گیاهان تراریخت

تولید گیاهان تراریخت یک فناوری جدید است که همانند هر فناوری جدید ممکن است در کنار مزایایی که دارد عوارضی نیز داشته باشد؛ بنابراین باید با احتیاط با آن مواجه شده و عوارض احتمالی آن را پذیرفت.
‌پس از تولید گیاهان تراریخت باید با آزمایش‌های دقیق و مستمر در یک بازه زمانی چندساله اثرات مطلوب و نامطلوب احتمالی آنها را از لحاظ تنوع ژنتیکی و مسایل زیست محیطی در شرایط آزمایشگاهی در مزارع به طور کامل مورد ارزیابی قرار داد.
در حال حاضر بیش از ۷۰ میلیون هکتار از اراضی کشاورزی جهان به کشت محصولات تراریخت اختصاص یافته است. در شرایطی که کشورهای پیشرفته سختیگری بیشتری در مسائل بهداشتی و زیست محیطی دارند نسبت به ایمنی این محصولات اطمینان یافته و در این حجم گسترده به کاربرد فناوری تولید گیاهان تراریخت روی آورده‌اند. باید با رعایت احتیاط کامل نسبت به رفع یا کاهش مشکلات و عوارض احتمالی آنها با بهره گیری از روش‌های علمی اقدام کرد.
علت برخی مخالفت‌ها با تولید و مصرف گیاهان تراریخته به ویژه در کشورهای اروپا ناشی از انگیزه‌های اقتصادی است.
در دهه‌های اخیر کارتل‌های چند ملیتی بزرگی در زمینه تولید بذر فعال شده‌اند که برخی از آنها نظیر «نووارتیس» در بخش کشاورزی از موقعیت و نفوذی نظیر شرکت «شل» در بخش نفت و گاز برخوردارند به طوری که بخش اعظم بذرهای مصرفی در کشورهای مختلف از جمله ایران از معدود شرکت‌های چند ملیتی تامین می‌شود.
از آنجا که این شرکت ها بیشتر از روش‌های کلاسیک و سنتی برای تولید و اصلاح بذر استفاده می‌کنند برای حفظ برتری خود در برابر رقبای نوگرای آمریکایی و کانادایی که به پیشرفتهای چشمگیری در زمینه تولید گیاهان تراریخت دست یافته‌اند به شیوه‌های مختلف سعی دارند با دامن زدن به مطالب غیر علمی و ایجاد نگرانی در افکار عمومی از گسترش این قبیل تکنیک‌ها که سلطه انحصاری آنها بر بازارهای جهانی را به مخاطره می‌اندازند جلوگیری کنند.
علی رغم همه این تلاش‌ها به دلیل مبنای غیر علمی مخالفت‌ها کشورهای اروپایی به تدریج محدودیت های اعمال شده علیه این محصولات را لغو می‌کنند و هر روز شاهد صدور مجوز واردات و مصرف محصولات تراریخته جدید در کشورهای مختلف اروپایی هستیم.
‌علاوه بر انگیزه‌های اقتصادی برخی باورهای مذهبی کاتولیک ها نیز که این قبیل تحقیقات و فعالیت‌های علمی را دخالت در خلقت موجودات می‌دانند در مخالفت برخی گروه‌ها با گیاهان تراریخت موثر است.
ریشه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی موجود در برخی مخالفت‌ها به مفهوم ایمنی مطلق محصولات تراریخت و بی اساس بودن همه گزارشات علمی موجود درباره مضرات این محصولات نیست. همچنان که پذیرش این گزارشات به مفهوم خطرناک بودن محصولات گیاهی تراریخته و الزام به چشم پوشی از این فناوری سودمند نیست؛ بلکه باید همانند هر پدیده دیگر عوارض احتمالی آن را پذیرفت و برای رفع آنها تلاش کرد.
یکی از گزارشات مورد استناد مخالفات درباره عوارض گیاهان تراریخت مربوط به بیماری هزار و ۵۰۰ نفر و مرگ ۳۷ نفر در اثر مصرف تریپتوفان حاصل از یک باکتری (نه گیاه) GMO در اواخر دهه ۱۹۷۰ است که با بررسی‌های بعدی مشخص شد عامل این بیماری وجود مواد سمی در عصاره باکتری تولید کننده تریپتوفان بوده و ارتباطی به گیاه تراریخت نداشته است.
گزارشات علمی دیگر مربوط به اثرات سوء مصرف سیب زمینی واجد ژن Snow Drop (مقاومت به حشره) ‌بر سیستم ایمنی موش‌های صحرایی و بروز حساسیت در مصرف کنندگان محصول سویای تراریخت برای افزایش میزان پروتیین آن از ژن گردوی برزیلی بود که در هر دو مورد از ورود این محصولات به بازار جلوگیری شد.
یکی دیگر از عوارض احتمالی گیاهان تراریخت احتمال کاهش تنوع ژنتیکی در اثر تولید آنهاست که البته این مشکل نیز از طریق تولید و عرضه تدریجی چند صد لاین از هر رقم تراریخت با اعمال روش‌های اصلاحی کوتاه مدت قابل رفع است.
مشکل دیگر احتمال فرار ژن است که نمونه‌ای از آن در انتقال ژن انتخابگر از توت فرنگی‌های تراریخت به خانواده‌های وحشی آن‌ها گزارش شده است.
با توجه به وجود تبادلات ژنتیکی مستمر در طبیعت مساله فرار ژن چندان جدی نیست؛ به ویژه اینکه می‌توان از طریق کشت گیاهانی نظیر یولاف یا جارو مزارع گیاهان تراریخت را ایزوله کرده و از فرار ژن به خانواده‌های وحشی (علفی) آنها که باعث مقاومت آنها در برابر علف کش‌ها و عوامل بیماری زا می‌شود، پیشگیری کرد.
یکی دیگر از مخاطرات مطرح در تولید گونه‌های تراریخت واجد ژن‌های مقاومت به آنتی بیوتیک احتمال انتقال این ژن‌ها به باکتری‌ها است که نمونه‌ای از آن انتقال ژن مقاومت به آمپی سیلین در ذرت Bt شرکت «نوارتیس سید» بود. البته احتمال انتقال ژن به باکتری همیشه وجود دارد و با تولید گیاهان تراریخت آنها دوز ژن مقاوم به آنتی بیوتیک را در طبیعت بالا می‌بریم. با این حال پژوهشگران به دنبال حذف این گونه ژن‌های مقاوم به آنتی بیوتیک هستند.
یکی دیگر از گزارشات علمی درباره اثرات سوء یک رقم تراریخت مربوط به یکی از لاین‌های ذرت مونارک است که این گیاه مقاوم به آفات پروانه‌ای در آزمایشات غیرمستقیم بر برخی گونه‌های بی خطر پروانه‌ها نیز تاثیر گذاشته که البته آزمایشات بعدی در گلخانه و مزرعه این مشکل را منتفی دانست.

نشریه ایران امروز

منبع : کلوب