند. نشر الکترونیک در ایران در ۲ سال اخیر وضعیت مطلوبی داشته است و می‌توان به آینده نشر الکترونیک در کشورمان امیدوار بود. استقبال برخی از ناشران از نشر الکترونیک با توجه به بهره‌مندی از مزایای آن، هر روز بیشتر می‌شود. نشر کتاب در شبکه وب برای خوانندگان (کاربران) و ناشران مزایایی دارد که عبارتند از:
ـ انعطاف پذیری و سرعت بیشتر برای روزآمدسازی وانتشار ویرایشهای جدید
ـ سهولت در فروش کتاب های الکترونیکی
▪ سهولت و سرعت در توزیع و خرید کتابهای الکترونیکی
با استفاده از ویژگیهای نشر الکترونیکی، نه تنها در وقت و زمان صرفه‌جویی می‌شود، بلکه باعث شکوفایی خلاقیتهای کاربر یا خواننده نیز می‌شود.
هزینه‌ها به شدت کاهش می‌یابد، ناشر دیگر نیازی به کاغذ، فیلم و زینگ ندارد و محصولی را که به دست مخاطبان می‌رساند، قیمتش پایین است.
بهره‌مندی هم‌زمان از حواس بینایی و شنوایی، ضریب بهره‌وری آموزشی را تا ۶۵ درصد افزایش می‌دهد. پیرسون یکی از بزرگ‌ترین ناشران تخصصی دنیا، با تولید کتاب، مالتی مدیا و برنامه‌های آموزشی برای تعلیم و تربیت دانش آموزان ودانشجویان در تمام مراحل سنی و در هر جای دنیا فعالیت می‌کند. به صورت بیش از ۲۰۰۰ عنوان کتاب را در دسترس مخاطبان قرار می‌دهد. رمز موفقیت انتشارات پیرسون در بودن، استفاده از محیط وب و نشر الکترونیک است.
ـ دسترسی همزمان به نسخه‌ای واحد از کتاب الکترونیکی
ـ امکان جست‌وجوی اطلاعات در محیط وب با دیجیتالی کردن متن یک کتاب
ـ عدم نیاز به مکان و فضای فیزیکی برای انبار کردن کتاب
ـ عدم نیاز به توزیع و ارسال کتاب به نقاط دیگر
ـ عدم برگشت کتاب از سوی کتاب‌فروشان
ـ سرعت بخشیدن به چرخه ی نشر کتاب
ـ خرید پیوسته کتاب
جلوگیری از تمام شدن نسخه‌های چاپی (در نشر الکترونیک همواره منبع در اختیار مخاطبان است.)
▪ فرصت بیشتر برای انتشار عناوین بیشتر آثار الکترونیکی
با اینکه نشر الکترونیک چندسالی است مطرح شده است، اما هنوز بسیاری از پدیدآورندگان آثار ادبی و هنری رغبتی برای عرضه آثارشان به این شکل ندارند، البته دلیل آنها هم قابل تاًمل است. از دلایل بی‌رغبتی ناشران و معایب نشر الکترونیک می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
نشر الکترونیک نیازمند دسترسی به رایانه است، این خود سد بزرگی برای همه گیر شدن نشر الکترونیک است.
با گسترش سایتها و وبلاگها، برای هر فردی این امکان پیش آمده که بنویسد و این موضوع باعث سطحی شدن اینگونه فضاها شده است. در این شرایط هر نویسنده‌ای که اثرش را عرضه کند به احتمال زیاد در هیاهوی این آثار گم می‌شود.
وقتی کتابهای چاپی و سنتی در بازار به فروش نمی‌رود، نویسنده به چه امیدی اثرش را به بازار نشر الکترونیک که چندان از آن نمی‌گذرد بفرسد به عبارتی نوپائی نشر الکترونیک
● بی‌اعتمادی ناشران به محیط وب
برای بهره‌مندی از امکانات نشر الکترونیک باید برنامه‌ریزی و سیاستگذاریهای لازم به عمل آید. نشر الکترونیک در گرو توسعه تجارت الکترونیک است. مادامی که صنعت الکترونیک در جامعه جایگاه مطلوب خود را نیابد نمی‌توان انتظار نشر کتاب توسط ناشران در محیط پرتلاطم و پر طمطراق وب را داشت.
انتشار کتاب در محیط وب دارای ارزشهای افزوده‌ای است که در نمونه‌های چاپی آن را نمی‌بینیم. آنچه که اهمیت دارد آشنایی و آگاهی نویسندگان، ناشران و متخصصان نشر الکترونیکی از شیوههای ارزش‌افزایی به کتابهای الکترونیک است تا بتوانند از قابلیتها و امکانات محیط وب به طور موثر و کارآمد بهره‌مند بشوند. این صنعت فراگیر می‌شود؛ صنعتی که حتی مخالفان اندک آن در حال حاضر هم پذیرفته‌اند که بالاخره روزی در بازار کتاب نقش اساسی را بازی خواهند کرد. بجاست که مسئولان نشر ما درک کنند که زمان نشر سنتی در حال گذر است و باید شرایط و امکانات لازم را جهت بهره‌مندی از فضای نشر الکترونیک فراهم نمایند. ازجمله تمهیدات لازم در این عرصه رمزگذاری مناسب بر روی محصولات الکترونیکی ناشران در جهت جلب اعتماد آنان به نشر الکترونیک و ارائه طرح خدمات ارزان و مطمئن به ناشران به صورت و میزبانی کلیه سیستمهای اطلاعاتی مورد نیاز ناشران را می‌توان نام برد.
از دیگر وظایف مسئولان رفع مانع توسعه نشر الکترونیک یعنی شیوههای دسترسی به رایانه و خط اینترنت به جهت ویژگیهای ساختاری نشر الکترونیک است که مسئولان، در همین ابتدای راه نشر الکترونیک می‌توانند با طرح برنامه‌ریزی دقیق، سیاستگذاری صحیح و هدایت درست نشر الکترونیک، در آینده نه چندان دور به نتایج مثمر ثمری دست یابند.
صنعت چاپ و نشر در ایران بنا به ضرورت ناچار به منطبق شدن با عصر الکترونیک و سازگاری با جامعه دیجیتال کنونی می‌باشد، تا با بهره گرفتن از این تکنولوژی از قافله پرشتاب نشر الکترونیکی عقب نماند. حال اگر نتوانند همپای کشورهای توسعه یافته در مسیر نشر الکترونیک حرکت کنند، لااقل فاصله چندانی هم نداشته باشند.

طیبه قنبری
منبع :سوره مهر