نقاط ضعف و قوت شرکت‌های سهامی

مواد اصلاحی قانون تجارت شرکت‌های سهامی‌ را به دو نوع شرکت سهامی‌ عام و خاص تقسیم کرده است که در این‌جا قصد داریم بعد از ارایهء توضیحات کلی در مورد این دو شرکت و ارایهء وجوه افتراق این دو شرکت، به برخی از نقص‌های قانونی در مورد این دو شرکت اشاره کنیم.
● شرکت سهامی‌عام
شرکت سهامی‌عام شرکتی است که موسسان آن، قسمتی از سرمایهء شرکت را از طریق فروش سهام به مردم تامین می‌کنند. به عبارت دیگر شرکت سهامی‌شرکتی است که سرمایهء آن به سهام تقسیم شده و مسوولیت صاحبان سهام محدود به مبلغ اسمی‌سهام آن‌ها است. (مادهء ۱ قانون تجارت)
در این نوع شرکت‌ها، صاحبان سهام می‌توانند سهام خود را فروخته و در واقع مالکیت خود را به دیگران منتقل کنند.موسسان شرکت سهامی‌عام ۲۰ درصد سرمایه را خودشان تعهد می‌کنند و دست کم ۳۵ درصد مبلغ تعهد شده را در حسابی به نام شرکت در شرف تاسیس نزد یکی از بانک‌ها می‌سپارند.سپس اظهارنامه‌ای به ضمیمه اساسنامهء شرکت و طرح اعلامیهء پذیره‌نویسی سهام، به مراجع ثبت شرکت‌ها تسلیم می‌کنند.این نوع شرکت کامل‌ترین نوع شرکت سهامی‌است و برای انجام اموری مانند استخراج معادن و تجارت با کشورهای خارجی، تاسیس کارخانه، ایجاد سدها و بانک‌ها تشکیل می‌شود که سرمایهء فردی کفاف آن را نمی‌دهد.
● شرکت سهامی‌خاص
شرکت سهامی‌خاص شرکتی‌ است که تمام سرمایهء آن که نباید کم‌تر از یک میلیون ریال باشد، توسط موسسان آن تامین می‌شود.از آن‌جا که تشکیل شرکت‌های سهامی‌عام تشریفات فراوانی دارد، در مواد اصلاحی قانون تجارت برای امور ساده‌تری که تعداد شریک‌ها کم‌تر است یک نوع شرکت سهامی ‌در نظر گرفته که شرکت سهامی‌خاص نامیده می‌شود.
در این قبیل شرکت‌ها، صدور اعلامیهء پذیره‌نویسی وجود ندارد و دست کم ۳۵ درصد سرمایه در یکی از بانک‌ها به نام شرکت در حال تاسیس در حساب مخصوصی سپرده می‌شود.در صورتی که به عللی سرمایهء شرکت کاهش پیدا کند باید شرکا طی یک سال آن را جبران کنند و یا شرکت را به نوع دیگری از شرکت‌ها از قبیل با مسوولیت محدود یا تضامنی تبدیل کنند.در نام شرکت باید کلمهء خاص قبل از ذکر نام شرکت و یا بعد از آن بلافاصله اضافه شود و قید کلمهء خاص باید در تمام نوشته‌های شرکت معلوم باشد زیرا این نوع شرکت‌ها در حقیقت نوعی شرکت سهامی‌خانوادگی و خصوصی است که مراجعه‌کنندگان باید اطلاع داشته باشند همچنین شرکت‌هایی که تمام سرمایهء آن‌ها در موقع تاسیس منحصرا توسط موسسین تامین شده است این‌گونه شرکت‌ها شرکت سهامی‌خاص نامیده می‌شوند.
شرکت سهامی‌خاص می‌تواند پس از طی مراحل خاص به شرکت سهامی‌عام تبدیل شود.
● سرمایهء شرکت‌های سهامی
در زمان تاسیس سرمایهء شرکت‌های سهامی‌عام از پنج میلیون ریال و سرمایهء شرکت‌های سهامی‌خاص از یک میلیون ریال نباید کم‌تر باشد. در صورتی که سرمایهء شرکت بعد از تاسیس به هر علت از حداقل مذکور در این ماده کم‌تر شود باید ظرف یک سال نسبت به افزایش سرمایه تا میزان حداقل مقرر اقدام به عمل آید یا شرکت به نوع دیگری از انواع شرکت‌های مذکور در قانون تجارت تغییر شکل یابد وگرنه هر ذی‌نفع می‌تواند انحلال آ‌ن‌را از دادگاه صلاحیت‌دار درخواست کند. هر گاه قبل از صدور رای قطعی موجب درخواست انحلال منتفی شود دادگاه رسیدگی را موقوف خواهد کرد.
● مسوولیت دارندگان سهم
در شرکت‌های سهامی‌شرکا تا میزانی که سهم قبول کرده‌اند مسوول هستند و اضافه بر آن مسوولیتی ندارند و اگر شرکت به نحوی متضرر شد که علاوه بر استهلاک سرمایه، مبلغی هم بدهکار شد، صاحبان سهام ملزم به پرداخت دیون شرکت نخواهند بود. مثلا شرکتی که سرمایهء آن دو میلیون ریال است اگر ورشکست شود به نحوی که پانصد هزار ریال پس از استهلاک سرمایه کسر بیاورد، طلبکاران حق مطالبه از شرکا را نخواهند داشت زیرا شخصیت و اعتبار شرکا به هیچ وجه در شرکت دخالتی ندارد.
● میزان سرمایه
قانون در تعیین حداقل سرمایهء شرکت‌ها جز در مورد شرکت‌های سهامی دخالتی نکرده و آن را به اختیار شرکا قرار داده و به موجب مادهء پنج اصلاحی قانون تجارت مقرر شده در موقع تاسیس سرمایهء شرکت‌های سهامی‌‌عام از پنج میلیون ریال و سرمایهء شرکت‌های سهامی‌خاص از یک میلیون ریال نباید کم‌تر باشد.
تعیین حداقل سرمایه در شرکت‌های سهامی‌از لحاظ اهمیت شرکت‌های مزبور است و سرمایهء مزبور نباید در هیچ موقع کم‌تر از این میزان شود، قسمت اخیر مادهء «۵» مقرر داشته در صورتی که سرمایهء شرکت بعد از تاسیس به هر علت از حداقل مذکور در این ماده کم‌تر شود باید ظرف یک سال به افزایش سرمایه تا میزان حداقل مقرر اقدام به عمل آید وگرنه هر ذی‌نفع می‌تواند انحلال آن را از دادگاه صلاحیت‌دار درخواست کند. هرگاه قبل از صدور رای قطعی، موجب درخواست انحلال منتفی شود دادگاه رسیدگی را موقوف خواهد کرد.
بنابراین در صورتی که به علت زیان‌های وارده سرمایهء شرکت از میزان بالا تقلیل پیدا کند، یک سال به شرکا مهلت داده می‌شود که کمبود سرمایه را به وسیله ازدیاد سرمایه یا ورود سهام داران جدید جبران کنند و یا این که نوع شرکت را تبدیل به شرکت با مسوولیت محدود و یا شرکت‌های دیگر کنند.حداکثر میزان سرمایه بسته به میل شرکاست و قانون در آن دخالتی ندارد.
● جهات افتراق _شرکت سهامی‌عام و خاص
جهات افتراق دو شرکت مذکور به شرح زیر است:
شرکت سهامی‌عام برای تامین سرمایه اقدام به پذیره‌نویسی عمومی‌‌می‌کند ولی شرکت سهامی‌خاص حق مراجعه به عامه را ندارد.امکان صدور اوراق قرضه برای شرکت سهامی‌‌عام وجود دارد ولی شرکت سهامی‌‌خاص چنین حقی ندارد.نقل و انتقال سهام در شرکت‌های سهامی‌‌عام مشروط به موافقت سهام‌داران نیست. ولی در شرکت سهامی‌خاص چنین نقل و انتقالی منوط به توافق مدیران یا مجامع عمومی‌شرکت می‌تواند باشد.سهام شرکت سهامی‌‌عام قابل عرضه در بازار بورس است ولی شرکت سهامی‌خاص چنین اجازه‌ای ندارد.حداقل سرمایه برای تاسیس شرکت سهامی‌عام ۰۰۰ر۰۰۰ر۵ ریال است در حالی که حداقل سرمایه برای تاسیس شرکت سهامی‌خاص ۰۰۰ر۰۰۰ر۱ریال است. مدیران و سهام‌داران شرکت سهامی‌عام حداقل پنج نفر و شرکت سهامی‌خاص حداقل سه نفر است. (مواد سه و ۱۰۷ ل.ا.ق.ت)
● اشکالات قانونی شرکت‌های سهامی‌عام و خاص
شرکت‌های سهامی‌عام نقش اقتصادی مهمی‌ را در دنیا از نظر بازرگانی داخلی و بین‌المللی ایفا می‌کنند، زیرا شرکت‌های بزرگ صنعتی و خدماتی در قالب حقوقی شرکت سهامی‌عام تاسیس می‌شوند مانند بانک‌های خصوصی، بیمه، حمل و نقل زمینی، هوایی و دریایی، صنایع نفتی و هواپیما و کشتی‌سازی و... اما شرکت‌های سهامی‌خاص در حقوق ایران و کشورهایی نظیر فرانسه، آلمان، انگلیس، آمریکا و ژاپن معمولا از تعداد اعضای خانواده و یا شرکای کم‌تری تشکیل می‌شوند و به علت عدم امکان جذب سرمایه‌های مردم فعالیت اقتصادی چندانی نظیر شرکت‌های با مسوولیت محدود ندارند. این شرکت‌ها عموما از نظر تاسیس و فعالیت و انحلال و تصفیه تابع قوانین تجارت و در صورت لزوم تابع مقررات دیگر هستند:
۱) زمان ایجاد شخصیت حقوقی
۲) مسایل مربوط به ادارهء ثبت شرکت‌ها
۳) نحوهء تاسیس شرکت سهامی‌عام
برای تاسیس شرکت سهامی‌عام رعایت مادهء ۶ ل.ا.ق.ت. الزامی ‌‌است بر طبق این ماده اولین اقدام موسسین پذیره‌نویسی ۲۰ درصد کل سرمایهء شرکت است که از این مبلغ حداقل ۳۵ درصد آن را نقدا در حساب بانکی شرکت در شرف تاسیس واریز کرده و رسید آن را به ادارهء ثبت شرکت‌ها به انضمام اظهارنامه طرح اساسنامه و پذیره‌نویسی تسلیم کنند. با توجه به اینکه حداقل سرمایه شرکت سهامی‌عام پنج میلیون ریال بوده و ۳۵ درصد مبلغ اخیر در حال حاضر بسیار ناچیز است و موجب می‌گردد که مسوولیت صاحبان سهام در شرکت‌های سهامی‌‌عام محدود به مبلغ اسمی‌آن‌ها باشد (مادهء یک لایحه اصلاحی) در نتیجه طلبکاران این شرکت‌ها بیش‌ترین ضرر را متحمل می‌شوند از طرفی هدف قانونگذار مبنی بر اینکه افراد برای فعالیت‌های کوچک به این نوع شرکت‌ها روی نیاورند، تامین نشود و باب سوءاستفاده برای کلاهبرداران که اغلب با تشکیل شرکت با حداقل سرمایه و با استفاده از عنوان آن به انحا و عناوین مختلف مبادرت به تحصیل مال به طرق نامشروع می‌کنند همیشه باز باشد. بنابراین اصلاح میزان حداقل سرمایه و درصدی نقدی واریز شده ضروری به نظر می‌رسد. زیرا هدف قانونگذار درسال ۱۳۴۷ این بوده که شرکت در بدو تاسیس از نقدینگی مناسبی برای جلب اعتماد مردم برخوردار باشد. در حالی که این مبلغ امروزه برای هدف مذکور بسیار ناچیز است.

منبع : روزنامه سرمایه