مساله صلح امام حسن(ع)

مساله صلح امام حسن(ع) با معاویه از مهمترین موضوعات تاریخ اسلام است كه متاسفانه بررسی همه جانبه و دقیقی روی آن انجام نگرفته است و چه بسا خیلی‌ها نسبت به آن دچار كج بینی‌اند و در اشتباه به سر می‌برند.در این میان كتاب ارزشمند صلح امام حسن (ع) از آل یاسین كه به قلم حضرت آیت ا... خامنه ای در دوران قبل از انقلاب به فارسی درآمده از موارد نادر و راهگشاست .
البته شاید درك این امر خیلی هم سخت نباشد، چه در میان یاران نزدیك و دوستان حسن‌بن‌علی(ع) نیز كسانی بودند كه او را به خاطر صلح نكوهش كنند. نباید از خاطر دور داشت كه امام(ع) این روش را از صلح حدیبیه كه سیاستی بود یادگار جدش رسول‌ا...(ص)، آموخت و آن را همچون سرمشقی به نیكی به كار برد. در حدیبیه نیز بعضی از یاران نزدیك پیامبر او را بر این صلح سرزنش كردند. باری، آنان كه او را به راحت‌طلبی و عافیت‌اندیشی متهم كرده‌اند و هم آن دسته از شیعیانش كه تحت تاثیر شور و احساس، آرزو برده‌اند كه كاش وی نیز در جهاد با معاویه پایداری می‌كرد و از راه شهادت، زندگی می‌یافت و به پیروزی از همان راهی كه برادرش در روز عاشورا رفت و رسید، می‌رفت و می‌رسید... البته این هر دو گروه را در میزان سنجش فكر و خود، وزنی و مقداری نیست.ولی هیچ‌كدام از این سرزنش‌ها و شماتت‌ها مانع از اجرای این دو صلح توسط پیامبر و امام حسن(ع) نشد. ضمن اینكه این سیاست مدبرانه و حكیمانه را برای امامان ۹‌گانه به یادگار گذاشتند و آنان این سیاست را در هنگامه شرارت‌ها كه با آرامش و متانت رهبری می‌شد، انتخاب كردند. در حقیقت این روش گوشه‌ای از سیاست خاندان پیامبر است كه مبنای آن همیشه بر پیروزی حق بوده است نه پیروزی شخص.
‌ مرحوم آیت‌ا... سیدعبدالحسین شرف‌الدین در گفتاری قبل از مقدمه كتاب آورده‌اند: اگر كسی در مطالب این كتاب به دقت بنگرد و حالات حسن(ع) و معاویه را بررسی كند، خواهد دانست صحنه پیكار بیان آن دو، یك صحنه تازه به‌وجود آمده نبود، بلكه هر یك در جبهه خود جایگزین و جانشین و میراث‌بر دو خلق و ‌خوی متناقض و متضاد بودند و خوی حسن(ع)، خوی كتاب و سنت بود یا بگو خوی محمد و علی. و خوی معاویه، خوی <بنی‌امیه> بود یا بگو خوی ابوسفیان و هند... درست نقطه مقابل یكدیگر. ‌ علی‌ایحال عامه مردم با شنیدن واژه صلح دچار سوءتفاهم می‌شوند و از آن محافظه‌كاری را برداشت می‌كنند، درحالی كه بحق می‌توان گفت، صلح امام حسن(ع) كوبنده‌تر از هر انقلابی بود البته در پوششی مسالمت‌آمیز.
حكومت بیست‌ساله معاویه بر شام فواید زیادی برای او داشت. او توانسته بود مردم آن دیار را با خود همراه كند و از موقعیت خوبی برخوردار شود. ‌ معاویه در طول این بیست سال از دین خدا نیز غافل نماند و تا توانست به آن دست درازی كرد و احكام دین را تحریف كرد. عامه مردم از این امر خبر نداشتند. القصه معاویه طغیان می‌كند و حسن‌بن علی و برادرش حسین(ع) را تهدید اسلام می‌داند! امامان بزرگوار جز جهاد و صلح راه دیگری نداشتند اما در زمان امامت امام حسن(ع) مقاومت و جنگ خطری بزرگ بود. در نبرد با معاویه به طور قطع سپاه امام حسن شكست می‌خورد و پیروزی بزرگ برای معاویه به دست می‌آمد.
پس از آن جبهه بی‌رقیب عرصه یكه‌تازی‌های او می‌شد و همان چیزی پیش می‌آمد كه امام حسن(ع) از آن بیم داشت و آن نابودی دین خدا بود. به ناچار صلح برای امام حسن(ع) اجتناب‌ناپذیر شد تا به این وسیله راه برای معاویه باز باشد برای جولان و گستاخی هر چه بیشتر و بدین ترتیب در معرض آزمایش عموم نیز قرار گیرد. ‌ باری بی‌شك این كتاب از محدود كتاب‌هایی است كه به طور همه جانبه مساله صلح امام حسن(ع) را واكاوی كرده است و همان‌طور كه مولف هم در پیش گفتار آورده خلاصه‌ای است از یك رشته بحث‌هایی كه مطالب آن از واقعیت‌های تاریخی الهام گرفته شده؛ نه تردید پذیر است و نه تحت تاثیر احساسات و عصبیت؛ مربوط است به یكی از گوشه‌های تاریك و مورد ستم تاریخ اسلام كه نه مورخان پیشین ما به طور شایسته آن را نشان داده‌اند و نه نویسندگان جدید برای تحلیل آن- چنان كه باید- كوشش كرده‌اند. ‌

سهام‌الدین بورقانی

منبع : روزنامه اعتماد ملی