صدایی از اعماق سکوت

شایعاتی درباره یک سکوت طولانی به گوش می‌رسد ـ ۳۰ هزار سال است که هیچ‌کس صدایی از آنها نشنیده است. اکنون اما نئاندرتال‌ها که مدت‌هاست منقرض شده‌اند، بی‌پرده سخن می‌گویند یا دست‌کم یک سینتی‌سایزر کامپیوتری به نمایندگی از آنها این کار را انجام می‌دهد. رابرت مک‌کارتی (R.McCarthy)، انسان‌شناس دانشگاه آتلانتیک فلوریدا درBoca Raton از بازسازی‌های جدید مجاری صوتی نئاندرتال‌ها برای شبیه‌سازی صدای آنها استفاده کرده است. او می‌گوید زبان این انسان‌های باستانی فاقد «واکه‌های صدادار» بوده است در حالی که این واکه‌ها شالوده زبان انسان‌های امروزی را می‌سازد. مک کارتی، ۱۱ آوریل در نشست سالانه انجمن انسان‌شناسی جسمانی آمریکا در کلمبوس اوهایو گفت که واکه‌های صدادار به گویندگان کمک می‌کند تا با وجود اندازه متفاوت مجاری صوتی، حرف یکدیگر را بفهمند. او می‌‌گوید: «نئاندرتال‌ها جور دیگری حرف می‌زدند. آنها نمی‌توانستند واکه‌های صدادار که زیربنای زبان گفتاری‌اند را تولید کنند.»
فیل لیبرمن (P.Liberman)، زبان‌شناس دانشگاه براون در پرو ویدنس در دهه ۱۹۷۰ از روی جمجمه، ابعاد حنجره نئاندرتال را به دست آورد. تیم او در آن زمان به این نتیجه رسیدند که زبان نئاندرتال، ظرافت زبان انسان امروزی را نداشته است. شماری از پژوهشگران به این یافته خرده گرفته‌اند؛ آنها شواهد دیرین‌شناختی مبنی بر وجود فرهنگ‌ شفاهی در بین نئاندرتال‌ها و حتی وجود اشکالاتی در بازسازی مجرای صوتی توسط لیبرمن را علت مخالفت خود ذکر کرده‌اند. اما لیبرمن بدون توجه به این انتقادها دست به دست مک‌کارتی داده است تا با بازسازی‌ دوباره مجاری صوتی سه‌ نئاندرتال، صدای این انسان‌های باستانی را شبیه‌سازی کند. سنگواره‌های این نئاندرتال‌های ۵۰ هزار ساله، هر سه از فرانسه به دست آمده‌اند. تیم مک کارتی با مدل‌سازی صداهایی که مجاری نئاندرتال‌ها قادر به تولید آنها بوده‌اند، صدای «E» گفتن نئاندرتال‌ها را طراحی کرد. او قصد دارد در پایان، یک جمله کامل نئاندرتالی را شبیه‌سازی کند. نسخه نئاندرتالی «E» گفتن برخلاف «E» در زبان انسان امروزی هیچ علامت صداداری ندارد، این علایم صدادار به شنونده کمک می‌کند تا واژه «beat» (که بیت تلفظ می‌شودـ م) را از «bit» (که بِت تلفظ می‌شود-م) تشخیص دهد. مک‌کارتی می‌گوید: این تفاوت اگر چه ناچیز به نظر می‌رسد اما همین تفاوت زبان شناختی می‌بایست زبان گفتاری را در نئاندرتال‌ها محدود کرده باشد.
● ژن زبان
اریک ترینکائوس (E.Trinkaus)، انسان‌شناس دانشگاه واشنگتن در سنت‌لوئیس می‌گوید این نتایج با مغز بزرگ نئاندرتال‌ها جور در نمی‌آید. داشتن مغز بزرگ احتمالا نوعی سازش برای زبان گفتاری بوده است. او می‌افزاید: «در نهایت آنچه اهمیت دارد نه آناتومی دهان بلکه کنترل عصب‌شناختی آن است.» ترینکائوس به شوخی می‌گوید که نئاندرتال‌ها احتمالا به داشتن ژن‌هایی برای زبان مفتخر بوده‌اند. سال گذشته پژوهشگران کشف کردند که نئاندرتال‌ها همان نسخه از ژن FOXP۲ را دارند که انسان هم دارد. افرادی که فاقد یک کپی از FOXP۲ هستند از اختلالات گفتاری و زبانی رنج می‌برند. انسان دارای نسخه‌ای از این ژن است که با نسخه سایر حیوانات از جمله شمپانزه که نزدیک‌ترین خویشاوند ماست، تفاوت دارد. هنوز سایر شواهد ژنتیکی حاکی از آن است که زبان گفتاری تکامل اخیر انسان را شکل داده است.
جان هاکز (J.Hawks)، انسان‌شناس زیستی دانشگاه ویسکانسن در مدیسون نیز در نشست انجمن انسان‌شناسی جسمانی آمریکا در‌این‌باره سخنرانی کرد. او گفت که برخی از ژن‌هایی که در شنوایی نقش مهمی دارند در انسان‌های امروزی به سرعت تغییر کردند، شاید به این خاطر که این ژن‌ها به رمزگشایی زبان‌های گفتاری پیچیده‌تر و جدید کمک می‌کردند. او می‌گوید: «در ۴۰ هزار سال گذشته، چیزی در حال تغییر بوده است. شاید به همین خاطر است که گوش ما دارد به شنیدن صداهایی که اخیرا تغییر کرده‌اند، عادت می‌کند.»
● نئاندرتال‌ها چه شکلی بوده‌ند و در چه دوره‌ای و در کجا زندگی می‌کردند؟
نئاندرتال‌ها از نظر هیکل شبیه انسان امروزی بودند اما بلندی قامت‌شان به‌طور مشخص از ما کوتاه‌تر بوده در عوض عضلات بسیار نیرومندتری داشتند به‌طوری که ما در برابر آنها احتمالا نازک اندام به نظر می‌رسیدیم. وسط صورت نئاندرتال‌ها بیرون زده و جعبه مغزی بزرگ‌شان در پشت برآمدگی مشخصی مانند مدل موی گوجه‌ای داشت. پیشانی آنها کوتاه و شیبدار با تاق ابرویی برجسته و آرواره فوقانی پیش آمده بود. نئاندرتال‌ها به مدت ۴۰۰ هزار سال گونه غالب انسان در اروپا، خاور نزدیک، آسیای مرکزی و احتمالا غرب سیبری بوده‌اند. آنها به خوبی با شرایط دشوار آخرین عصر یخبندان سازش یافته بودند. سنگواره‌هایی که تاکنون از نئاندرتال‌ها پیدا شده اکثر دارای آثار شکستگی استخوان و ترمیم دوباره آن است و کمتر سنگواره‌ای بوده که سن صاحب آن از ۲۵ سال بیشتر باشد. به نظر می‌رسد که نئاندرتال‌ها همواره اسیر بیماری‌های مرگباری چون ذات‌الریه بودند و از سوءتغذیه رنج می‌بردند اما با وجود فرصت و شانس کمی که برای زنده ماندن داشتند، اهل نقاشی و موسیقی بوده و سازهای فلوت مانندی نیز می‌نواختند. اما از ۴۰ هزار سال پیش به این طرف و همزمان با ورود انسان امروزی از آفریقا به قلمرو نئاندرتال‌ها، جمعیت‌ها آنها رو به کاهش نهاد تا اینکه ۳۰ هزار سال پیش از آخرین پناهگاه‌های‌شان در مناطقی که اکنون اسپانیا و پرتغال نامیده می‌شود به‌طور کامل ناپدید شدند.
● آیا انسان با نئاندرتال آمیزش کرده است؟
انسان و نئاندرتال به مدت ۱۰ هزار سال با یکدیگر هم روزگار بوده‌اند و شاید طی این مدت طولانی با یکدیگر درآمیخته باشند. برخی از پژوهشگران معتقدند که نیاکان ما احتمالا تا ۲۵ درصد از DNA شان از جمله ژن‌های مربوط به رنگ موی قرمز، رنگ روشن پوست و حتی ژن مربوط به اندازه مغز را از نئاندرتال‌ها وام گرفته‌اند. اریک ترنیکائوس (E.Trinkaus)، انسان شناس برجسته دانشگاه واشینگتن طرفدار سرسخت نظریه اختلاط و زادآوری میان انسان و نئاندرتال است. او معتقد است که انسان‌ها و نئاندرتال‌ها توجه چندانی به تفاوت‌های جسمانی میان خود نداشتند. از نظر آنها همه آدم بودند و آدم‌ها همان کاری را می‌کنند که همه آدم‌ها الان می‌کنند. اما دست‌اندرکاران تهیه نقشه ژنوم نئاندرتال همواره تایید کرده‌اند که شواهد موجود نشان می‌دهند هیچ ماده ژنتیکی از انسان نئاندرتال به انسان امروزی منتقل نشده است. آنها معتقدند DNA این دوگونه با هم تفاوت بسیار دارد و اگر هم آمیزشی بین آنها رخ داده باشد، فرزندان حاصل به احتمال زیاد نازا بوده‌اند.

طاهره رنجبر

منبع : روزنامه کارگزاران