رویایی در دوردست

در اواخر دهه ۶۰ بانک های کشور به اتوماسیون عملیات بانکی و رایانه یی کردن ارتباطات خود توجه ویژه یی نشان دادند. طرح جامع اتوماسیون بانکی نیز به عنوان یک الگو مورد بررسی قرار گرفت. حرکت به سوی بانکداری الکترونیکی در اوایل دهه ۷۰ آغاز شد و پس از آن کارت های اعتباری، خودپردازها، سیستم های گویا، استفاده از تلفن، اس ام اس و ای میل وارد خدمات نوین بانکی شد. سیستم شتاب یا شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی نیز در سال ۸۱ ایجاد شد و مرحوم نوربخش رئیس وقت بانک مرکزی نیز مجموعه مقررات حاکم برآن را به تصویب رساند. شتاب با ایجاد ارتباط بین دستگاه های خودپرداز سه بانک صادرات، کشاورزی و توسعه صادرات آغاز به کار کرد و پس از آن دیگر بانک های دولتی و خصوصی نیز به این شبکه پیوستند. طرح سیبا، سپهر، مهر، جام یا بانکداری ۲۴ ساعته یکی پس از دیگری با پیوستن به شبکه پرداخت یکپارچه، یک نظام هماهنگ برای پرداخت های خود به وجود آوردند. در کل می توان گفت اولین فعالیت در زمینه بانکداری الکترونیکی در کشور با صدور کارت و نصب دستگاه های خودپرداز (ATM) آغاز شد، بعد از آن خدمات الکترونیکی بانک ها از راه های دیگر نظیر نصب پا یانه های فروش (POS)، پرداخت قبوض تلفنی، اینترنتی، تلفن همراه، ای میل های بانکی و... نیز به مشتریان ارائه شد. به گفته کارشناسان تمامی اقدام های انجام شده یا در دست بررسی نواقص متعدد مربوط به خود را دارند. دستگاه های خودپرداز و کارت های اعتباری که به عنوان اولین گام سیستم بانکی کشور ما در زمینه بانکداری الکترونیکی قلمداد می شوند، گره های زیادی از کار مردم نگشوده اند. دستگاه های ATM مطابق نیازهای امروزه طراحی نشده اند. البته این دستگاه ها در هر شبانه روز خارج از سرویس هستند.
خرابی دستگاه های خودپرداز گاهی اوقات باعث می شود یک فرد برای دریافت مقداری پول نقد به بیش از چند دستگاه خودپرداز مراجعه کند. در آن صورت هم احتمالاً باید در صف طویلی که پشت دستگاه ایجاد شده منتظر نوبت بایستد. پرداخت حقوق ماهانه برخی کارمندان و بازنشستگان از طریق دستگاه های خودپرداز برای آنها بیشتر ایجاد مشکل کرده است. استفاده از کارت های اعتباری در پایانه های فروش بسیار محدود است و اکثر افراد بعد از برداشت پول نقد از دستگاه خودپرداز به خرید می روند. عدم گسترش استفاده از دستگاه های کارت خوان در فروشگاه ها عملاً فلسفه صدور کارت های اعتباری را بی اعتبار کرده است. در این بین استفاده از خدمات اینترنتی به علت سرعت کم و قطع های مکرر فقط ظاهری و سطحی مانده است و مشکلات موجود در این راه باعث وجود بی اعتمادی در بین مردم شده است. در واقع خدمات اینترنتی به خدماتی گفته می شود که بر بستر اینترنت ارائه می شود و هدف آن انجام سریع معاملات و عدم نیاز به حضور فیزیکی در محل بانک است و این درحالی است که اکثر مردم ترجیح می دهند برای انجام عملیات بانکی مستقیم و حضوری به بانک مراجعه کنند چون به خدمات اینترنتی و تلفنی اطمینان ندارند.
امروزه بانک های ایرانی برای ارائه خدمات اینترنتی به شهروندان بسیار کند عمل می کنند و از سوی دیگر میزان خدمات اینترنتی بین بانک های دولتی و بانک های خصوصی فاصله عمیقی را در این بین نشان می دهد. بر اساس تحقیق های صورت گرفته و مقایسه بین سرویس های ارائه شده بین بانک ها به راحتی می توان دید که بانک های خصوصی در زمینه خدمات اینترنتی به مراتب از بانک های دولتی پیشروتر هستند و این در حالی است که مشتریان بیشتر و مراجعات افزون تر بانک های دولتی ایجاب می کرد آنها زودتر بسترهای خدمات اینترنتی را برای مشتریان خود فراهم کنند.
رویکرد کند بانک های دولتی همچنین نشان می دهد میزان توسعه بانکداری اینترنتی میان این دسته از بانک ها نیز یکسان نیست. در حالی که برخی از بانک های خصوصی طی ماه های اخیر تلاش های زیادی برای بهره گیری از خدمات اینترنتی انجام داده اند برخی از بانک های دولتی اساساً با خدمات اینترنتی بیگانه اند و صرفاً به ارائه خدمات از طریق خودپردازها اکتفا کرده اند.
همچنین پرداخت قبوض نیز با وجود تبلیغات گسترده خدمات تلفنی بیشتر از طریق حضوری انجام می شود. نقل و انتقالات پولی یا دریافت وجوه سنگین هنوز از طریق دستگاه های خودپرداز امکان پذیر نیست. این دستگاه ها در طول شبانه روز بیش از ۲۰۰ هزار تومان پول نقد به مردم ارائه نمی دهند. طبق آمار هنوز ۶۰ درصد مراجعات مردم به بانک ها جهت دریافت پول نقد است. در این میان مفاهیمی چون پول الکترونیکی که در بانکداری الکترونیکی نقش اصلی ایفا می کند، به طور کامل مهجور و ناشناخته باقی مانده است. در حالی که کشورهای توسعه یافته مفهوم جدیدی از کیف پول را بر اساس پول الکترونیکی تعریف کرده اند و انقلابی در گردش ارزش و پول از طریق خطوط تلفن و امواج به وجود آورده اند، مظهر اساسی پول الکترونیکی در کشور ما همان کارت های اعتباری است که مشکلات استفاده و بی اعتمادی نسبت به آن دیگر نیاز به گفتن ندارد. استفاده ناقص و ناهمگون بانک های دولتی و خصوصی از ابزار و فناوری های مدرن ارتباطات، گرچه مشکلاتی را برای کاربران به وجود آورده است، اما امید می رود با ایجاد زیرساخت های مناسب و بسترسازی فرهنگی به همراه اعتماد و اطمینان از طریق برقرار کردن خطوط اینترنت پرسرعت و دائمی، حذف کردن پول نقد از معاملات رایج، افزایش دستگاه های کارت خوان و پایانه های فروش حرکت به سوی بانکداری الکترونیکی در کشور تسریع پیدا کند.
در حال حاضر بیش از ۱۸ بانک خصوصی و دولتی در ایران فعالیت می کنند که از این تعداد تنها چندین بانک هستند که خدمات الکترونیکی آنها نسبت به سایر بانک ها کامل تر است. البته در این میان می توان بانک هایی را دید که هنوز اقدامی در این حوزه انجام نداده اند و ارائه الکترونیکی خدمات خود را به آینده موکول کرده اند.

شیدا سپهری

منبع : روزنامه اعتماد