مهرگان؛ پیشکسوت جوایز ادبی

بیش از صد سال از اهدای جوایز ادبی نوبل و گنکور می‌گذرد و جایزه ادبی پولیتزر هم نزدیک به ۹۰ سال تجربه داوری و گزینش آثار برتر ادبی را در کارنامه خود دارد اما اینجا در ایران ما، عمر جوایز ادبی مستقل و مستمر به زحمت به ۱۰ سال می‌رسد. بعد از انقلا‌ب، جایزه ادبی‌ای که مجله <گردون> به راه‌انداخت، خیلی زود و تنها پس از دو دوره داوری از ادامه کار بازماند و سال‌ها گذشت تا جمعی از ناشران که زیرسقف موسسه پخش و توسعه کتاب ایران <پکا> گردآمده بودند، در سال ۱۳۷۹ نخستین جایزه جدی در حوزه کتاب و از جمله آثار ادبی را با حمایت مالی چند بانوی فرهنگ‌دوست بنیان گذاشتند؛ جایزه‌ای که امروز قدیمی‌ترین جایزه مستقل و غیردولتی در حوزه ادبیات و کتاب به شمار می‌آید و امسال هشتمین دوره اهدای خود را پیش‌رو دارد.
در این میان شاید مهم‌ترین ویژگی جایزه <مهرگان> گذشته از پیشاهنگ بودنش در احیای سنت اهدای جوایز ادبی، اکتفا نکردن بنیانگذاران آن به داوری و اهدای جایزه در حوزه‌ادبیات داستانی بزرگسال بوده است. با وجود فراز و نشیب‌های متعددی که جایزه مهرگان تا به امروز پشت سر گذاشته اما نه ‌تنها به همت بنیانگذار و حامی اصلی خود، علیرضا زرگر - نخستین مدیرعامل پکا - تا به امروز بر قوت خود باقی مانده بلکه در حوزه‌های مغفول‌مانده‌ای مانند ادبیات داستانی برای کودک و نوجوان، محیط‌زیست و علم نیز جوایزی اهدا کرده است. ‌
از سال ۱۳۷۹ تا امروز جمعی از برجسته‌ترین چهره‌های ادبی کشور داوری آثار رسیده به دبیرخانه مهرگان را بر عهده داشته‌اند. از مرحوم کریم امامی و کامران فانی و دکتر علی‌محمد حق‌شناس گرفته تا کامیار عابدی، فرخ امیر فریار، حسن میرعابدینی، ثریا قزل‌ایاق، پروین سلا‌جقه، هوشنگ مرادی‌کرمانی، رضی هیرمندی، عنایت سمیعی، مژده دقیقی و گلی امامی در شکل‌گیری و تداوم جایزه ادبی مهرگان نقش داشته‌اند. در این میان نام حسین سناپور به عنوان نخستین نویسنده برنده جایزه رمان مهرگان در کارنامه جوایز ادبی کشور ثبت شده است. سناپور با رمان <نیمه‌غایب> که در سال ۱۳۷۸ از سوی نشر چشمه منتشر شد، توانست جایزه نخستین دوره مهرگان ادب را در سال ۱۳۷۹ از آن خود کند و اهدای نخستین جایزه ادبی در آن سال‌ها خون تازه‌ای به چهره بازار نشر و کتابفروشی کشور دواند. سال بعد داوران مهرگان <اسفار کاتبان> ابوتراب خسروی را به عنوان رمان برتر انتخاب کردند که از سوی نشر قصه منتشر شده بود. در همان سال موسسان مهرگان اهدای جایزه محیط زیست را نیز در دستور کار خود قرار دادند و به این ترتیب <اسکندر فیروز> در سال ۱۳۸۰ برای کتاب <حیات وحش در ایران> نخستین جایزه کتاب در حوزه محیط زیست را به نام خود ثبت کرد. سال ۱۳۸۰ سال ستایش از نویسنده فقید احمد محمود هم بود. محمود در آن سال جایزه <یک عمر تلا‌ش در عرصه نوشتن> را از داوران مهرگان گرفت و چنانچه راه و رسمش بود، همانجا جایزه را به نویسندگان جوان تقدیم کرد. بعدها همین جایزه به بانوی ادبیات داستانی ایران، سیمین دانشور نیز اهدا شد. زویا پیرزاد با کتاب <چراغها را من خاموش می‌کنم> برگزیده سال ۱۳۸۱ مهرگان بود. مهرگان در سال ۱۳۸۲ نخستین دوره اهدای جایزه کتاب کودک و نوجوان را نیز بنا کرد که تاکنون در چهار دوره اهدا شده است. داوران مهرگان در سال ۱۳۸۳ و در حالی که ۴ دوره داوری را پشت سر گذاشته بودند، رمان <نام‌ها و سایه‌ها> اثر محمدرحیم اخوت را که از سوی نشر آگه منتشر شده بود، شایسته دریافت جایزه شناختند. ششمین دوره جایزه مهرگان در سال ۱۳۸۴ اما در حالی برگزار شد که هیات داوران دو اثر داستانی را به صورت مشترک به عنوان آثار برتر معرفی کردند: <آبی‌تر از گناه> از محمد حسینی و <ماهی‌ها در شب نمی‌خوابند> سودابه اشرفی در این دوره، انتخاب مشترک هیات داوران مهرگان ادب بودند. در سال ۱۳۸۴ با اهدای جایزه به بهناز علی‌پور گسگری ‌به خاطر مجموعه داستان <بگذریم> و خسرو دوامی به خاطر مجموعه داستان <هتل مارکوپولو>، اهدای جایزه به داستان‌های کوتاه هم از سوی داوران مهرگان آغاز شد. آخرین برنده جایزه رمان مهرگان محبوبه میرقدیری است که با رمان <و دیگران> این جایزه را از آن خود کرده است.
هیات داوران دور هشتم مهرگان متشکل از فتح‌ا... بی‌نیاز، شهلا‌ زرلکی و علیرضا سیف‌الدینی است که با همراهی مشورتی عنایت سمیعی و پروین سلا‌جقه، ۵ رمان و ۶ مجموعه داستان را در ‌فهرست نهایی خود برای اهدای جایزه امسال معرفی کرده‌اند. رمان‌های <باغ تلو> نوشته مجید قیصری از نشر علم، <حلقه کنفی> نوشته وحید پاک‌طینت از نشر چشمه، <خاطرات سرد> نوشته شیوا کریمی از نشر ققنوس، <خط تیره، آیلین> نوشته ماه منیر کهباسی از نشر ققنوس و <عقرب روی پله‌های راه‌آهن اندیمشک، یا ...> نوشته حسین مرتضائیان آبکنار از ‌نشر نی در بخش رمان و داستان بلند نامزد دریافت جایزه ادبی مهرگان هستند. در بخش مجموعه داستان نیز لیلی دقیق با <چرت کوتاه> از نشر بازتاب نگار، پروین مختاری با <چمدان خالی سنگین> از نشر اشاره، محسن فرجی با <چوب خط >‌از نشر قطره، امیرحسین خورشیدفر با <زندگی مطابق خواسته تو پیش می‌رود> از نشر مرکز، مرتضی کربلا‌یی‌لو با <زنی با چکمه ساق بلند سبز>‌و علی صالحی با <لکه‌های گل> از نشر ققنوس به عنوان نامزدهای دریافت جایزه بهترین مجموعه داستان معرفی شده‌اند. جایزه مهرگان که امسال برای سومین بار در حوزه <یک عمر تلا‌ش در عرصه نوشتن> نیز به یکی از چهره‌های برجسته ادبیات معاصر اهدا خواهد شد، تا پایان آبان‌ماه برگزیدگان نهایی هشتمین دوره خود را معرفی خواهد کرد. باشد تا روزی سنت جوایز ادبی در کشور ما هم صدساله شود!

فهیمه خضرحیدری

منبع : روزنامه اعتماد ملی