خانه‌تکانی برای میزبانی نیاکان

برای ما که سال‌هاست نوروز را جشن می‌گیریم، شاید بسیاری از اوقات ضرورت دانستن پیشینه نوروز در میان برگزاری مراسم رنگارنگ و مختلف آن گم شده باشد. نوروز برای بسیاری از ما، به‌جز آنهایی که یا از زرتشتیان هستند یا مناطقی از ایران که رسوم خاص خود را دارند، با خانه تکانی‌ها آغاز می‌شود و با «به در کردن سیزده» به پایان می‌رسد. در این میان شاید آنچه در یک گپ‌و‌گفت با یک ایران‌شناس تو را می‌برد به رویای اساطیر و روزهای کهن تاریخ، روایتی باشد از آنچه که او از سیر نوروز و مراسمش در طول تاریخ می‌گوید.ناهید خنجری، کارشناس ارشد ایران‌شناسی، در گفت‌و‌گو با فرهنگ آشتی درباره پیشینه خانه‌تکانی در اساطیر ایران می‌گوید: «خانه‌تکانی که ما الان انجام می‌دهیم، برمی‌گردد به اعتقاد بازگشت فروهرها در اعتقاد آریایی‌ها». او درباره فروهرها توضیح می‌دهد: «آریائیان اعتقاد داشتند که فروهر یکی از اجزای وجود آدم است که بعد از مرگ به جایگاه ازلی خود برمی‌گردد».
او همچنین توضیح می‌دهد: «تفاوت فروهر با روان آدمی در این است که بر اساس اعتقاد پیشینیان، روان به گناه آلوده می‌شده است اما فروهر پاکیزه می‌ماند و بعد از مرگ به جایگاه ازلی خود بازمی‌گردد». او سپس درباره آئین خانه تکانی توضیحاتش را تکمیل کرد و گفت: «پیشینیان اعتقاد داشتند که در ۱۰ روز آخر سال، ۱۰ روز فروردین، فروهرهای گذشتگان ما به خانه‌های خود برمی‌گردند و چون آنها میهمان‌های عزیزی هستند، تلاش می‌کنند خانه تمیز باشد». او توضیحات خود را چنین تکمیل کرد: «در آن زمان سعی می‌کردند که تا قبل از ۲۰ اسفند خانه‌تکانی انجام شود تا خانه برای ورود فروهر گذشتگان آماده باشد». خنجری با اشاره به اینکه « هنوز هم برخی از زرتشتیان این رسم خانه تکانی تا ۲۰ اسفند را به جا می‌آورند،» توضیح می‌دهد: «این رسم به این شکل بود که یکسری اثاثیه کهنه را دور می‌ریخته‌اند و جدید به جایش می‌گذاشتند». این ایران‌شناس همچنین اضافه می‌کند: «رسمی که امروز در بسیاری از نقاط ایران به شکل رسم کوزه شکستن انجام می‌شود و در چهارشنبه سوری تبدیل شده است به نوعی رسم بلاگردانی، از همان رسوم دور ریختن وسایل کهنه برای میزبانی از پیشینیان آغاز شده است». خنجری همچنین از رسم خانه‌تکانی در کشورهای دیگر می‌گوید: «در تاجیکستان و افغانستان حتی رسمی به عنوان خانه براری وجود دارد، که همه چیز را می‌آورند بیرون و تمیز می‌کنند. این در روستاهای ایران بوده و هنوز هم هست که چون وسایل خانه معمولاً اندک هم هست، همه را می‌آورند بیرون و دیوارهای خانه را سفید می‌کنند و دوباره وسایل را می‌برند داخل». خنجری همچنین از گستردگی رسوم نوروز در دنیا خبر می‌دهد: «از شمال چین تا آسیای غربی نوروز را جشن می‌گیرند. یعنی شمال چین، هند، پاکستان، افغانستان، ترکمنستان، تاجیکستان، ازبکستان، قزاقستان، آذربایجان، گرجستان، شمال عراق و بخش‌هایی از ترکیه و سوریه و آلبانی نوروز را جشن می‌گیرند. حتی در کشوری مثل رومانی هم گزارش‌هایی از ردپای نوروز دیده شده است».

شیرین نعیمی‌پور

منبع : روزنامه فرهنگ آشتی