انتقام در آینه سینما

انتقام به مذاق برخی شیرین است و برخی نیز آن را تلخ می‌دانند. احتمالا برای آرایشگر و سرآشپزی که جانی دپ در «سوئینی تاد» به تصویر کشیده، انتقام در قالب کلوچه‌های گوشتی مرموز تجسم می‌یابد.
انتقام حضور چشمگیری در سینما داشته است، با این حال در ۲۰ فیلمی که مرور خواهیم کرد، انتقام معمولا عملی چندان خوشایند نبوده است. آیا «سوئینی تاد» تیم برتن که به زودی به نمایش در می‌آید، می‌تواند به جایگاهی شایسته‌ در میان این فیلم‌ها دست یابد که برخی از آنها در زمره آثار کلاسیک سینما هستند؟
● شاهزاده عروس (۱۹۸۷)
اینیگو مونتایا (مندی پاتینیکن) تمام زندگی خود را به «کسب و کار انتقام» و به جست‌وجوی کسی گذراند که «پدرمو کشته». افسوس وقتی سرانجام توانست دشمنش را پیدا کند و او را به سزای عملش برساند، دیگر نمی‌دانست بقیه زندگی‌اش را چگونه باید بگذارند. به‌هرحال، اگر کارهایی از قبیل راهزنی را نادیده بگیریم، برای یک انتقام‌جوی بازنشسته در قرون وسطا فرصت‌های شغلی زیادی وجود ندارد.
● نه تا پنج (۱۹۸۰)
گاهی اوقات انتقام باعث خلاقیت می‌شود. دبنی کولمن، رئیسی که دارای عقده‌های روانی است، الهام‌بخش کارمندانش (به ویژه جین فاندا، لیلی تاملین و دالی پارتن) جهت ابداع شیوه‌های جدید و منحصر به فردی برای انتقام می‌شود. با عملی شدن نقشه این سه زن، کولمن فردی فریب‌خورده و سرگشته می‌شود، در حالی که کارمندانش با بهره بردن از غیبت او توانسته‌اند محل کارشان را به محیطی دوستانه‌تر و مناسب‌تر برای زنان تبدیل کند.
● پدرخوانده (۱۹۷۲)
آیا تا به حال کسی توانسته مانند مایکل کورلیونه (آل پاچینو) این‌گونه بی‌رحمانه و خونسرد انتقام بگیرد؟ حالا چه خود مجری این عمل باشد (ترور غافلگیرانه رقیب مافیایی و پلیس فاسدی که تلاش داشتند پدر مایکل را بکشند) یا این وظیفه را به دیگران بسپارد (قتل عام معروف سران پنج خانواده که همزمان با مراسم پدرخواندگی مایکل آغاز می‌شود و در نهایت با خفه کردن شوهرخواهر مایکل به جرم خیانت به سانی پایان می‌یابد). به رغم همه این مسائل در چهره مایکل کوچک‌ترین نشانی از عذاب وجدان، پشیمانی و حتی اضطراب دیده نمی‌شود.
● در اتاق خواب (۲۰۰۱)
بیچاره مت فاولر (تام ویلکینسن). تنها فرزند او به دست همسر سابق عروس‌شان (ویلیام ماپوتر) کشته می‌شود و قاتل به خاطر نبود شواهد کافی از چنگ عدالت می‌گریزد. اکنون زندگی شخصی مت نیز در حال از هم پاشیدن است، چرا که همسر خشمگینش (سیسی اسپسک) مدام او را سرزنش می‌کند که چرا از همان اول مانع ازدواج پسرشان با این زن نشده بود. واقعا چه کاری از دست این مرد میانسال و متوسط‌الحال ساخته است؟ ظاهرا تنها گزینه موجود، اجرای عدالت به دست خود اوست و چنین نیز خواهد بود.
● هملت (۱۹۹۶)
نام هملت همواره مترادف با فردی احساساتی و دودل بوده است که نمی‌تواند دست به اقدامی عملی علیه عمو و مادرش بزند که عامل قتل پدرش هستند، اما در فیلمی که کنت برانا بر اساس این تراژدی کارگردانی و خودش نیز در آن نقش شاهزاده دانمارکی را بازی کرد، هملت از این خصوصیات مبری است. در این فیلم او مردی بذله‌گو و اهل عمل است که تنها نقطه ضعفش خلق و خوی خشن‌اش است نه مردد بودنش.
● مونیخ (۲۰۰۵)
انتخاب انتقام به عنوان سیاست رسمی دولت، عملی چندان موجه به نظر نمی‌رسد. این فیلم که بر مبنای ماجرایی واقعی ساخته شده است، روایتگر ترور گروهی از مبارزان فلسطینی مسوول گروگانگیری ۱۱ ورزشکار اسرائیلی در المپیک ۱۹۷۲ مونیخ به دست ماموران اطلاعاتی اسرائیل است. استیون اسپیلبرگ توانسته جذابیت خاصی به این تریلر جاسوسی ببخشد، به گونه‌ای که سیاست‌های نادرست اسرائیل کمتر به چشم می‌آید.
● تنگه وحشت (۱۹۶۲)
مکس کیدی پس از رهایی از زندان، آرام آرام شروع به آزار و اذیت وکیلی که باعث زندان رفتنش شد و همسر و دختر جوان او می‌کند. رابرت دنیرو در نسخه بازسازی شده فیلم (۱۹۹۱) کاریکاتور مردی بی‌نهایت خشمگین را از مکس کیدی آفرید، اما نقش‌آفرینی خونسردانه و زیرکانه رابرت میچم در فیلم اصلی، نمایش‌دهنده شخصیتی بسیار ترسناک‌تر است.
● شیطان مادینه (۱۹۸۹)
گاهی اوقات بهترین شیوه انتقام‌جویی، دادن چیزی به دشمن است که آرزویش را دارد. این دقیقا کاری است که شخصیت رزین در این فیلم که اقتباسی از رمان فی ولدون است، انجام می‌دهد. گرچه او می‌خواهد سر به تن مریل استریپ که شوهرش را از چنگ او درآورده، نباشد اما اجازه می‌دهد تا مرد خیانتکار (اد بگلی جونیور) و این زن به هم برسند. بدین ترتیب این مرد تمام بلاهایی را که سر رزین آورده سر همسر جدیدش نیز می‌آورد و در نهایت آن زن به سزای اعمالش می‌رسد.
● الف مثل انتقام V For Vendettaم (۲۰۰۶)
این فیلم نیز مانند رمان گرافیکی آلن مور (منبع اقتباس فیلم) درصدد اثبات این مساله است که استفاده از زندانیان سیاسی به عنوان موش‌های آزمایشگاهی توسط حکومت‌های دیکتاتور، عملی کاملا نادرست است، چرا که ممکن است روزی یکی از این زندانی‌ها در نقش ابرقهرمان برای انتقام برگردد و مورد توجه رسانه‌ها نیز قرار بگیرد. مرد ناشناس موسوم به «وی» (هوگو ویوینگ) خیلی زود رهبر شورشی فراگیر می‌شود که کل حکومت را به مخاطره می‌اندازد (البته در این میان برخی از ساختمان‌های تاریخی لندن نیز از بین می‌روند). پزشکان زندان از این به بعد، بیشتر مراقب باشند!
● سفر ستاره‌ای ۲: خشم خان
در این فیلم که به اعتقاد اکثر طرفداران مجموعه بهترین قسمت آن است، کاپیتان کرک با یکی از دشمنان قدیمی‌اش در مجموعه تلویزیونی (ریکاردو مونتالبان) رو در رو می‌شود که کرک را به خاطر مرگ همسرش و تبعید خود به سیاره‌ای دورافتاده، مقصر می‌داند. فیلم را تا حدودی می‌توان برگرفته از «موبی دیک» دانست و طی آن شاهدیم که «خان» می‌خواهد با گرفتن هرچه کرک به آن علاقه دارد، او را از پای درآورد.
● کلاغ (۱۹۹۴)
نوازنده‌ای با بازی براندن لی، از دنیای ارواح بازمی‌گردد تا از آنانی که باعث مرگ او و نامزدش شدند، کینه‌‌خواهی کند. مرگ ناگهانی لی، بر اثر اصابت گلوله سر صحنه، باعث رازآمیزتر شدن فیلم شد.
● سگ‌های پوشالی (۱۹۷۱)
در فیلم جنجالی سام پکین‌پا، تمدن چیزی پوشالی و مانعی کوچک برای جلوگیری از بروز سبعانه‌ترین و بدوی‌ترین وجوه شخصیتی ماست. بدین ترتیب حتی فردی تحصیل‌کرده و موجه چون داستین هافمن نیز تحت فشار روزگار، می‌تواند مرتکب نفرت‌انگیزترین شیوه‌های انتقا‌م‌جویی شود. با وجود این اگر رفتار مردم محلی با او را در نظر آوریم ـ که گربه‌اش را کشتند، به همسرش (سوزان جرج) تعدی کردند و خانه‌اش را غارت کردند ـ چندان هم نمی‌توان سرزنش‌اش کرد.
● یادگاری (۲۰۰۱)
لئونارد (گای پیرس) تمایل زیادی به کشتن قاتل همسرش دارد، منتها اگر بتواند هویت او را به خاطر آورد. لئونارد حافظه کوتاه‌مدتش را از دست داده و برای مقابله با این ضعف، تمام نکاتی را که به نظرش مهم می‌رسد به صورت یادداشت‌هایی کوتاه روی بدنش خالکوبی کرده است. بدین ترتیب او به یک نقشه متحرک انتقام و هیولایی بدل می‌شود که حتی وقتی به آینه نگاه می‌کند، شخصیت چند لحظه پیش خود را نمی‌تواند به خاطر آورد.
● شجاع (۲۰۰۷)
جودی فاستر، نیویورکی لیبرالی که قتل نامزدش کاسه صبر او را لبریز کرده، به سبک چارلز برانسن اسلحه‌ای در دست می‌گیرد و به قصد انتقام‌جویی به راه می‌افتد. اگرچه اطلاعات سیاسی فیلم چندان صحیح نیست، اما داستان آن به طرز فوق‌العاده‌ای باورکردنی است. جنایتکاران (به ویژه اگر فیلم‌های «اتاق وحشت» و «نقشه هواپیما» را نیز دیده باشند) باید بدانند که به هیچ وجه نباید گول ظاهر نحیف این زن را خورد.
● تقاص (۱۹۹۹)
معمولا اقدام به انتقام‌جویی از سوی مل گیبسن منجر به بروز یک انقلاب می‌شود («دلاور»، «میهن‌پرست»). با این وجود او در این فیلم که بازسازی «درست به هدف» (۱۹۶۷) است، تنها گانگستری فریب‌خورده‌ است که می‌خواهد حقش (که طبق استاندارد فیلم‌های گانگستری مبلغی بسیار ناچیز است) را بگیرد و از سوی دیگر تلاش می‌کند به تنهایی کل تشکیلات جنایتکاران را نابود کند.
● موبی دیک (۱۹۵۶)
اقتباسی از رمان تمثیلی هرمان ملویل که بازی گرگوری پک در نقش «ناخدا ایهب»، تصویر فردی خشن و کاریزماتیک از این شخصیت می‌آفریند. تمام فکر و ذکر این دریانورد سرسخت، شکار نهنگی است که یک پایش را از او گرفته است. شاید بهتر بود کسی پیشاپیش مالک و خدمه کشتی «پیکاد» را از نیات واقعی ناخدا ایهب آگاه می‌ساخت، تا آنها یکایک قربانی جست‌وجوی محکوم به شکست این مرد نشوند.
● کنت مونت کریستو (۲۰۰۲)
در این نسخه از داستان آلکساندر دوما که بارها به صورت فیلم درآمده، جیم کاویزل ایفاگر نقش یکی از مظلوم‌ترین قهرمانان تاریخ سینماست. بی‌شک اگر بهترین دوست آدم (گای پیرس)، نامزد (داگمارا دومینچیک)، آزادی و آینده او را از چنگش درآورد، دیگر هیچ امیدی به زندگی باقی نخواهد ماند. ادموند دانتس (کاویزل) سال‌ها نقشه انتقامی هوشمندانه‌ را می‌کشد، اما پس از اجرای بی‌عیب و نقص این نقشه، احساس می‌کند روحش در حال نابود شدن است. باید چند سالی می‌گذشت تا کاویزل بار دیگر فرصت حضور در نقش اصلی فیلمی («مصائب مسیح») را پیدا کند و با تغییر رویه پس از سیلی خوردن از حریف گونه دیگرش را مقابل او بگیرد.
● گلادیاتور (۲۰۰۰)
«من انتقامم را خواهم گرفت، چه در این زندگی چه در زندگی بعدی.»، این کلام از زبان ماکسیموس، گلادیاتور فعلی و ژنرال سابق، شنیده می‌شود. او کسی است که در راه خونخواهی خانواده‌اش، حتی از به مبارزه طلبیدن کل امپراتوری رم نیز ابایی ندارد. اراده مصمم راسل کرو او را به یک ستاره تبدیل کرد، جایزه اسکاری نصیبش ساخت و همچنین کمک زیادی در راه اعطای اسکار بهترین فیلم به «گلادیاتور»‌ کرد.
● بیل را بکش، جلد اول و دوم (۲۰۰۳، ۲۰۰۴)
اوما تورمن، نه فقط در یک فیلم، بلکه تمام مدت در فیلم به دنبال فهرستی می‌رود که از اعضای یک گروه جنایتکار تهیه کرده است. این افرادی کسانی هستند که در روز ازدواج اوما تورمن، او را به گلوله بستند و باعث شدند برای سال‌ها در اغما فرو رود. عروس شمشیرزن، راهی سفرهای طولانی می‌شود و افراد بی‌شماری را از پای درمی‌آورد، اما در نهایت هویت انسانی خود را باز می‌یابد.
● آرزوی مرگ (۱۹۷۴)
مادر همه فیلم‌های با مضمون انتقام، با بازی چارلز برانسن در نقش آرشیتکتی که پس از آنکه عده‌ای اوباش (از جمله جف گلدبام که در آن زمان بازیگر ناشناخته‌ای بود) به آپارتمانش حمله می‌کنند، زنش را می‌کشند و به دخترش تعدی می‌کنند، تبدیل به یک انتقام‌جوی تمام‌عیار می‌شود. قتل‌های سرخوشانه برانسن، چندین دنباله در پی داشت و همچنین مورد تقلید فیلم‌های بی‌شماری قرار گرفت.

منبع: اینترتینمنت ویکلی، ۱۲ دسامبر
گری ساسمن:

منبع : روزنامه تهران امروز