دوشنبه, ۲۴ دی, ۱۴۰۳ / 13 January, 2025
مجله ویستا
شهر چناران یا چنارستان!
البته با تمام دست‌اندازهای شهر تهران و آلودگی روزافزون هوا و با وجود آنكه ما آنقدر مشغول دوندگی هستیم كه استفاده از امكانات تفریحی این شهر برایمان محدود است، همه به نوعی به آن عادت كرده‌ایم و كوچ از این شهر برایمان مشكل و غیرقابل تصور است.
بااین‌حال ما كه در این شهر، آن‌هم با علاقه و عادتی كه اسمش را اجبار گذاشته‌ایم، زندگی می‌كنیم، اطلاعات محدودی از پیشینه تاریخی آن داریم.در رابطه با شهر ری و سوابق تاریخی آن به تكرار در كتب قدیمی و جدید، بحث و گفت‌و گو شده است. تقریبا همه ما می‌دانیم كه در گذشته، شهر ری یكی از شهرهای كلیدی و مهم ایران محسوب می‌شده است.شهر تهران در گذشته‌یی نه چندان دور، یكی از دهات كم اهمیت شهر بزرگ ری به حساب می‌آمده و در شمال آن قرار داشته است.از قرن ششم به بعد كه شهر ری در اؤر تهاجم مغول و جنگ‌های داخلی و نزاع‌های دینی بتدریج رو به ویرانی نهاد، تهران اندك اندك گسترش یافته و با كوچ مردم خسته از شرایط زمانی و مكانی شهر ری به آن، از دهی كم اهمیت كه در سایه شهر ری محو بوده است به صورت شهری كوچك درآمده و پس از دریافت عنوان پایتختی در زمان آغامحمدخان قاجار، وسیعتر شده و شهرت شهر ری را بلعیده و به این ترتیب نه تنها وارث عظمت آن شده بلكه به تصاحب آن هم پرداخته است.خندق و برج شهر تهران در سال ۹۶۱ به فرمان شاه طهماسب ساخته شد. گرچه در آن زمان دارالمك وی شهر قزوین بود ولی به سبب وجود شجره نامه‌یی كه نسب شاه طهماسب را به حمزه بن موسی كاظم، مدفون در حرم شاه عبدالعظیم، می‌رسانده، این شهر مورد توجه خاص شاه طهماسب واقع شده و او مكررا جهت زیارت به این شهر می‌آمده است. به این ترتیب می‌توان گفت كه گرچه تهران در زمان آغامحمدخان قاجار به عنوان پایتخت شناخته شد ولی اعتبار اصلی آن به زمان شاه طهماسب صفوی برمی‌گردد.
باروی شهر تهران كه به دستور شاه طهماسب ساخته شد، به عدد سوره‌های مبارك قرآن، صد و چهارده برج داشته و دارای چهار دروازه بوده است:دروازه حضرت عبدالعظیم یا اصفهان، دروازه دولاب در خیابان ری فعلی دروازه شمیران در پامنار دروازه قزوین در میدان شاهپور سابق و یا وحدت اسلامی امروز.در آن زمان چون خاك خندق برای ساخت قلعه و بارو كفایت نمی‌كرده است از دو قسمت خاك برداری شده كه به نام‌های چال میدان و چال حصار معروف شدند كه چال حصار در محل سنگلج قرار دارد.از حصار دور شهر تهران امروز بقایایی را در اطراف شهر ری می‌توان دید. مانند قلعه گبری‌ها كه به دوران اشكانیان منسوب شده و البته ورود به داخل آن امروزه امكان پذیر نیست چرا كه از آن به عنوان انبار استفاده می‌شود و قسمت دیگری كه هنوز قابل رویت است در محدوده چشمه علی است كه در انتهای بقایای دیوار مانند آن كه البته تا حدودی هم مرمت شده است، نقش كتیبه‌یی متعلق به دوران فتحعلیشاه دیده می‌شود.در قدیم شهر تهران، به شهر چناران معروف بوده كه امروزه هم تعداد زیاد درختان چنار در این شهر گواهی بر این نامگذاری است و نمی‌توان انكار كرد كه در گرماگرم روزهای داغ تابستان سایه این درختان چه بسیار، سبب مسرت رهگذران شده و می‌شود.تهران در گذشته دارای ۱۲ محل بوده كه البته امروزه بر تعداد آنها افزوده شده است كه از روی اسامی تعدادی از این محله‌ها می‌توان به قدمت آنها و روزگاری كه تعلق دارند، پی برد. بطور مثال حسن آباد كه یكی از محله‌های معروف تهران است، آبادانی‌اش را به حسن مستوفی الممالك نسبت می‌دهند یا حتی محله یوسف آباد كه نام خود را از اسم خود میرزا یوسف گرفته است. خانه‌های تهران در قدیم دارای زیرزمین، حیاط و حوض بوده كه امروزه این سبك خانه سازی جای خود را به ساخت آپارتمان داده است.
نمی‌شود گفت كه كدام سبك بر دیگری ارجح است. چرا كه آرامش و گرمی محیط خانه‌های قدیمی در آپارتمان‌های امروزی دیده نمی‌شود و در عین حال با توجه به افزایش جمعیت، داشتن خانه‌های بزرگ با حیاط‌هایی وسیع نیز كاربرد شهری ندارد.در تهران اماكن متبركه بسیار دیده می شوند. مانند بقعه سید اسماعیل كه حوالی خیابان مولوی قرار دارد و دارای كتیبه‌یی به تاریخ ۱۲۶۲ است. این بقعه در قسمت غربی حرم خود، دری منبت كاری شده دارد كه در زمان محمد شاه غازی مرمت شده و در قسمت قدیمی تر آن كتیبه‌یی دیگر با خط برجسته و مربوط به زمان آق قوینلوها و به سال ۸۸۶ ه.ق دیده می‌شود. از دیگر اماكن مذهبی، امامزاده یحیی در نزدیكی خیابان ری است كه دارای صندوق مرقد عتیقه و نفیسی مربوط به سال ۸۹۵ ه.ق است و بر بدنه اطراف آن كتیبه‌های متعددی دیده می‌شود. امامزاده زید نیز در جنوب بازار بزازان تهران قرار داشته و صندوق مرقد آن مربوط به سال ۹۰۲ و بر روی آن كتیبه‌یی دیده می‌شود كه آیه آیت الكرسی بر روی آن حك شده است.در جوار این مكان مدفن لطفعلی خان زند قرار دارد كه زمانی رقیب سرسخت آغامحمدخان قاجار بوده است.
اماكن متبركه دیگری نیز در تهران قرار دارند كه از معروفترین آنها می‌توان از بقعه سیدنصرالدین در ضلع غربی خیابان خیام و امامزاده صالح در میدان تجریش نام برد كه درخت تنومندی در حیاط خود داشت و چند سال قبل علی‌رغم مخالفت زایرن این امامزاده قطع شد.
در تهران علاوه بر مساجد و امامزاده‌ها برای مسلمانان، كلیساهای متعددی نیز در سطح شهر برای همشهری‌های مسیحی وجود دارد. مانند كلیسای سورپ گئورگ، در میدان وحدت اسلامی كه بر دیوارهای آن نقوش زیبایی دیده می‌شود و یا كلیسای تاتاووس كه در زمان فتحعلیشاه ساخته شده و در محله چال میدان قرار دارد.
در زمان ساسانیان كه مذهب زرتشتی دین رسمی كشور شد، اردشیر دستور تدوین و جمع آوری كتاب دینی اوستا را داد و دو آتشكده بزرگ یكی در ۳۰ كیلومتری شهر تهران در ارتفاعات توچال به نام قزل ماما یا قصر دختر و دیگری در ۱۲ كیلومتری شهر ری در جنوب شرقی حضرت عبدالعظیم بر فراز تپه میل بنا نمود كه امروزه بقایایی از این آتشكده‌ها در محل‌های مذكور دیده می‌شود.
یكی دیگر از دیدنی‌های تهران، بازار آن است. بازار كه امروزه هم به عنوان یكی از شریان‌های مهم اقتصادی كشور به شمار می‌رود، از دیرباز محلی پرتردد بوده و دارای قسمت‌های مختلفی است، مانند: تیمچه كه محل فروش ظروف بلور و چینی است، كوی بزازان، بازار طلافروش‌ها و ... یكی از قسمت‌های معروف كه البته امروزه فقط نامی از آن باقی است، چهار سوق است، چهار سوق در بازار محلی بود كه داروغه شهر در آنجا اقامت و به مراقبت روزانه از بازار می‌پرداخته و شب‌ها نیز افراد او با مشعل در داخل بازار می‌گشته و حراست از اموال كسبه و تجار را به عهده داشته‌اند.در نزدیكی بازار، میدان ارگ قرار دارد كه مجموعه موزه كاخ گلستان در آن یكی از جاذبه‌های دیدنی برای هر تهرانی است. ساختمان وزارت دارایی و همچنین دادگستری نیز كه در همان نزدیكی هستند، برای هر كس، حتی با اطلاع كم از معماری، دیدنی و جذاب است.توپ مروارید هم یكی دیگر از داشته‌های شهر تهران است كه سابقا در میدان توپخانه قرار داشت و بعدها در مدخل اصلی باشگاه افسران نصب شد. در گذشته دوشیزگان و زنان جوان برای گشوده شدن طالع و یا بچه‌دار شدن، در شب چهارشنبه آخر سال بر آن و یا چرخ آن دخیل می‌بستند كه البته پس از انتقال آن به باشگاه افسران، این سنت، متروك و از بین رفت. توپ مروارید در سال ۱۲۳۳ به دستور فتحعلیشاه و به دست فردی به‌نام اسماعیل اصفهانی ساخته شد.تهران علی‌رغم اینكه به عنوان شهری با آثار باستانی شناخته نشده است به تنهایی و بدون شهرهای كوچك اطراف خود نیز چیزهایی برای دیدن دارد كه متاسفانه به علت مشغله‌های مختلف، از دید ما تهرانی‌ها دور مانده است. بطور مثال شاید تعداد كمی از مردم تهران برج طغرل در ابن بابویه را بشناسند و یا دیده باشند. این برج مربوط به طغرل بیك و دوره سلجوقیه است و با معماری ظریف و ساده خود، ارزش بیش از یكبار دیدن را دارد.
بهناز كشاورز بهستانی
منبع : روزنامه اعتماد
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست