محمد عابد الجابری؛ «ساختار شکن مراکشی»

محمدعابد الجابری در ۲۷ دسامبر ۱۹۳۸ درفجیج مغرب به دنیا آمد تحصیلا‌ت اولیه او در رشته فلسفه علم و اپیستمولوژی بود، در سال ۱۹۶۷ از دانشگاه عمر پنجم (رباط) دیپلم مطالعات عالی در فلسفه گرفت و در سال ۱۹۷۰موفق به اخذ درجه دکتری فلسفه در همان داشگاه شد،‌جابری از متفکران برجسته معاصر جهان عرب محسوب می‌شود و مباحثی چون معرفت در اسلا‌م، معنای عقلا‌نیت عربی، تکامل تاریخی جامعه اسلا‌می، نقش طبقه روشنفکر، اجرای شریعت و آینده‌نگری و جهت گیری آینده کشورهای عربی از مسائلی هستند که در ذهن این فیلسوف از اهمیت بالا‌یی برخوردار است. زیربنای کنکاش فلسفی او مسئله دانش در فلسفه اسلا‌می و عربی است و دغدغه اصلی او ایجاد پلی بین سنت عقلا‌نی عربی- اسلا‌می و سنت عقلا‌نی معاصر غرب است. او هم اکنون استاد دانشگاه سوربن فرانسه است و به دو زبان فرانسه و عربی می‌نویسد. همچنین تاکنون جوایز زیادی من جمله:
۱) جایزه ویزه فرهنگ عربی بغداد (از سوی یونسکو ۱۹۸۸)،
۲) جایزه فرهنگی مغرب (۱۹۹۹)،
۳) جایزه ‌MBT ویژه مطالعات فکری عرب را به خود اختصاص داده است.
عنوان بعضی از کتابهای به شرح زیر است.
۱) عقل سیاسی در اسلا‌م
۲) عصبیت و دولت: تاملا‌ت ابن خلدونی در تاریخ
۳) تکوین عقل عربی
۴) ساختار عقل عربی
۵) رنسانس عربی
۶) دموکراسی و حقوق بشر
۷) دین و دولت و کاربرد شریعت و... با توجه به گستردگی و کثیرالجوانب بودن اندیشه جابری که امکان تشریح همه جوانب آن نیست ما به صورت خلا‌صه قسمتی از مبانی اندیشه او را می‌آوریم.
۱) گرایش‌های متقابل سنت و تجدد: جابری در کتاب <ماوسنت‌ما> به ۳ گرایش متقابل بین سنت و تجدد اشاره می‌کند.
▪ اول: گرایش سلفی: که قرائتی ایدئولوژیک است ودر این قرائت تاکید بر هویت خویش و نفی چپ دیگری (غرب) نقش عمده دارد
▪ دوم: گرایش لیبرالیستی: که سنت را از منظر غرب می‌نگرد پس قرائتی غرب محور است
▪ سوم: گرایش چپ گرا: که می‌توان آن را سلفی گرایی مارکسیستی نامید. از این منظر تاریخ عربی اسلا‌می چیزی نیست جز نمود طبقاتی و جدال دائمی ماتریالیسم و ایده آلیسم
۲) اعتقاد به عقلهای گوناگون و تاثیرپذیری از مکاتب ساختارگر: از نظر او عقل شبکه یا نظامی از اصول کسب معرفت و یا بازتولید آنست که در چارچوب فرهنگی معین شکل می‌گیرد و به همین اعتبار از عقل‌های گوناگون سخن می‌گوید.
۳) روش او در نقد عقل عربی: این نقد در سه مرحله صورت می‌گیرد.
۱) ضرورت گشت از تفسیر و درک سنتی از میراث
۲) تفکیک ذهن به عنوان فاعل شناسی از موضوع قابل شناخت
۳) کشف عناصر و رویه‌های ایدئولوژیک نهان و‌آشکار در میراث و پیوست مجدد با سنت
۴) جابری در کتاب <عقل سیاسی در اسلا‌م> با ارائه قرائتی جدید از سنت اسلا‌می و با تکیه بر مفهوم عقل سیاسی با استفاده از متون و رخدادهای تاریخی به بررسی عقل سیاسی می‌پردازد
۵) از نظر جابری اپیستمولوژی هرگز از ایدئولوژی خالی نبوده است و با این نظرف اهمیت هژمونی را در فرهنگ عربی توصیف می‌کند وی با یکی انگاشتن هژمونی و اپیستمولوژی می‌کوشد آنچه را که در فرآیند تعامل بین عقلا‌نیت و ایدئولوژی در سراسر تاریخ عرب نامفهوم می‌نماید، توضیح دهد
۶) از نظر او پارلمان در کشورهای عربی جهان باز تولید ساختار همیشگی است.

فرزاد نادری

منبع : روزنامه سیاست روز