تله فیلم‌ها روی پرده نقرهای

حضور تله فیلم‌های تلویزیونی فیلم‌هایی با پروانه ساخت ویدئویی در بخش ویدئو سینما که یکی از بخش‌های تازه تاسیس بیست و هفتمین جشنواره فیلم فجر است از ابتدا با اما و اگرهای برخی از فیلمسازان سینمای ایران و سینماگران مواجه شده است که این اما و اگرها بیش از آن‌که رنگ و بوی اعتراض و شکایت از وجود پدیده‌ای به نام تله فیلم در یک جشنواره سینمایی را داشته باشد، شبیه گلوله برفی یخ زده است که در گرمای داغ دوران جشنواره به سینماگران سینمای ایران زده شده و این گلوله یخی نوعی واخوردگی و شوک از چرایی ورود این دسته از فیلم‌ها به بدنه سینمای ملی را وارد کرده است؛ از همین رو بر آن شدیم تا در گفتگو با کارشناسان و برخی فیلمسازان حاضر در این بخش چرایی و چگونگی کیفیت حضور در این بخش تازه تاسیس را جویا شویم.
حضور تله فیلم‌های تلویزیونی و همچنین فیلم‌هایی با پروانه ساخت ویدئویی در جشنواره فیلم فجر به‌طور جدی تجربه جدیدی است که سینماگران و فیلمسازان تلویزیونی با آن مواجه شده‌اند.
سعید ابراهیم‌فر که با راز مهتاب دومین تجربه‌اش در حوزه ساخت تله فیلم را در جشنواره فیلم فجر پس از ساخت فیلم تلویزیونی ماه قرمز در کارنامه کاری خود دارد، معتقد است ضرورت وجود این بخش به علت تمایل ساخت تله فیلم توسط فیلمسازان حرفه‌‌ای سینما در تلویزیون است. این کارگردان درتوضیح این مطلب چنین عنوان کرد: موج ساخته شدن تله فیلم به عنوان یک نیاز اساسی برای بالا بردن سطح کیفی آثار تلویزیونی و جذب مخاطب موضوعی است که مدیران تلویزیون را سال‌ها درگیر کرده است. برهمین اساس در آغاز فیلم‌های نه‌چندان خوب به عنوان فیلم تلویزیونی در این رسانه تولید شد و رفته رفته بنابر جذابیت‌های کشف مخاطب در تلویزیون سایر فیلمسازان برآن شدند تا فیلم‌هایی درخور برای رسانه ملی تولید کنند و خوشبختانه این اتفاق افتاد. البته ناگفته نماند که بحران موجود درسینما به این اشتیاق دامن زد و خیلی طبیعی بود که به دنبال چنین آشفتگی در بدنه سینما بخش رقابتی فیلم‌های تلویزیونی و فیلم‌هایی با پروانه ساخت ویدئو اجتناب ناپذیر باشد؛ضمن این‌که سینمای ایران الگو سازی‌های خاص خودش را دارد و حضور فیلم‌های تلویزیونی در این جشنواره جایی از سینمای ملی تنگ نمی‌کند و حتی تنوع تله فیلم‌ها به لحاظ موضوعی بیشتراست.
سیامک شایقی، کارگردان فیلم تلویزیونی <نخلستان صابر> که در این بخش با سایر فیلمسازان رقابت می‌کند به مقایسه تله فیلم‌های حاضر در جشنواره و فیلم‌های تلویزیونی اشاره کرد و گفت: یکی از معضلات تله فیلم‌ها پایین بودن کیفیت آثار با وجود داشتن بودجه‌های کافی برای ساخت یک فیلم است که خوشبختانه مدیران سینما بدرستی متوجه این مساله شدند و به عقیده من وجود چنین بخشی علاوه بر رقابت بین فیلمسازان حاضر در این بخش مقایسه‌ای است بین کیفیت آثار به لحاظ محتوا و ساختار فیلم‌های تلویزیونی پذیرفته شده در این بخش با آن دسته از فیلم‌هایی که به لحاظ کیفی در سطح نازل تری هستند و متاسفانه برای پرکردن آنتن از تلویزیون پخش می‌شود؛درنتیجه به عقیده من حرکت جشنواره فیلم فجر برای اختصاص بخش ویژه ویدئو سینما به منظور رقابت فیلم‌های تلویزیونی موجود در این بخش با فیلم‌های تلویزیونی نمایش داده شده در تلویزیون و همچنین فیلم‌های سینمایی حاضر در سینما اقدامی نیکو است.
اما این فیلمساز، تعریف فیلمسازی در مدیوم سینما و تلویزیون را جدا از یکدیگر دانست و گفت: من شخصا عقیده دارم فیلم‌هایی که در تلویزیون ساخته می‌شود، باید فاقد رمز و راز فیلم‌های سینمایی باشند که تماشاگر عادی هم بتواند آن را تماشا کند. البته ناگفته نماند که در این صورت آثار ماندگاری هم از آب در نمی‌آیند و نوعی نگاه مصرفی بر این‌گونه فیلم‌ها حاکم است و پس از یک‌بار دیده‌شدن به لحاظ محتوایی غیرقابل نمایش می‌شوند و قطعا جذابیت‌های اولیه را از دست می‌دهد؛ خود من در فیلم‌های تلویزیونی که ساختم، سعی کردم ساختار تلویزیونی و محتوایی را رعایت کنم؛ یعنی فیلم‌هایی ساده و تکرار کلیشه‌های رایج و فاقد هرگونه رمزآلودگی را ساخته‌ام.
● نمایش تله‌فیلم درجشنواره فرصت خوبی برای ارزیابی
اما شایقی در ادامه مساله گیشه را مطرح می‌کند و معتقد است ایجاد حس مزاحمت و عناد با حضور فیلم‌های تلویزیونی در جشنواره فیلم فجر به تفاوت در تولید این نوع فیلم‌های تلویزیونی با فیلم‌های سینمایی برمی گردد، این فیلمساز در توضیح تکمیلی خود چنین عنوان می‌کند: حسن بزرگ تلویزیون نسبت به سینما این است که این رسانه مشکل گیشه ندارد و با نگاه به گیشه ساخته نمی‌شود. در نتیجه فیلمساز امکان هرگونه تجربه را دارد و همین مساله ممکن است این احساس را به وجود آورد که با وجود امکانات کافی در تلویزیون دیگر نیازی به حضور این دسته از فیلم‌ها در جشنواره فیلم فجر نیست؛ البته نباید فراموش کرد که به سبب گستردگی مخاطب در تلویزیون ممیزی بر فیلم‌ها نیز بیشتر می‌شود، اما با این اوصاف هر امکانی که فیلمساز بتواند تجارب مختلف را کسب کند به عقیده من ارزشمند است. از همین رو حضور فیلم‌های تلویزیونی در جشنواره فیلم فجر و دیده شدن فیلم‌هایی از این دست روی پرده سینما، امکان مناسبی است که در اختیار فیلمساز قرار می‌گیرد و به عقیده من این اقدام مفید و موثر است.
رسول صدرعاملی که سال گذشته فیلم تلویزیونی شب را در جشنواره فیلم فجر داشت، ضمن دفاع از حضور فیلم‌های تلویزیونی درجشنواره بین‌المللی فیلم فجر گفت: تله فیلم نوعی فیلم تلویزیونی سینمایی کاملا شناخته شده در همه جای دنیاست و اغلب شبکه‌های معتبر دنیا در طول سال تعداد زیادی از این تله فیلم‌ها را می‌سازند و به مناسبت‌های مختلف مانند روز جهانی کودک، روز زن، روز حقوق بشر و غیره آنها را از شبکه‌های خود پخش می‌کنند؛ البته در لابه‌لای این فیلم‌های تلویزیونی، برخی فیلم‌هایی با موضوعات خاص‌تر را نیز می‌سازند و به جشنواره‌های مختلف می‌فرستند. بعد به اکران عمومی درمی‌آید و بعد هم از همان شبکه در مدیوم تلویزیون پخش می‌شود؛ در واقع فیلم‌هایی که ارزش‌های سینمایی هم دارند را برای اکران در سینما و نمایش در تلویزیون تولید می‌کنند و این روند فیلمسازی در ایران بتازگی ایجاد شده و طبیعی است که عوارضی را هم به دنبال دارد.
● حضور ویدئو سینما فی‌نفسه بد نیست
فرزاد موتمن، عضو هیات انتخاب فیلم‌های بخش ویدئو سینما در تکمیل صحبت‌های صدرعاملی به تجربه شخصی خود در انتخاب فیلم‌های این بخش اشاره کرد و گفت: از میان ۸۰ فیلم ارسال شده به این بخش ۱۷ فیلم پذیرفته شد و در این بین عقیده مسوولان جشنواره بر این بود که به آن دسته از فیلم‌هایی که ارزش‌های سینمایی دارد و با ویدئو تصویربرداری شده اهمیت داده شود؛ ولی این ایده در عمل آن‌گونه که مدنظر بود میسر نشد. البته فیلم‌های تلویزیونی پدیده بدی نیست و حتی آثار شاخص هم در آنها دیده می‌شود، اما هنوز اهمیت لازم به لحاظ ساختار به آنها داده نشده است و من ترجیح می‌دادم همان تعداد اندک از فیلم‌های تلویزیونی که ارزش سینمایی داشتند در جشنواره نمایش داده می‌شدند و در بخش مسابقه ایران شرکت می‌کردند ولو این‌که با دوربین دیجیتال کار شده بود؛ چراکه بسیاری از فیلم‌هایی که در دنیا با فرمت دیجیتال کار می‌شوند، سینمایی هستند. درواقع آنچه فیلم‌های تلویزیونی را از فیلم‌های سینمایی جدا می‌کند، نوع دوربین نیست؛ بلکه ساختمان بصری و حرف‌های کار است. البته وجود این بخش در جشنواره فیلم فجر فی نفسه بد نیست و شروعی است برای آینده ولی من معتقدم اگر فیلم‌هایی با ارزش‌های سینمایی در این بخش نمایش داده شود، وجود این بخش به مراتب بهتر و کارآمدترخواهد بود.
پوریا آذربایجانی، فیلمساز جوانی است که فیلم آب و آیینه به کارگردانی او در این بخش از جشنواره به نمایش درمی‌آید. او معتقد است وجود چنین بخشی در جشنواره برای آن دسته از فیلم‌هایی است که پروانه ساخت ویدئویی دارند نه فیلم‌هایی که تهیه‌کننده آن لزوما تلویزیون است. این فیلمساز در توضیح دلایل خود گفت: تا سال گذشته برخی از فیلم‌هایی که پروانه ساخت ویدئویی داشتند و فیلم‌های خوبی با ارزش‌های سینمایی نیز بودند به بخش مسابقه سینمای ایران می‌رفتند و بعد هم در اکران عمومی به نمایش گذاشته می‌شد، اما چون بعضا برخی از این فیلم‌ها پروانه ساخت سینمایی برای آنها درنظر گرفته نمی‌شد، ظرفیت اکرانی هم برای آنها قائل نمی‌شدند و این مساله برای فیلمسازان مشکل‌ساز بود و حالا سیاست جدید جشنواره و اضافه کردن یک بخش به نام ویدئو سینما بیشتر به‌سبب حضور آن دست از فیلم‌هایی است که با پروانه ساخت ویدئو ساخته شده نه فیلم‌هایی که تهیه‌کننده‌های آن تلویزیونی بودند و نکته دیگر این است که بزرگ‌ترین جشنواره‌های دنیا هم بخش ویژه نمایش فیلم‌هایی با فرمت ویدئو دارند. بنابراین حضور این بخش مزاحمتی برای سایر بخش‌ها ایجاد نمی‌کند.
▪ موتمن:
آنچه فیلم‌های تلویزیونی را از فیلم‌های سینمایی جدا می‌کند نوع دوربین نیست بلکه ساختمان بصری و حرف‌های کار استوی در پایان صحبت‌های خود ارزیابی فیلم‌های تلویزیونی دربخش رقابتی جشنواره را برای بالا بردن سطح کیفی این دسته از فیلم‌ها مفید دانست و گفت: متاسفانه از زمانی که ساخت تله فیلم‌ها رایج شد، یعنی تلویزیون به جای این‌که هزینه کند و فیلم از خارج از کشور تهیه کند، سرمایه‌ها را در اختیار جوانان فیلمساز برای ساخت تله‌فیلم گذاشت، تعداد انبوهی از فیلم‌ها با کیفیت نازل به لحاظ محتوا نیز ساخته شد. بنابراین گمان می‌کنم وجود چنین بخشی در جشنواره فیلم فجر برای ارزیابی ظرفیت و توانایی‌های یک فیلمساز بسیار مفید و کارآمد است و این بخش موجب ایجاد انگیزه و تاثیرگذاری در روند تولید تله فیلم‌ها می‌شود.
● حضور فیلم‌های تلویزیونی باید زودتر اتفاق می‌افتاد
رسول صدرعاملی همچنین ایجاد بخش ویدئو سینما را مثبت ارزیابی کرد و گفت: وجود تلویزیون و یا فیلم‌هایی با پروانه ساخت ویدئو حرکت درستی است و آن را مثبت ارزیابی می‌کنم هرچند دیر انجام شده، ولی حضور خوبی است.البته نباید فراموش کرد که سینما دچار شوک شده و دلیل آن هم این است که سینما بازیگر، فیلمبردار، صدابردار و سایر عوامل درجه یک سینما را می‌خواهد، اما ندارد و هریک سر فیلم‌های تلویزیونی هستند. این کمبود و یا ضعف هم به عملکرد افراد بر مسوولان طی سال‌های متمادی برمی‌گردد. به این معنا که در همه جای دنیا نیروی انسانی در تلویزیون آموزش می‌بینند، تخصص پیدا می‌کنند و بعد راهی سینما می‌شوند اما اینجا برعکس است؛ دست‌اندرکاران سینما اول در مدیوم سینما فیلم می‌سازند و صاحب تجربه می‌شوند و بعد وارد تلویزیون می‌شوند و این یک دورباطل است که لطمه آن مستقیم به بدنه سینما وارد می‌شود. بنابراین فراهم آوردن امکان تجربه در تلویزیون برای سینماگران جوان امری بدیهی است و باید زودتر از این اتفاق می‌افتاد.
حضور مخاطب و میزان استقبال او از فیلم‌های تلویزیونی در جشنواره‌ای بین‌المللی که خاص سینمای ایران و جهان است، فیلمسازان را با چالش‌های بسیاری مواجه کرده، به این معنا که آیا مخاطبی که در طول سال انتظار برپایی جشنواره فیلم فجر برای دیدن فیلم‌های خاص‌تر را می‌کشد، آیا حاضر است وقت خود را در ایام جشنواره برای دیدن فیلم‌های تلویزیونی بگذارد ؟
پرند زاهدی، سینماگر جوان که در این دوره ازجشنواره با فیلم «آبی گاهی آسمان» در بخش سینما ویدئو حضور دارد، در پاسخ به این نکته گفت: بزرگ‌ترین مشکل تله‌فیلم‌ها دیده نشدن آنهاست. به این معنا که فیلم‌های دسته چندم درسینما دست کم یک ماه نوبت اکران می‌گیرند اما تلویزیون چنین نیست و این فیلم‌ها تنها یک بار پخش و یک بار هم تکرار می‌شوند. یعنی با وجود این همه سرمایه و انرژی که گذاشته می‌شود، کار دیده نمی‌شود. البته ناگفته نماند که کم بیننده‌ترین تله‌فیلم از پربیننده‌ترین فیلم سینمایی بیشتر بیننده دارد.
وی در ادامه خاطرنشان کرد: هراتفاقی که در راستای تشویق اهالی این حرفه بیفتد طبیعتا من خوشحال می‌شوم زیرا در گذشته این نگاه وجود داشت که تله فیلم آثاری دست دوم و فیلم‌های سینمایی از آثار دست اولی هستند و این نگاه مرا بشدت اذیت می‌کرد و اتفاقی که امسال افتاد این نوید را داد که همه آثار در یک نگاه هنری و کارشناسی ارزیابی شود نه براساس فرمت و نوع دوربینی که به کار گرفته می‌شود؛ چراکه معتقدم فیلمسازی می‌تواند به دو بخش ویدئو و سینما تقسیم شود. در واقع فیلمسازی که در عرصه تلویزیون فیلم می‌سازد، همان کاری را می‌کند که یک فیلمساز در عرصه سینما انجام می‌دهد منتها ابزار کارها با یکدیگر متفاوت است و این دلیل بر برتری یکی بر دیگری به لحاظ کیفی و محتوایی نیست و مهم نفس عمل و دیده شدن تفکرات یک انسان است؛ اصولا با این نگاه که عده‌ای گمان می‌کنند سینما بخشی از ارث پدری است بشدت مخالفم زیرا من به عنوان فیلمساز نسل جوان دلم می‌خواهد تجربیات و دانسته‌های خود را ابتدا با فرمت ویدئو با کمترین هزینه ممکن به اثبات برسانم و تمام آزمون و خطاهای خود را در این عرصه تجربه کنم و بعد با آمادگی بیشتر در سینما ظاهر شوم.
با تمام این اوصاف رسول صدرعاملی در پایان با طرح این موضوع که تلویزیون نباید رسالت رسانه‌ای خود را فراموش کند، گفت: در حال حاضر اولویت‌های رسانه تلویزیون فقط ساخت سریال‌ها و تله فیلم‌های مناسبتی شده است؛ درحالی که ماموریت رسانه‌ای تلویزیون بازگو کردن شرایط خوب وبد روز جامعه است، با این اوصاف سینما در ۲ سال اخیر دچار گیجی و سردرگمی شده و زمان لازم است تا خودش را پیدا کند و سینمایی شود که مثل روزهای اوج خودش مردم را درصف‌های طولانی به انتظار بنشاند از سوی دیگر اگر صنعت ساخت تله فیلم‌ها گسترش یابد و مخاطب آموزش ببیند که از مجموع فیلم‌های تلویزیونی و یا سینمایی بهترین را انتخاب کند، باعث رونق در هر دو حوزه از فیلمسازی می‌شود. اما اگر این گیجی و سرخوردگی در سینما باقی بماند سینما به طور کلی نابود می‌شود. آن هم سینمایی که هنوز به اوج خود که همان سینمای ملی است علی‌رغم تلاش دست‌اندرکاران و مدیران سینمایی نرسیده است ؛ به همین سبب به وجود تله‌فیلم‌ها و ایجاد بخش ویدئو سینما برای ایجاد رقابت و مقایسه بین این دو حوزه از فیلمسازی لازم داریم.

پریسا ساسانی

منبع : روزنامه جام‌جم