راهکارهای مقابله با تکدی‌گری، بی‌خانمانی وفرار کودکان‌

تهران به عنوان یکی از کلانشهرهای بزرگ جهان ویژگی‌های خاص و منحصربه‌فردی دارد که بدون شناخت فضای آن خصوصاً در ابعاد فرهنگی و اجتماعی نمی‌توان اقدام مؤثری را نسبت به آن انتظار داشت.‌
شهری با قدمتی دیرینه که از نظر تاریخی، دوره‌های پرفراز و نشیبی را پشت‌سر گذاشته و علاوه بر آن در سالیان دراز، پایتخت دولتهای مختلفی بوده که نقش محوری و مهمی در تاریخ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور به خصوص در ۲۰۰ سال گذشته ایفا کرده است.
احمد نوریان معاون اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران در گفتگویی با <اطلاعات> به پرسش‌های خبرنگار ما در زمینه‌های تحقق جامعه سالم، مراکز آموزش مهارتهای رفتاری کودکان، خانه‌های سلامت، کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی، گرمخانه‌ها، جمع‌آوری کودکان فراری، متکدیان، مراکز کارآفرینی، خانواده‌های بی‌سرپرست، جامعه محوری و... پاسخ داد.‌
مشروح این مصاحبه به شرح زیر از نظر خوانندگان می‌گذرد:‌
● تحقق شهری سالم‌
نوریان ابتدا در پاسخ این سئوال که لازمه برقراری جامعه‌ای پیشرو و مترقی، به تحقق سلامت آن برمی‌گردد لذا برای رسیدن به شهری سالم چه اقداماتی صورت گرفته است، گفت:‌
نگاه ما در حوزه مدیریت شهری به جامعه سالم، یک نگاه فرهنگی - اجتماعی است و رویکرد سلامت <اجتماع محور> در واقع بهره‌مندی از رفاه، سلامتی، آسایش روحی و روانی آحاد جامعه است و در این راستا، جهت‌گیری ما، ارتقای کیفیت زندگی بهتر شهروندان است.
به نظر ما، برای ارتقای سلامت و بهداشت شهروندان در درجه نخست، باید مردم را به این امر حساس کنیم و نقش و سهم مردم در مقوله سلامت را در یک ارتباط تنگاتنگ مشخص کنیم تا توجه عمومی به ضرورت و اهمیت بحث سلامت جلب شود.‌
وی پژوهش‌های کاربردی برای تحقق جامعه سالم و بهداشتی را یک اصل ذکر کرد و گفت: شعار سال ۲۰۰۷ سازمان بهداشت جهانی، آینده‌ای مطمئن با سرمایه‌گذاری در سلامت است.
براین اساس، تلاش ما این است که در چارچوب طرح سلامت شهر تهران، فعالیت‌ها را در حوزه سلامتی دنبال کنیم که مقدمات استقرار نظام جامع اطلاعات سلامت فراهم شده و اداره کل سلامت شهرداری به‌طور جدی به این موضوع می‌پردازد. بنابراین، ارائه خدمات بهداشتی در بهترین شرایط می‌تواند تنها ۲۵ درصد سلامت مردم را تأمین کند و ۷۵ درصد مربوط به عوامل اجتماعی و محیطی مؤثر بر سلامت خلاصه می‌شود. از اینرو برای ارتقای سلامت باید به مسائلی چون نوع نقد، رفتارهای اجتماعی، میزان درآمد و سواد، رفاه اجتماعی و... توجه شود که تحقق آن نیازمند توانمند کردن مردم در حفظ و ارتقای سلامت، مشارکت و نقش فعال آنان در این برنامه‌ها، همکاری و هماهنگی بین نهادها و ارگانهای مرتبط با حوزه سلامت است.‌
● خانه‌های سلامت‌
معاون اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران در ادامه این بحث، به راه‌اندازی خانه‌های سلامت در محله‌های مختلف اشاره کرد و گفت: در طول دو سال گذشته، ۵۷ خانه سلامت در شهر تهران راه‌اندازی شده و در نظر داریم این خانه‌ها را در تمام مناطق و محلات پایتخت توسعه دهیم. همچنین ایجاد خانه‌های اسباب‌بازی برای ارتقای سلامت کودکان راه‌اندازی می‌شود که تاکنون ۴۸ باب آن فعال شده است.‌
وی طرح خادمین سلامت مساجد و طرح پزشک محله برای ارتقای سطح بهداشت و سلامت مساجد و ارائه خدمات پزشکی به مردم را از برنامه‌های دیگر این معاونت ذکر کرد و گفت: مراکز آموزش مهارتهای رفتاری کودکان (فراموز) که در واقع رفتارهای پرخطر را به کودکان آموزش می‌دهد و آنان را در مواجهه با این رفتارها توانمند می‌کند از طرح‌های مؤثر معاونت اجتماعی و فرهنگی شهرداری است. این مراکز در پارک بعثت راه‌اندازی شده و در مناطق ۷ - ۱۳ و ۲۲ درحال ساخت است.
وی افزود: یکی از معضلات جامعه امروز که جوانان و نوجوانان را به شدت تهدید می‌کند، مسأله اعتیاد و سیگار می‌باشد که تعداد مبتلا به آنها در کشور رو به افزایش است و باید از سنین کودکی و نوجوانی، به شکلی آموزشهای لازم را فرابگیرند و در برخورد با کج‌رویها بتوانند خود را حفظ کنند.
نوریان با اشاره به این مطلب که خانه‌های سلامت، نقش هماهنگی، آسان کردن کارها و برنامه‌های حمایتی را برعهده دارند و برای اجرای هر طرحی، موانع را از سر راه برمی‌دارند، به نوع خدماتی که در این خانه‌ها ارائه می‌شود پرداخت و گفت: خدمات پیشگیری در حوزه سلامت جسمی، پرداختن به استرس‌ها و مشکلات روانی آحاد جامعه، بررسی بیماریهای قلبی و عروقی، کم‌تحرکی و انجام آزمایش‌های پزشکی با همکاری پزشکان محله، سلامت اجتماعی و فضاسازی فرهنگی در محیط‌های عمومی از جمله خدماتی است که در خانه‌های سلامت ارائه می‌شود.‌
● کنترل آسیب‌های اجتماعی‌
▪ سئوال شد که معاونت اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران در راستای مهار، کاهش و کنترل آسیب‌های اجتماعی چه اقداماتی را صورت داده است؟
ـ نوریان گفت: این معاونت در بحث آسیب‌های اجتماعی بیشتر فعالیت خود را از سال ۸۴ روی بی‌خانمانهای جامعه متمرکز کرده است.
آنان افراد دردمندی هستند که شب را بدون سرپناه، در خیابانها، پارکها، بیغوله‌ها و به‌طور کلی در زوایای تاریک شهر سپری می‌کنند. این افراد ممکن است در راه مانده، معلول جسمی و ذهنی، بیمار و یا سالمندان بی‌پناهی باشند که نیاز به کمک دارند. افرادی هم ممکن است وضع مالی خوبی داشته باشند اما به لحاظ اختلالات روحی و روانی و اختلافات خانوادگی و عده‌ای هم به دلیل ورشکستگی، بدهکاری و برهم خوردن آشیانه زندگی‌شان در خیابانها بسر می‌برند. یعنی در واقع از دل یک معضل و آسیب اجتماعی، معضل دیگری به نام کارتن‌خوابی و بی‌خانمانی بوجود می‌آید.‌
بنابراین، معاونت اجتماعی و فرهنگی شهرداری برای جلوگیری از اتفاقات ناگوار و پیشگیری از تبعات بیماریهای اجتماعی و حفظ جان بی‌خانمانها، سه گرمخانه به استعداد ۱۲۰۰ نفر یک مرکز نگهداری موقت و اردوگاه ویژه‌ای را در تهران ایجاد کرده است که در سال ۸۵، ۴۵۰۰ نفر از بی‌خانمانها در این گرمخانه‌ها بسر بردند. این مراکز، مسئولیت وضع ظاهری، استحمام، تأمین غذا، انجام معاینات پزشکی و خدمات مشاوره‌ای این افراد را به عهده دارند و گشت‌های مربوطه نیز در تابستان و زمستان در طول شبانه‌روز برای جلب و جذب این افراد فعال هستند ضمن اینکه از نگهبانان پارکها، نیروهای خدماتی و مردم خواسته شده است که محل تجمع این افراد را از طریق سامانه ۱۳۷ و یا اداره کل آسیب‌های اجتماعی شهرداری تهران اطلاع دهند.‌وی افزود: هدف ما از ایجاد این گرمخانه‌ها، پیشگیری از آسیب‌های جسمی، روانی و اجتماعی، کمک به افراد بی‌خانمان، برطرف کردن تشویش خاطر شهروندان، ایجاد سرپناه برای کسانی که شب‌ها محلی برای استراحت و تأمین غذا ندارند و مشخص شدن وضعیت آنان است. در این راه سازمان بهزیستی مسئولیت ساماندهی تعدادی از آنان را دارد و تعدادی هم که معتاد هستند به مراکز بازپروری تحویل داده می‌شوند. در این رابطه در ۹ ماه گذشته تعداد ۲۷۵۷ نفر بی‌خانمان در تهران جمع‌آوری و در گرمخانه‌ها مستقر شده‌اند.‌
● جمع‌آوری کودکان فراری‌
نوریان درباره جمع‌آوری کودکان فراری گفت: موضوع مهمتری که از نظر عاطفی، روحی و روانی خاطر مردم را آزرده می‌کند، موضوع کودکان فراری است که وجود آنان، نشانه نابسامانی در درون خانواده‌هاست. کودکان فرار عموماً فرزند طلاق و اعتیاد هستند و یا با ناپدری و نامادری زندگی می‌کنند و بعضاً به لحاظ نداشتن سرپرست، ترک‌تحصیل و عدم موفقیت در تحصیل و نیز برخی از اتباع بیگانه که در ایران بسر می‌برند، فراری هستند.
۸۰ درصد این کودکان از شهرستانها به تهران می‌آیند، ۵ درصد آنان متولد کشورهای همجوار و ۱۵ درصد از شهرها و شهرکهای اقماری استان تهران هستند و معمولاً در پایانه‌های شرق، غرب، جنوب، راه‌آهن، اماکن شلوغ، برخی میادین میوه و تره‌بار، زیارتگاهها، میادین و... بسر می‌برند که توسط گشت‌های سیار شهرداری با حضور مددکار و ضابط قوه قضائیه جمع‌آوری می‌شوند. در این راستا، امسال ۴۹۰۲ نفر از کودکان فرار در سطح شهر تهران جمع‌آوری شده‌اند که از این تعداد ۸۹ درصد پسر و ۱۱ درصد دختر هستند و آمارها نشان می‌دهد، جمع‌آوری کودکان فرار در سالهای ۸۴ و ۸۵، جمعاً ۲۸ درصد کاهش داشته است که نشان از برنامه‌های موفق پیشگیری، آگاه‌سازی و حمایت از خانواده‌های در معرض آسیب دارد.‌
● متکدیان‌
معاون اجتماعی و فرهنگی شهرداری در ادامه به معضل متکدیان در جامعه اشاره کرد و گفت: برابر مواد ۷۱۲ و ۷۱۳ قانون مجازات اسلامی، تکدی‌گری جرم محسوب می‌شود و برابر تصمیمات شورای عالی اداری کشور در سال ۷۸، ۱۱ ارگان موظف شدند که با پدیده تکدی‌گری برخورد کرده و آن را ساماندهی کنند و این یک کار بر زمین مانده بود که از سال ۸۵ کار به‌طور جدی آغاز شد و در فاز نخست، با تبلیغات محیطی به متکدیان هشدار داده شد. یعنی بستری را فراهم کردیم و با هماهنگی کمیته امداد امام(ره)، سازمان بهزیستی و سایر نهادهای حمایتی و شورای شهر تهران و برگزاری جلسات کارشناسی و فراهم کردن زمینه‌های مناسب، کارهای اجرایی را آغاز کردیم.
در سال گذشته بیش از ۵ هزار نفر متکدی از تهران جمع‌آوری شدند و با حکم قاضی مستقر در مراکز مربوطه، تکلیفشان روشن شد. در سال جاری تاکنون ۱۷۰۱ نفر متکدی جمع‌آوری شده‌اند که در مجموع با تعداد بی‌خانمانها به ۴۴۵۸ نفر می‌رسند که از این تعداد ۲۰ درصد زن، ۹۳ نفر کودک، ۳درصد آنان اتباع بیگانه و ۶۰ درصد معتاد هستند که با حکم قاضی مستقر در محل، ۷۴۵ نفر آنان قرار است به مراکز بهزیستی منتقل شوند که تاکنون ۲۹۳ نفر آنان باقی مانده‌اند که انتظار داریم بهزیستی، شرایط موجود را در نظر گرفته و با حس مسئولیت بیشتر تمام این نفرات را جذب کرده تا خللی در کار ساماندهی این افراد ایجاد نشود. همچنین از این تعداد ۲۷۹ نفر به کمیته امداد امام(ره)، بیش از ۱۵۰۰ نفر به مراکز بازپروری و حرفه‌آموزی قرچک برای ترک اعتیاد، ۱۴۲ نفر به لحاظ تخلف‌های بی‌شمار به زندان، ۶۳ نفر تحویل اداره کل اتباع بیگانه وزارت کشور برای رد مرز تحویل داده شده‌اند و حکم بقیه پس از تکمیل پرونده صادر خواهد شد.‌
نکته مهمی که در این زمینه وجود دارد، این که قوه قضائیه اخیراً معتادان را به جرایم نقدی و حد محکوم می‌کند که اکثر آنها قادر به پرداخت جرایم نقدی نیستند و همین امر باعث می‌شود که این افراد روی دست شهرداری بمانند و انتظار ما این است که محاکم قضایی هرچه زودتر تکلیف این افراد را مشخص کنند.
● مراکز کارآفرینی‌
سئوال شد که شهرداری تهران چه برنامه‌هایی برای مراکز کارآفرینی، وام کارآفرینی و اقدامات انجام شده در این زمینه‌ها دارد؟‌
معاون فرهنگی - اجتماعی شهرداری تهران پاسخ داد: ستاد کارآفرینی شهر تهران براساس مصوبه شورای شهر تهران فعالیت خود را از تیرماه ۸۵ آغاز کرد. مدیریت شهری تهران براساس این ستاد، کاهش آسیب‌های اجتماعی از طریق فقرزدایی، توانمندسازی اجتماع محور، گسترش فرهنگ نوآوری و روحیه کارآفرینی، حمایت از افراد خلاق و کارآفرین برای انجام فعالیت در حوزه شهری، ترویج و ارتقای فرهنگ کسب و کار و کارآفرینی، ارتقاء توانمندیهای کارآفرینانه در شهروندان، افزایش خوداتکایی و میل به کم کردن بیکاری و... را مدنظر قرار داده است.
براین اساس، در سال گذشته، این ستاد ۱۱ میلیارد ریال اعتبار به منظور توسعه مراکز رشد و کارآفرینی و اجرای اهداف ستاد اختصاص داد و امسال نیز بالغ بر ۲۵ میلیارد ریال از اعتبار حوزه معاونت فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران به این منظور اختصاص یافت.‌وی با اشاره به این مطلب که در مدت یک سال گذشته، ۱۲ مرکز کارآفرینی در شهر تهران فعال شده است، وظایف این مراکز را توسعه و راه‌اندازی خانه‌های کارآفرینی، بازارچه‌های محصولات کارآفرینی، برپایی و برگزاری سمینارها، جشنواره‌ها و نشست‌های مردمی با موضوع کارآفرینی، جهت‌دهی و ترغیب کارآفرینان برای فعالیتهای گروهی، تشکیل کار گروه‌های تخصصی و کمیته مشورتی و راهبردی کارآفرینی، راه‌اندازی بانک ایده‌های نوین شهری و ترغیب مشارکت بخش خصوصی و ارتباط مؤثر و تنگاتنگ با مراکز فعال و دفاتر کارآفرینی مراکز دانشگاهی ذکر کرد.
نوریان از راه‌اندازی ۵ مرکز جدید کارآفرینی در روزهای آینده در مناطق ۴ - ۷ - ۲۰ - ۲۱ و ۲۲ خبر داد و درباره توسعه مراکز مهارت‌آموزی کوثر با هدف حمایت از زنان سرپرست خانوار گفت: شهرداری تهران در حوزه مهار، کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی در کنار اقدامات سلبی، یک سری اقدامات ایجابی را نیز به منظور حمایت از خانواده‌های بی‌بضاعت و کم‌برخوردار به ویژه زنان سرپرست خانوار در دست اقدام دارد.‌
وی افزود: توجه به زنان سرپرست خانوار و جلوگیری از بروز آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی درون این خانواده‌ها، برخوردار نبودن از حمایت‌های لازم از طرف نهادهای مسئول به دلایل مختلف (خلاء قانونی، تداخل مأموریتها و...)، محدودیت دسترسی به امکانات و تسهیلات اجتماعی و اقتصادی در مقایسه با آقایان، عدم بهره‌مندی از مهارتهای لازم برای اشتغال و اداره اقتصاد خانواده، حضور کم‌رنگ در جامعه به دلیل نگرش خاص مردم نسبت به آنان، سرپرستی از فرزندان و پذیرش نقش‌های چندگانه، ما را بر آن داشت که به منظور توانمندسازی آنان برای تأمین و تقویت بنیان اقتصاد خانواده، پیشگیری از پیدایش آسیب‌های اجتماعی، حفظ و ارتقاء شخصیت و منزلت خانواده‌های یاد شده، ایجاد چتر حمایتی برای خانواده‌های فاقد سرپرست، سازماندهی و هماهنگ‌سازی اقدامات و فعالیتهای پراکنده نهادهای مردمی و رسمی، راه‌اندازی مراکز مهارت‌آموزی زنان سرپرست خانوار را در دستور کار قرار دهیم و روش شکل‌گیری مراکز یاد شده کاملاً مردمی است. بدین صورت که محل مرکز را شهرداری مناطق در اختیار می‌گذارند. یک تشکل یا انجمن با اهداف مشخص این مراکز را تجهیز کرده، با همکاری کمیته امداد، بهزیستی و خیریه‌ها، مددجویان پذیرش شده، ابتدا استعدادیابی شده و مهارت مشخصی به آنها آموزش داده می‌شود.‌
● جامعه محوری و شهروندمحوری‌
وی در ادامه به رویکرد جامعه محوری و شهروندمحوری در شهرداری و تبیین و اجرایی کردن این شعار پرداخت.
نوریان با اشاره به این مطلب که تهران نقطه تلاقی فرهنگها و اقوام مختلف ایرانی است و به عنوان پایتخت، نماد ایرانی کوچک است به تاریخچه‌ای از این شهر اشاره کرد و گفت: تهران که در سال ۱۲۱۰ تنها ۴/۲۳ کیلومترمربع وسعت و ۱۵ هزار نفر جمعیت داشت، امروز به شهری با ۶۰۰ کیلومترمربع وسعت و ۸ میلیون جمعیت ساکن و بیش از ۳ میلیون جمعیت سیال تبدیل شده و دارای اشکالات عدیده‌ای است که می‌توان به رشد بی‌رویه جمعیت شهری، وجود بافتهای فرسوده، غلبه نگاه اقتصادی بر هنجارهای فرهنگی، اتلاف سرمایه‌های تجدید ناشونده نظیر عمر، عدم استقرار یک نظام متوازن جمعیتی، اماکن عمومی و اجتماعی و... اشاره کرد.معاون اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، تضعیف روابط و مناسبات اجتماعی و کاهش حس تعلق به محیط را از تبعات قهری کلانشهری مثل تهران دانست و گفت: تهران نیاز به جامع‌نگری، آینده‌نگری و برنامه‌ریزی اجتماعی هوشمندانه دارد، چرا که کار اجتماعی در چنین شهر و محیطی با برنامه‌های مقطعی و زودگذر و راه‌حل‌های آنی شدنی نیست.‌
وی افزود: ما امروز معتقدیم، تهران بیش از هر زمان دیگر نیازمند توسعه پایدار است و مدیران و برنامه‌ریزان حوزه شهری باید به پایداری‌های مختلف برای حل مشکلات پایتخت بیندیشند.‌نوریان از نگاهی دیگر، به مسئولیت مدیران شهری در اداره جامعه و تحقق توسعه پایدار پرداخت و گفت: مدیریت شهری به دین و راه و روشهای اسلامی، اخلاقی و ارزشهای دینی و ملی توجه دارد و نیز به رفاه اجتماعی و به ارتقاء شاخص‌های آن مثل تعلیم و تربیت، بهداشت، تغذیه، سلامت، اقتصاد شهری، افزایش طول عمر، افزایش امید به زندگی، نشاط جامعه، عدالت اجتماعی، کاهش نابرابری‌های اجتماعی، کم‌کردن پیامدهای زیانبار شهری، کاهش محرومیت‌ها و کم کردن فاصله بین نقاط بهره‌مند و کم‌برخوردار و کاهش آسیب‌های اجتماعی می‌اندیشد. در این راستا، مهمترین وظیفه معاونت اجتماعی و فرهنگی این است که با همکاری مراکز علمی دانشگاهها و حوزه‌های علمیه و نخبگان، ساز و کارهای علوم اجتماعی، روان‌شناسی، علوم ارتباطات، حقوقی، هنر و بهداشت و درمان را در معادلات شهری وارد کند. در واقع باید نگاه بخش‌های مختلف مدیریت شهری در فعالیت‌ها اعم از خدمات شهری، فنی و عمرانی، شهرسازی، حمل و نقل و غیره نگاه فرهنگی و اجتماعی باشد و این باعث می‌شود که وظایف و مأموریت‌های شهرداری تسهیل شده، هزینه‌ها کاهش یافته و تقابل‌ها تبدیل به تعامل شود.‌
● محله‌گرایی‌
نوریان در بخش محله‌گرایی و نقش محله در توسعه پایدار شهری گفت: محله از یک نظر به عنوان کوچکترین واحد تقسیمات شهری به مجموعه‌ای از خانه‌های مجاور در فضای جغرافیایی خاصی تعریف می‌شود، اما اگر بخواهیم تعریف کاملی از محله ارائه کنیم، باید عنوان کنیم که بافت اجتماعی پیوسته، هویت مشترک و حس تعلق به محیط لازمه شکل‌گیری یک محله است. در واقع عنصر انسانی و اجتماعی در تعریف محله مهمتر از عناصر کالبدی فضایی و فیزیکی است و به عبارت دقیق‌تر، محله یک فضای معنوی فرهنگی و اجتماعی است.وی با تأکید بر این نکته که شهروندان با مشکلات مربوط به هویت محله‌ای روبرو هستند، خاطرنشان کرد: ما معتقدیم هر کس به پایداری و توسعه شهر و ارتقاء سطح زندگی مردم می‌اندیشد باید از توسعه محلات کار خود را آغاز کند، چرا که از نظر ما، نقطه عزیمت، محله است.
بنابراین، برای نیل به توسعه و پایداری شهر، از یک سو باید در محلات کانونهای هویتی نظیر مساجد را تقویت کنیم و مسجد محوری به عنوان یک اصل مدنظر قرار گیرد و از سوی دیگر، برنامه‌های خود را در حوزه تقویت مشارکتهای مردمی و هویت بخشی به محلات پیگیری کنیم. البته این امر مستلزم یک سلسله برنامه‌های خاص در حوزه شهرسازی نیز هست تا فضا و کالبد فیزیکی محله نیز تقویت‌کننده هویت و توسعه محله باشد.

به نقل از روزنامه اطلاعات

منبع : وزارت آموزش و پرورش ایران