نقش لجستیک در توسعه کارآفرینی کشور

امروزه مساله ایجاد فرصت‏های شغلی و اشتغال در دستور کار همه کشورها ازجمله سازمان ملل و نهادهای وابسته به آن قرار گرفته است. کارآفرینی در جهان امروز، به سرعت در حال پیشرفت است و کارآفرینان به دلایل متعدد از جمله بیکاری، کاهش دستمزدها و نارضایتی شغلی از کار قبلی وارد کارآفرینی می‏شوند و کارآفرینی به عنوان راهی برای برون رفت از بیکاری و رشد اقتصادی در بسیاری از جوامع، معمول است. در ایران نیز در سال‏های اخیر، کارآفرینی به عنوان یک مساله مهم و انسانی در حل معضل بیکاری، مورد توجه برنامه‏ریزان و مسوولان کشور واقع شده است. زیرا گسترش بیکاری، نه تنها عامل مهم جهت کاهش رشد اقتصادی است، بلکه موجب افزایش عارضه‏های اجتماعی و فرهنگی نیز می‏شود. از این رو در این مقاله تلاش شده است که ضمن بررسی وضعیت فعلی کشور چه از نظر اشتغال و چه از نظر دامنه فعالیت‏های لجستیکی، اهمیت گسترش کارآفرینی در کشور از طریق فعالیت‏های لجستیکی بیان شود. بنابراین، پس از تبیین نقش صنایع لجستیکی در اقتصاد جهانی و ایران، مزیت‏های اقتصادی ایران در توسعه فعالیت‏های لجستیکی را برشمرده و راه‏های توسعه کارآفرینی در کشور از طریق فعالیت‏های لجستیکی را مورد بررسی قرار می‏دهیم.
وضعیت فعلی کشور از نظر اشتغال
نیروی انسانی، مهم‏ترین عامل موثر در رشد و توسعه هر کشور است و جمعیت هر جامعه به منزله ثروت ملی آن به شمار می‏آید. در شرایط فعلی کشور، یکی از بحران‏های اجتماعی، مساله اشتغال است از این رو مساله بیکاری در سال‏های اخیر، به عنوان یکی از چالش‏های اساسی اقتصادی و اجتماعی در زمره مهم‏ترین تهدیدهای امنیت و توسعه ملی مطرح شده است. بیکاری به مقیاس وسیع یکی از ویژگی‏های بارز کشورهای در حال توسعه است. عواملی نظیر انفجار جمعیت، ناتوانی بخش‏های تولیدی در جذب نیروی کار، به کارگیری روش‏های سرمایه‏بر به جای کاربر، کمبود سرمایه، انعطاف‏ناپذیری ساخت و تولید، بیکاری پنهان، تعیین دستمزدها بدون توجه به بازدهی نیروی کار و گسترش بی رویه بخش خدمات، زمینه‏ساز مشکل بیکاری در کشورهای در حال توسعه و از جمله کشور ما، شده است.میهن اسلامی ما ایران، جمعیتی جوان دارد و جوانی جمعیت هر چند سرمایه‏ای ارزنده از نظر منابع انسانی در اختیار برنامه‏ریزان کشور قرار داده، اما به واسطه عدم تعادل‏های فراوانی که در اقتصاد کشور وجود دارد، این سرمایه انسانی، خود به معضلی تبدیل شده است و قریب به ۱۵ درصد نیروی فعال کشور بیکار است.این در حالی است که هر ساله بیش از ۱/۵ میلیون نفر که بخش قابل توجهی از آنان (قریب به ۳۰۰ هزار نفر) دارای تحصیلات عالیه هستند، وارد بازار کاری می‏شوند که برخلاف چند دهه اخیر، دیگر دولت در آن کارفرما و استخدام‏کننده بزرگ و اصلی نیست. بنابر قوانین و برنامه‏های پنج ساله توسعه، دولت باید کوچک و کوچکتر شود و نمی‏توان از آن انتظار استخدام و جذب نیروهای تازه وارد به بازار کار را داشت، مگر در حد نیروهایی که به سن بازنشستگی می‏رسند. ضمنا برنامه‏ریزی‏های فعلی، تنها برای ایجاد سالانه ۷۵۰ هزار فرصت شغلی است که آن هم تاکنون محقق نشده است. از این رو امروزه اشتغال مهم‏ترین دغدغه دولت است و به نظر می‏رسد تنها راه ممکن برای رفع این دغدغه، توسعه کارآفرینی است.
ضرورت توسعه کارآفرینی در شرایط کنونی
امروزه، جوامع با تحولات و تهدیدات گسترده بین‏المللی رو به رو هستند. تحولات و دگرگونی‏های نظام اجتماعی - اقتصادی عصر حاضر، ناشی از پیشرفت‏های شگرف علمی و تکنولوژیک است که به نوبه خود به دیدگاه‏ها، ضرورت‏ها و نیازهای جدیدی منجر شده است. برای پاسخ به این نیازها و همراهی با تحولات و دگرگونی‏های مزبور، دیگر نمی‏توان به روش‏ها و فرایندهای موجود اکتفا کرد. از این رو تضمین و تداوم حیات و بقای جوامع، نیازمند تامین راه‏ها و روش‏های جدید به منظور مقابله با مشکلات است. بنابراین، نوآوری، ابداع، خلق محصولات، فرایندها و روش‏های جدید بیش از پیش ضرورت می‏یابد.برای دستیابی به این هدف، سیاستمداران با کمک اقتصاددانان و کارگزاران به دنبال ارائه الگویی هستند که نقش کارآفرینی رادر توسعه همه جانبه به ویژه اقتصاد تقویت کنند. کشورهای پیشرفته صنعتی، خیلی سریع توانستند نقش کارآفرینان را در توسعه اقتصادی کشف کنند و به دنبال توسعه و ترویج چنین فرهنگی در میان مدیران اقتصادی تلاش کرده و در این راستا سیاست‏های حمایتی مناسبی را در تقویت ویژگی‏های کارآفرینانه افراد و بقای روحیه کارآفرینی در سطح جامعه اتخاذ کنند. درواقع امروزه، در عرصه جهانی، افراد خلاق، نوآور و مبتکر به عنوان کارآفرینان، منشأ تحولات بزرگی در زمینه‏های صنعتی، تولیدی و خدماتی شده‏اند و نقش آنان به عنوان موتور توسعه اقتصادی، قهرمانان ملی و توسعه صنعتی، محرک و مشوق سرمایه‏گذاری، عامل ایجاد اشتغال، گزینه اصلی انتقال فناوری و عامل رفع خلل و تنگناهای بازار، در جوامع تبیین یافته است. چرخ‏های توسعه اقتصادی همواره با توسعه کارآفرینی به حرکت درمی‏آیند، از این رو پرورش نیروهای خلاق و نوآور، یکی از مباحث مهم در سطح صنعت، خدمات و دانشگاه‏ها است. امروزه، همگان دریافته‏اند جوامعی که بیشتر به فکر متکی بوده‏اند تا به منابع زیرزمینی، در بلندمدت موفق‏تر و سرفرازتر بوده‏اند. منابع زیرزمینی در کشورهای جهان سوم با وجود مزیت‏های آن ازجمله موانع توسعه‏یافتگی محسوب شده است، در صورتی که نبود این منابع در برخی از کشورها باعث شده است تا آنها با استفاده از نیروی فکر، خلاقیت و ابتکار و در یک کلمه، کارآفرینی، ازجمله کشورهای پیشرو در جهان کنونی شوند. به ویژه در عصر حاضر، که عصر دانایی و خلاقیت و عصر تلفیق اندیشه‏ها و ابتکارات است، توجه به کارآفرینی، در توسعه و پیشرفت کشورها بسیار اهمیت دارد. کارآفرینی از منابع مهم و پایان‏ناپذیر جوامع بشری است، منبعی که به توان و خلاقیت انسان‏ها برمی گردد.افزایش میزان توجه سیاستگذاران، دولتمردان و مدیران به این موضوع حساس و ضروری در جامعه در حال رشد ما، زمینه مناسبی برای بروز استعدادهای افراد کارآفرین را به منظور توسعه اقتصادی کشور فراهم خواهد ساخت که رسیدن به این هدف، نیازمند همکاری نزدیک دولت در تدوین سیاست‏ها، خطمشی‏ها و قوانین و محافل علمی در ارائه راهکارهای اجرایی برای شناسایی، پرورش و شکوفایی استعدادهای این افراد است تا اینکه بتوانیم هرچه بهتر و بیشتر از این ذخایر گرانبها و پایان‏ناپذیر به نحو احسن استفاده کنیم.
تعریفی از فعالیت‏های لجستیکی
مطالعه ادبیات نشان می‏دهد که تعریف یکسانی از خدمات لجستیکی وجود ندارد. یکی از دلایل این مهم، می‏تواند تغییرات سریع کاربردهای لجستیک در دهه‏های اخیر باشد که به طور واضح مشخص کردن دامنه فعالیت‏های لجستیکی را مشکل می‏کند. اما در تعاریف مختلف لجستیک، فعالیت‏های جابه جایی و ذخیره مواد، از فعالیت‏های اصلی لجستیک برشمرده شده است. به طور کلی می‏توان گفت لجستیک، فعالیت‏های مرتبط با دریافت، حمل، نگهداری و تحویل کالا به مشتری را شامل می‏شود.
نقش فعالیت‏های لجستیکی در اقتصاد
فعالیت‏های لجستیکی که به صورت مؤثر و کارا اجرا شوند، نقش حیاتی در اقتصاد کشورها ایفا می‏کنند.اثرات اقتصادی فعالیت‏های لجستیكی را می‏توان علاوه بر ایجاد ارزش افزوده و نقش آن در GDP كشورها، از طرق زیر مشاهده كرد:
۱ - دسترسی راحت به بازار
در صورت وجود سیستم لجستیكی كارا در سطح كشور، تولیدكنندگان، راحت‏تر و سریع‏تر به بازار دسترسی دارند. به طور مثال، تولیدكنندگان محصولات كشاورزی به علت نبود سیستم لجستیك كارا، امكان ارسال اقتصادی محصولات خود به مشتریان رإ؛ نداشته و هر ساله مقدار قابل توجهی از محصولات خود را از دست می‏دهند.
۲ - انتخاب وسیع مواد اولیه و تولیدات
تولیدكنندگان با انتخاب مراكز لجستیكی كه خدمات لجستیكی را ارائه می‏دهند، به مواد اولیه متنوع‏تری دسترسی می‏یابند و قدرت انتخاب آنها افزایش می‏یابد. همچنین مصرف‏كنندگان می‏توانند با تعداد بیشتری تولیدكننده كالا و خدمات ارتباط برقرار كرده و انتخاب آنها از كالا و خدمات داخلی و بین‏المللی افزایش می‏یابد.
۳ - جلوگیری از اتلاف منابع اقتصادی
فعالیت‏های لجستیكی از به هدر رفتن منابع جلوگیری می‏كنند. اجرای این فعالیت‏ها، با تحویل به موقع و در زمان مناسب كالا و خدمات، باعث كاهش ضایعات و افزایش رضایت‏مندی مشتری می‏شود. به طور مثال در حال حاضر بخش عمده‏ای از نارضایتی مشتریان صنعت خودرو در كشور، به طور مستقیم یا غیرمستقیم به نبود یك سیستم لجستیك مناسب درون كارخانه‏ای و برون كارخانه‏ای ارتباط پیدا می‏كند. مشكلاتی همچون ضایعات ناشی از جابه جایی و حمل قطعات، مجموعه‏ها و خودرو، افزایش حجم موجودی در جریان ساخت و مواد اولیه و موارد بسیاری از این قبیل از مسائلی است كه با بهبود سیستم لجستیك قابل رفع است.
۴ - دسترسی آسان به اطلاعات، دانش و مهارت
ارتباط زنجیره‏ای اعضای شبكه لجستیكی، می‏تواند باعث انتشار ایده‏های خلاق میان بسیاری از بخش‏های تولیدی شود و همچنین ارتباط شبكه‏ای در سطح منطقه‏ای، ملی و بین‏المللی را توسعه دهد.
سهم فعالیت‏های لجستیكی در درآمد ناخالص داخلی
فعالیت‏های لجستیكی معمولا سهم قابل ملاحظه‏ای در GDP كشورها دارند. این سهم در كشورهای مختلف از ۷ تا ۲۱ درصد متغیر است. دانشگاه ایالتی میشیگان در مطالعه‏ای كه انجام داده است، سهم فعالیت‏های لجستیكی از GDP در اكثر نواحی اقتصادی جهان را تقریبا ۱۲ درصد اعلام كرده است.در میان كشورهای آسیایی، ژاپن توسعه‏یافته‏ترین صنعت لجستیك را دارد. كره جنوبی نیز در سه دهه گذشته در این زمینه به سرعت پیشرفت كرده است. در حالی كه این صنعت در چین با وجود پتانسیل بالایش هنوز در طفولیت به سر می‏برد. در چین، صنایع مرتبط با لجستیك، سهم معادل بیش از ۲۰ درصد از GDP را دارند.دولت چین اخیرا تلاش هایی جهت توسعه این صنعت انجام داده است. ازجمله این تلاش‏ها پیشنهاداتی است كه State Council در ارتباط با توسعه صنعت مدرن لجستیك در چین در آگوست ۲۰۰۴ ارائه داده است. همچنین ۱۳ دپارتمان دولت مركزی كه توسط كمیسیون ملی توسعه و اصلاح هدایت می‏شوند، یك مكانیزم داخل وزارتخانه‏ای را به منظور فعالیت در زمینه صنعت لجستیك مدرن ملی پیاده كرده‏اند. تهیه بانك اطلاعاتی به روز با شاخص‏های آماری لجستیكی از فعالیت‏های دیگری است كه در چین در حال انجام است. در ایران طبق آمار سال ۸۱، فعالیت‏های لجستیك شامل حمل و نقل، انبارداری و ارتباطات، ارزش افزوده‏ای معادل ۵۱۱۷۴ ریال ایجاد كرده است.
مزیت اقتصادی ایران در زمینه فعالیت‏های لجستیكی
ایران با موقعیت ممتاز خود در منطقه، پل و گذرگاهی برای ارتباط با اروپا، آسیا و تإ؛ حدودی آفریقاست. همچنین بهترین مسیر دسترسی آسیای شرقی و جنوب شرقی به آسیای میانه و قفقاز است. بنابراین، علاوه بر ترانزیت كالا برای كشورهای دیگر با تقویت خدمات انبارداری در كشور می‏توان زمینه مساعدی برای جذب درآمد و ایجاد اشتغال فراهم كرد.توسعه این زمینه فعالیت هم به تاسیسات مناسب بندری در شمال و جنوب كشور و شبكه‏ای از راه‏های جاده‏ای و ریلی نیاز دارد و هم به قوانین و تعهدات مناسب گمركی كه در هر دو بخش گام‏های مناسب فراوانی برداشته شده و سرمایه‏گذاری در ترانزیت را سهل‏تر و سودآورتر از گذشته ساخته است. از طرف دیگر، كشور ما، تكنولوژی‏های موردنیاز جهت توسعه فعالیت‏های لجستیكی را در اختیار دارد. از این رو توسعه فعالیت‏های اقتصادی در این زمینه، برای كشور به راحتی امكان‏پذیر است. بنابراین با سرمایه‏گذاری و برنامه‏ریزی دقیق در این زمینه می‏توان فرصت‏های شغلی جدیدی را در كشور ایجاد كرد. همچنین وجود زمینه‏های مساعد در كشور مانند وجود نیروی كار توانمند و ارزان در كنار منابع ارزان انرژی می‏تواند باعث علاقمندی تولیدكنندگان بزرگ جهانی برای سرمایه‏گذاری در كشور شود. به این منظور، علاوه بر نیاز به ایجاد امنیت اقتصادی، لازم است زیرساخت‏های لجستیكی كشور تقویت شود. در غیر این صورت جذابیت سرمایه‏گذاری كاهش پیدا خواهد كرد. در این راستا بخصوص در صنعت خودروسازی، شاهد علاقه روزافزون شركت‏های اروپایی همچون پژو، سیتروئن و رنو جهت سرمایه‏گذاری در كشور هستیم.
لجستیك منبع گسترده‏ای برای توسعه كارآفرینی در كشور
فعالیت‏های لجستیكی بنا به ماهیت خدماتی خود از طرق زیر می‏توانند در توسعه كارآفرینی موثر باشند:
۱ - ایجاد فرصت‏های كارآفرینی در كشور
فعالیت‏های لجستیكی از جمله خدماتی هستند كه به صورت مداوم و در همه جا مورد نیاز هستند. با توجه به نیاز كشور و كمبود شركت‏های خدماتی در این زمینه، فرصت‏های كارآفرینی در این زمینه كاملا احساس می‏شود. با ایجاد این شركت‏ها، تعداد بسیار زیادی شغل در كشور ایجاد خواهد شد و از دانش، مهارت و توان نیروی انسانی بیكار در جامعه به نحو احسن استفاده خواهد شد.
۲ - ارائه خدمات لجستیكی به كارآفرینان موجود
خدمات لجستیكی مانند حمل و نقل مواد اولیه، كالا و محصولات، نگهداری و توزیع آنها از جمله خدماتی است كه مورد نیاز اكثر تولیدكنندگان است. با ارائه این خدمات از طریق شركت‏های موردنظر، از بار فعالیت‏های جانبی تولیدكنندگان كاسته شده و از توان تولیدكنندگان به صورت بهینه استفاده خواهد شد. ضمنا برای بسیاری از شركت‏های تولیدی، نبود و یا كمبود این خدمات لجستیكی، باعث دسترسی نداشتن به بازار و مشكلات فراوان در تهیه مواد اولیه و ارتباط با تامین‏كنندگان منابع و مشتریان شده است كه با توسعه شركت‏های خدماتی در این زمینه می‏توان مشكلات مرتبط را به حداقل ممكن تقلیل داد و از ورشكستگی بسیاری از شركت‏های تولیدی و اثرات اقتصادی - اجتماعی این ورشكستگی‏ها جلوگیری كرد.
۳ - افزایش توان رقابتی در فعالیت‏های اقتصادی كشور
وجود خدمات لجستیكی باعث ارتباط بیشتر تولیدكنندگان، تامین‏كنندگان و مصرف‏كنندگان خواهد شد. این ارتباطات با اینكه به تبادل اطلاعات، دانش و مهارت منجر می‏شود، توان رقابتی آنها را افزایش داده امكان رقابت تولیدكنندگان داخلی با یكدیگر و همچنین با تولیدكنندگان بین‏المللی را فراهم می‏كند.
نتیجه‏گیری و پیشنهادات
در كشورهای در حال توسعه، مسوولیت تدوین و اصلاح سیاست‏های راهبردی توسعه صنایع لجستیك برعهده دولت‏هاست. دولت‏ها ابتدا باید با تعیین معیارها، نیازهای لجستیك كشور را شناسایی كرده و سپس با در نظر گرفتن اولویت‏ها اقدامات لازم را فراهم كنند و راهبردهای خود را بر اساس شرایط بومی ارائه كنند. هر دولتی كه خواستار توسعه اقتصادی است، باید حمایت‏های لازم را از همه جنبه‏های سیستم اقتصادی به منظور افزایش سطوح فعالیت‏های كارآفرینی به عمل آورد. ازجمله این فعالیت‏ها می‏توان به توسعه كارآفرینی در كشور اشاره كرد كه به منظور افزایش فرصت‏های شغلی، نیاز به تشویق و رشد سرمایه‏گذاری در این حوزه اقتصادی ضروری به نظر می‏رسد. بنابراین، می‏توان با استفاده از فناوری‏های جدید در صنعت لجستیك و منطبق با نیازهای بومی، زمینه‏های فعالیت‏های كارآفرینانه را در این صنعت فراهم ساخت. بنابراین به منظور توسعه كارآفرینی از طریق فعالیت‏های لجستیكی پیشنهادات ذیل ارائه می‏شود:
تغییر الگوهای سنتی صنعت لجستیك به الگوهای نوین به منظور ایجاد فرصت‏های شغلی جدید
استفاده بهینه از منابع داخلی به منظور تقویت صنایع لجستیك از طریق پرورش نیروی انسانی كارآفرین، كاربرد صحیح انرژی و استفاده از موقعیت‏های استراتژیك كشور
ایجاد دگرگونی و تحول در زیرساخت‏های لجستیكی كشور از جمله توسعه راه‏های جاده‏ای، ریلی، هوایی و دریایی
لزوم ایجاد نگرش خلاقانه، جامع‏نگر و كارآفرین در مدیران و برنامه‏ریزان صنعت لجستیك كشور
حمایت همه‏جانبه دولت از طریق تصویب قوانین، سیاست‏ها و خطمشی‏ها در جهت تشویق و ترغیب فعالیت‏های كارآفرینانه در صنعت لجستیك
اولویت‏دهی بانك‏ها و مراكز تامین سرمایه، به طرح‏های كارآفرینانه در زمینه لجستیك
تحقیقات آتی
مقاله حاضر، تنها به منظور شناخت كلی موضوع ارائه شده است. بنابراین برای شناخت بیشتر موضوع و استخراج راهكارهای اجرایی در زمینه توسعه كارآفرینی از طریق فعالیت‏های لجستیكی، انجام تحقیقات زیر پیشنهاد می‏شود:
شناخت موانع و زیرساخت‏های لازم برای توسعه فعالیت‏های كارآفرینانه لجستیكی در كشور
بررسی مزیت رقابتی فعالیت‏های لجستیكی در صنایع مختلف كشور
شناخت و بررسی فرصت‏های كارآفرینی در زمینه فعالیت‏های لجستیكی
شناخت و بررسی خدمات نوین لجستیكی در كشورهای توسعه یافته و ارائه راهكار برای توسعه آنها در كشور
بررسی اثر فعالیت‏های لجستیكی در موفقیت كارآفرینان
زهرا آراستی، پروانه گلرد، محمدرضا اكبری

منبع : مجله گسترش صنعت