چگونه قرآن تلاوت کنیم؟

برای تلاوت قرآن در مراتب مختلف، آداب خاصی هست. در مرتبه اول مراقبه كه كلام ما در آن است. لازم است سالك به هنگام تلاوت قرآن، آداب زیر را ـ كه از آیات و روایات بر می‏آید ـ مراعات كند.
الف) درحال طهارت و با وضو به تلاوت قرآن بپردازد.
ب) در حالی كه مسواك كرده است، قرآن را تلاوت كند.
ج) با صوت زیبا تلاوت كند.
د) به هنگام تلاوت قرآن، گریه كند، یا حالت گریه داشته باشد.
و) با جَهر متوسط بخواند؛ نه با صدای آهسته باشد و نه با صدای بسیار بلند.
هـ) در حال تلاوت، با اَدَب و با طمأنینه و رو به قبله باشد؛ چه نشسته و چه ایستاده و اگر نشسته می‏خواند، چهار زانو ننشیند و تكیه نكند.
ی) از روی «مصحف» تلاوت كند كه نگاه در «مصحف» و تلاوت از روی آن، حساب خاصی دارد و در روایات، روی این موضوع تأكید شده است.
▪ از رسول اكرم(ص) نقل گردید كه فرمود:
«لیس شی‏ء أشدّ علی الشّیطان من القرائهٔ فی المصحف نظراً؛ چیزی برای شیطان سخت‏تر و كوبنده‏تر از تلاوت قرآن از روی مصحف و با نگاه كردن در آن نیست».۱
در روایات نیز به بركات خاصه تلاوت از روی مصحف، اشاره‏ها رفته است كه به لحاظ اختصار، از ذكر آنها صرف‏نظر می‏كنیم؛ طالبین می‏توانند به بحار، ج۹۲، باب ۲۳ مراجعه كنند.
ح) قبل از شروع به تلاوت قرآن، استعاذه كند و سپس بسم اللّه الرحمن الرحیم بگوید و بعد به تلاوت بپردازد تا با عنایت خدای متعال، از دخالت‏های شیطانی محفوظ بماند.
▪ در آیه ۹۸ سوره نحل آمده است:
«فاذا قرأت القرآن فاستعذ بالله من الشّیطان الرّجیم ـ انّه لیس له سلطان علی الّذین آمنوا و علی ربهم یتوكّلون؛ وقتی قرآن را تلاوت می‏كنی، پناه ببر به خدای متعال از شیطان مطرود؛ البته شیطان را بر آنانی كه ایمان آورده، به پروردگارشان توكل می‏كنند، تسلط و سیطره‏ای نیست».
قبل از شروع بگوید: «أستعیذ بالله السّمیع العلیم من الشّیطان الرّجیم» یا بگوید: «أعوذ بالله السمیع العلیم من الشّیطان الرّجیم» و بعد بگوید: «بسم اللّه الرحمن الرحیم» و سپس تلاوت را شروع كند.
ط) ترتیل را مراعات نماید؛ ترتیل عبارت از این است كه حروف و كلمات را روشن ادا كند و وقف‏ها را رعایت نماید. به بیان دیگر، آن چنان تند نخواند كه حروف و كلمات و وقوف و فواصل به خوبی ادا نشود و نیز فاصله زیاد و غیر صحیح، در میان حروف و كلمات ندهد؛ به نحوی كه حروف و كلمات، جدا از هم و غیر مرتبط باشند و در مجموع، باید حروف و كلمات را خوب، روشن و در عین حال متصل و مرتبط به هم ادا كند و وقوف و فواصل آیات را هم مراعات نماید و طوری بخواند كه قلوب را به حركت آورد و دل‏ها را تكان دهد.
▪ در آیه سوم سوره مزّمّل، خطاب به رسول اكرم(ص) آمده است:
«و رتل القرآن ترتیلا؛ و قرآن را با ترتیل مناسب آن بخوان».
حضرت موسی بن جعفر از پدران بزرگوار خود ـ صلوات اللّه علیهم اجمعین ـ نقل می‏كند كه از رسول اكرم(ص) درباره آیه «ورتل القرآن ترتیلا» سوءال شد و آن حضرت در توضیح و تفسیر آیه فرمود:
«بیّنه تبیاناً و لا تنثره نثر الرّمل و لا تهذّه هذالشّعر، قفوا عند عجائبه و حرّكوا به القلوب و لا یكون همّ أحدكم آخر السّورهٔ۲؛ قرآن را روشن و واضح تلاوت كن و حروف و كلمات آن را جدا از هم و پراكنده مساز مانند پراكنده ساختن دانه‏های ریگ از یكدیگر و آن را سریع و تند تلاوت نكن؛ همانند تند خواندن شعر و وقتی به عجایب قرآن می‏رسید، توقف كنید و به تدّبر و تأمل بپردازید و با تلاوت آن، دل‏ها را به حركت آورید و با شتاب و بی‏تأمل نخوانید؛ به نحوی كه بخواهید زود به آخر سوره برسید».
ر) به هنگام تلاوت قرآن، به چیز دیگری فكر نكند و متوجه آیات قرآن باشد.
ك) تدبر در آیات قرآن بكند كه در این صورت، از انوار و هدایت‏ها و از حقایق و معارف و از دقایق و اسرار قرآن كریم، به اندازه خود بهره‏مند خواهد شد. تلاوتی كه در آن تدبر نباشد، آن چنان كه باید، فایده نخواهد داشت.
این سخن بدان معنی نیست كه اگر كسی اهل تدبر نباشد ـ یعنی معانی آیات را حتی در حد ترجمه نداند تا بتواند در حد خود به تدبر در آیات بپردازد ـ از تلاوت قرآن نتیجه‏ای نخواهد برد؛ بلكه چنین كسی هم با مراعات آن قسمت از آداب تلاوت كه در امكانش هست، بهره خودرا خواهد برد.
ل) حق آیات را مراعات نماید؛ به این معنی كه به هنگام تلاوت قرآن، وقتی به آیات رحمت و جنت می‏رسد، از خدای متعال مسئلت كند كه او را از اهل رحمت و جنت قرار دهد و از رحمت خود محروم و از جنت قرب خود دور نسازد و وقتی به آیات عذاب و آتش و آیات سخط و غضب می‏رسد، بترسد و به خدای متعال پناه ببرد كه از اهل عذاب و آتش نباشد و مشمول سخط و غضب نگردد و از او بخواهد كه وی را از نجات یافتگان قرار دهد و وقتی به آیات تكبیر، تعظیم، تسبیح و تحمید می‏رسد، به تكبیر، تعظیم، تسبیح و تحمید حق بپرازد و وقتی به آیات استغفار و طلب عفو و مغفرت می‏رسد، استغفار كند و طلب عفو و مغفرت نماید و آن جا كه به ذكر صالحان می‏رسد، از خدا بخواهد كه او را نیز از آنان و در جمع آنان قرار دهد و آن گاه كه به ذكر اهل ضلال و طغیان و ذكر اهل غفلت و استدراج می‏رسد، از خدا بخواهد كه او را از ورود به جمع آنان حفظ كند و در هر موردی به تناسب دعا كند.
▪ از امام صادق(ع) نقل شده كه فرمود:
«اذا مررت بآیهٔ فیها ذكر الجنهٔ فاسأل اللّه الجنهٔ و اذا مررت بأیهٔ فیها ذكر النار فتعوّذ بالله من النّار؛ به هنگام تلاوت قرآن، وقتی به آیه‏ای رسیدی كه در آن ذكر بهشت به میان آمده است، از خدا بهشت را بخواه و وقتی به آیه‏ای رسیدی كه در آن ذكر آتش به میان آمده است، به خدا پناه ببر از آتش».
اینها قسمتی از آداب تلاوت قرآن كریم بود كه با استفاده از آیات و روایات ذكر شد. در آخر به این آیه دقت كنیم كه می‏فرماید:
«ان الذین یتلون كتاب اللّه و أقاموا الصلوهٔ و أنفقوا ممّا رزقناهم سرّا و علانیهًٔ یرجون تجارهًٔ لن تبور؛ آنها كه كتاب خدا را تلاوت می‏كنند، نماز را بپا می‏دارند و از آن چه به آنان روزی كرده‏ایم، پنهان و آشكار به نیازمندان انفاق می‏نمایند، امید تجارتی دارند كه دائم و زوال‏ناپذیر است».
● تأكید و تذكر
به سالكان تأكید می‏شود كه هر چه می‏توانند در تلاوت قرآن و در مراعات آداب تلاوت، كاملاً جدّیّت كنند و به آنان تذكر داده می‏شود كه این امر را مهم بشمارند و بدانند كه هر چه در تلاوت قرآن كوشا باشند و به هنگام تلاوت آن، با آن سیر نمایند و فانی در آن باشند و به تعبیری، با آن وحدت یابند، به همان اندازه به «حقیقت نوری قرآن» نزدیك شده، در نتیجه «حقیقت نوریِ خود» را خواهند یافت؛ زیرا «حقیقت نوریِ انسان» از «حقیقت نوریِ قرآن» است و مرتبه‏ای از مراتب آن و این سرّی است كه برای اهل آن معلوم است و از نااهل محجوب.
حقیقت قرآن، تجلّیات حقّ است كه ورای این الفاظ ظاهر و مفاهیم ظاهری می‏باشد و در كتاب مكنون و نزد حضرت محبوب است؛ و انه لدینا لعلیّ حكیم و در عین حال، با همین الفاظ و مفاهیم، ظاهر و متجلی است.
«حقیقت نوری انسان»، اگر انسان به آن برسد، از جلوات و مراتب نازله «حقیقت قرآن» می‏باشد؛ نه چیزی دیگر و آن كه از «حقیقت قرآن» دور ماند، از «حقیقت خود» دور گشته است و از حضرت محبوب هم محجوب و او در جهنّمِ همین دوری و فقدان، چنان معذّب خواهد بود كه از وَهم‏ها دور است و از فكرها مستور.

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان