آینده خدمات تحویل مدرک:دگرگونی نقش دست اندرکاران سنتی در عصر نوین اطلاعات

یكی از مهم‌ترین تحولات اخیر در كتابخانه‎ها افزایش دسترسی به ویرایشهای الكترونیكی مجلات منتشره توسط ناشران بزرگ است. دستیابی پیوسته، سریع و به صورت مجازی به متن كامل مقالات، بازنگری اساسی در مورد چگونگی فراهم‌آوری اطلاعات و خدمات كتابخانه‎ها برای استفاده‌كنندگان را ضروری می‎‎سازد. سؤالاتی از قبیل این كه آیا موجودیت فیزیكی كتابخانه‎ها هنوز هم مورد نیاز است، آیا استفاده‌كنندگان نهایی به تنهایی قادرند امر جستجو و بازیابی اسناد و مدارك مورد نیاز خود را به انجام برسانند، چگونه می‎توان خدمات سنتی و نوین را به صورت كارآیی با هم تلفیق و تركیب نمود، و غیرآن مطرح هستند. به‎هرحال، در مورد مسائل فنی، مدل‎های تجاری و زیرساختهای تحویل و تبادل اطلاعات بین دست اندر‎كاران سنتی سؤالاتی وجود دارد كه هنوز پاسخی به آنها داده نشده است و یك اصل اساسی كه كتابخانه‎ها بتوانند براساس آن تصمیم مطمئنی درباره‌ آینده‌ خود بگیرند، وجود ندارد. با شناخت و بررسی جایگاه خدمات تهیه و تحویل مدرك در الگوی جدید، چنانچه تهیه‎كنندگان اطلاعات، قدر موقعیتها و فرصتهای جدید را بدانند، مطمئناً با توجه به دگرگونی اساسی و قابل توجهی كه در وظایف آنها به وجود آمده است، خواهند توانست نقش بهتر و مفیدتری ایفا نمایند.
در این نوشته می‎خواهیم ببینیم چگونه تحولات اخیر در امر خودكارسازی، بر بازار تحویل مدرك و امانت ‎بین‌كتابخانه‌ای تأثیر می‎گذارد. به ویژه تأثیر این امر بر كارگزاران اصلی چنین خدماتی مثل كتابخانه‌ بریتانیا، چگونه خواهد بود. در آغاز بایستی گفته شود كه هر چند كتابخانه بریتانیا یك تهیه كننده تجاری نیست، با این حال بسیاری از تولیدات و خدمات آن تجاری هستند و منافعی را برای این كتابخانه در بردارند. سه سطح از خدمات در این كتابخانه وجود دارد. بودجه برخی از این خدمات از طرف دولت بریتانیا تأمین می‎شود. مثلاً، برای مطالعه در سالن قرائت كتابخانه در ساختمان جدید خیابان پانكراس، هزینه مطالبه نمی‎شود.
بخش دیگری از این خدمات به اعضای كتابخانه‌ بریتانیا ارائه می‎گردد. در این بخش قیمت‎گذاری خدمات مبتنی بر بازیافت هزینه است و امانت ‎بین‌كتابخانه‌ای بریتانیا و خدمات تحویل مدرك را هم در برمی‎گیرد. قسمت سوم این خدمات در مقابل دریافت وجه و به منظور صرف مخارج كتابخانه ارائه می‎شود، كه شامل امانت ‎بین‌كتابخانه‌ای، خدمات فتوكپی و آن چیزی است كه ما در این مقاله بدان می‎پردازیم.تحولات اخیر، كتابخانه‌ بریتانیا و بسیاری دیگر از عرضه‎كنندگان اطلاعات را كه در زنجیره‌ تبادل اطلاعات فعالیت دارند، به سوی ارزیابی اساسی از كاری كه انجام می‎دهند و چگونگی انجام آن، سوق داده است. با این كه تمام سازمانهایی كه در این زمینه فعالیت می‎نمایند به طور معمول نیازمند ارزیابی مسیر پیش روی خود هستند، دگرگونیهای اخیر و آینده این تغییرات به حدی سریع و غیرقابل پیش‌بینی است كه معیار زمانبندی گسترش محصولات و برنامه‌های تجاری كنونی، ناچار بایستی به صورت هفتگی ارزیابی شوند. به همین جهت یك عنوان فرعی به عنوان اصلی مقاله افزوده شد.در آینده چه اتفاقی خواهد افتاد؟ مسلماً آینده با آنچه قبلاً مرسوم بوده است، متفاوت خواهد بود. در بخش اول این نوشته درباره تحویل مدرك در جهان صنعتی و پیشرفته بحث خواهیم كرد. در قسمت دوم به ارزیابی تأثیر تحولات اخیر در كشورهای در حال توسعه می‎پردازیم و این كه آیا فاصله‌ بین غنای اطلاعاتی و فقر اطلاعاتی در حال افزایش است یا در حال كاهش، و برای كاهش این فاصله، چه كاری می‎توان انجام داد.
● تحویل مدرك در كشورهای پیشرفته
ده سال پیش امانت ‎بین ‎كتابخانه‌ای و تحویل مدرك در یك گستره‌ وسیع در سرویس سیندرلا برای اغلب كتابخانه‌ها وجود داشته و وجود آن ضروری هم بوده‌است. اما این روند، افزایش بی‌رویه و غیرماهرانه‎ای نسبت به وظیفه اساسی فراهم‎آوری یك مجموعه‌ جامع شامل كتابها، مجلات و مواد دیگر برای خدمت به استفاده‌كنندگان داشته است. گردآوری و دستیابی به مجموعه‌ها از طریق فهرستهای كارآمد و ترجیحاً ماشینی و خدمات مرجع برای هدایت محققینی كه در جستجوی مواد مورد نیاز خود می‎باشند، از عملكردهای اصلی و معمول كتابخانه‌های تحقیقاتی و دانشگاهی بوده است. در طول دهه‌۹۰، شرایط به گونه‎ای نگران‎كننده تغییر یافت. كاهش بودجه همراه با رشد سریع انتشارات و بالارفتن قیمتها، به‌تدریج اتكاء به مجموعه‌ یك كتابخانه را به صورت یك كار غیرممكن در آورد و با روند رو به رشد مركز تهیه‌ مدرك كتابخانه بریتانیا و اسلافش در طی دهه‌های ۶۰، ۷۰ و ۸۰، امانت ‎بین‌كتابخانه‌ای و خدمات تحویل مدرك برای دسترسی به مواد به خدمت گرفته شدند. هر میزبان تجاری جدید به منظور ارتقای خدمات خود مجبور بود برای اتصال به شبكه‌های كتابخانه‌ای، نظیرEBSCOdoc ، K-R source one،ISI ، UMI، UNCover، و CISTI تلاش بیشتری به عمل آورد. به نظر می‎رسد در آینده دسترسی زمانی و به موقع، جایگزین دسترسی مكانی و موردی گردد و مجموعه‌های هسته، اطلاعات خود را به وسیله تحویل مدرك، به عنوان یك گزینه‌ ضروری برای دستیابی به موضوعاتی كه استفاده‌كننده‌ كمتری دارند، تكمیل نمایند. این رشد یكنواخت قطعی به نظر می‎رسید و سیندرلا به پرنسس تبدیل شده و به رقص در آمده بود.اما متأسفانه، ناقوسهای شبانه خیلی زود به صدا در‌آمدند.
پیشرفتهای نوین موقعیتهای مورد نظر را به صورت سریع و معنی‎داری تغییر داده است. این تحولات سریع در جنبه‌های زیر اتفاق افتاده است:
ـ ارتباطات دوربرد جهانی:
ارتباطات راه دور یكی از سریع‎ترین صنایعی بود كه بیشترین رشد را در دنیا داشته است. پیشرفتهای اخیر باعث گردیده اطلاعات و داده‌های مفید، خیلی سریع به صورت مطلوب و قابل اطمینان و نسبتاً ارزان انتقال یابد.
ـ روشهای نوین چاپ و نشر:
به طور فزاینده‎ای همه‌ انواع انتشارات در آینده به شكل الكترونیكی ایجاد می‎شوند، چرا كه، حتی اگر هدف نهایی ما كپی گرفتن از مقاله به منظور انتشار چاپی هم باشد، ناچار بایستی آن را به شكل الكترونیكی در رایانه تایپ نماییم.برخی منابع فقط به شكل الكترونیكی وجود دارند تا خواننده آنها را برای خواندن در یك زمان مناسب كپی نماید. دیگر انواع مواد هم به شكل الكترونیكی و هم چاپی در دسترس هستند. برای كتابخانه‌ها مطلوب‎‎تر آن است كه در سرویس‎دهی به برخی نویسندگان كه در جستجوی راهی برای شناخته شدن نتایج تحقیقات خود هستند، از طریق الكترونیكی اقدام نماید تا از طریق انتشارات سنتی. آنها یا حق مؤلف را برای خود محفوظ می‎نمایند، یا این كه به مؤسساتی كه برای آنها كار می‎كنند، واگذار می‎نمایند. انتشارات تنالگانی یا حقوقی در وب به طور فزاینده‎ای در حال رشد است. این نه تنها مفهوم روشنی برای ناشران سنتی دارد، بلكه فقدان كنترل كتاب‌شناختی، كار كتابداران، تهیه‎كنندگان اسناد، و آنهایی را كه در جستجوی اطلاعات هستند، مشكل‎تر می‎نماید.
ـ ذخیره‎سازی مناسب و ارزان مقالات:
تا وقتی كه كتابها و مدارك در قفسه‌ها باشند و به صورت الكترونیكی ذخیره نشوند نه تنها استفاده از آنها آسان نیست، بلكه شكل فیزیكی هم از بین می‎رود. وساطت كتابدار و متخصص اطلاعات، كم اهمیت می‎شود و تهیه كننده‌ مدرك تجاری هم مورد نیاز نیست.
ـ فناوری وب جهان‌گستر و اینترنت: همگام با پیشرفتهای ارتباطی بین‌المللی، "اینترنت و شبكهٔ‌ جهانی وب" تولید، ذخیره، دستیابی و تحویل اطلاعات را به صورت شگفت‌انگیزی دگرگون ساخته‌است.
ـ توسعه‌ شبكه‌های محلی و داخلی:
این شبكه‌ها استفاده‌كنندگان را قادر می‎سازند تا به اشتراك منابع به صورت محلی و انتقال اطلاعات الكترونیكی از طریق پست الكترونیكی اقدام نمایند.ارتباطات جدید بین ناشران، كارگزاران و كتابخانه‌ها: قبلاً این ارتباطات نسبتاً راحت‎تر بود. با افزایش متغیرها، كسی نمی‏‎داند كه بعد از این همه تغییر و تحول چه اتفاقاتی روی می‎دهد. به هر حال همه‌ ما در تلاش هستیم تا نقش جدید خود را در زنجیره‌ بین مؤلف و خواننده پیدا كنیم. دانش‌آموزان و استادان و محققان به استفاده از رایانه‌های شخصی معتقدند و بازار خرید و فروش آنها را گرم كرده‌اند. عمر رایانه‌ها به قدمت حیوانات اسرارآمیز نیست. آنها چند سالی بیش نیست كه ظهور یافته‎اند. هیچ كارشناس خبره‎ای این سطح از استفاده از رایانه‌ها و خدمات و تولیدات آنها را كه به طور فزاینده‎ای اطلاعات را به صورت كاربرپسندانه در اختیار استفاده‌كننده‌ نهایی قرار دهند، پیش‌بینی نمی‎كرد.
ـ افزایش انتظارات یعنی آنچه باید از طریق صفحه نمایش رایانه در دسترس باشد:
با ظهور اینترنت، جایگاه بسیار خوبی برای پاسخگویی به نیاز اشخاص عادی و غیر متخصص و محققان حرفه‎ای، ایجاد شده است. هنگامی كه هنوز بایستی برای اطلاعات با كیفیت بالا پول پرداخت نمائیم، انگیزه‌ استفاده از یك فضای تركیبی رایانه‎ای بسیار بیشتر از آن چیزی است كه در یك كتابخانه سنتی وجود دارد.
ـ پیدایش روش جدید قیمت‌گذاری برای اشتراك مجلات و دستیابی به اطلاعات:
از آنجا كه روشهای تجاری حالت ناپایداری داشتند، به ناچار ذخیره‌ الكترونیكی اهمیت بیشتری یافت و برخی انواع روشهای مشاهده قبل از خرید به عنوان جایگزین این روش پدید آمد یا احتمالاً به وسیله اشتراك منابع تكمیل شد.عصر الكترونیكی تمامی جنبه‌های خدمات امانت‎ بین ‎كتابخانه‌ای و تحویل مدرك را متحول ساخته‌است. كتابداران، اعضای هیئت علمی، دانش‌آموزان و محققان به طور فزاینده‎ای انتظار دارند كه نه تنها به فهرست اطلاعات موجود در وب دسترسی مستقیم داشته باشند، بلكه حتی قادر باشند اطلاعات مورد نیاز خود را به سرعت و از طریق رایانه‌های شخصی خود تحویل بگیرند. تعداد مقالاتی كه به صورت الكترونیكی در دسترسی هستند، نسبتاً محدود است و انتظارات كاربران بسیار بالاست. با این حال این دو به طور همزمان در حال افزایش هستند. به احتمال زیاد در یكی دو سال آینده تمامی مجلات علمی و پراهمیت همچون مجلات عمومی به صورت الكترونیكی منتشر می‌شوند و جایگزین شكل كاغذی آنها می‎گردند.
پایگاههای اطلاعاتی مقالات، نشریات، و مدارك افزایش می‎یابد و مؤلفان راههای جدید بیشتری برای اشاعه نتایج تحقیقات خود می‎یابند. در مقابل، انتشار مجلات سنتی و روش اشتراك سنتی به طور فزاینده‎ای در معرض تهدید است.به دنبال روشهای پایداری كه در گذشته وجود داشت، تحویل مدرك و امانت ‎بین‌كتابخانه‌ای به عنوان یك سنت جدید، شیوه‌ نوینی برای پاسخگویی به نیاز كاربران كتابخانه‌هاست. تاكنون تعدادی از تهیه‎كنندگان تجاری از پای درآمده‎اند. دیگر تهیه‌كنندگان مثل UMI ،EBSCOdoc، و K-R Sorce One به احتمال زیاد در معرض تهدید هستند و با تنوع بخشیدن به خدمات خود و ارائه انواع خدمات مبتنی بر وب در جهت دسترسی به ذخایر الكترونیكی، سعی در جلوگیری از شكست خود دارند. چگونه این تغییرات بر امانت ‎بین‌كتابخانه‌ای و خدمات تهیه مدرك تأثیر می‎گذارند؟ بدیهی است تقاضا برای خدمات سنتی برای همیشه باقی می‎ماند، امانت كتابها و دیگر انتشارات و كپی گرفتن از مقالات و مدارك به شكل فیزیكی ادامه می‎یابد.
اما آنچه تغییر می‎كند، زیرساختی است كه این تغییر و تحول نیازمند آن است:
ـ هنگامی كه درخواستها روشن نیستند، مشتریان به طور فزاینده‎ای دوست دارند از دریافت اقلامی كه سفارش داده‎اند، مطمئن شوند. به همین جهت، تهیه‌كنندگان مدارك به نمایش محصولات و تولیدات خود به وسیله‌ لیست موجودی خود یا اطلاعات فهرست مندرجات الكترونیكی۱ و ارتباط با پایگاههای اطلاعاتی دیگر، می‎پردازند.
ـسفارش از طریق وب روز به روز بیشتر می‎شود و این روش به عنوان یك گزینه‌ مهم برای سفارش نیازمندیها درآمده است. هر چند روشهای دیگر مثل پست، فاكس و سفارش تلفنی، همچنان وجود دارند.
ـ با این كه تحویل پستی و پیام رسانی سالهاست كه به كار برده می‎شود، تحویل الكترونیكی گزینه‎ای ارجح است كه انواع روشهای اختصاصی و امكان انتخابهای گوناگون را فراهم می‎نماید.
ـ صورتحسابهای پرداخت و سپرده‌گذاری بیشتر توسط مشتریان بزرگ‌تر انجام می‎گیرد، اما مشتریان كوچك‌تر و استفاده‌كنندگان خاص، از كارت اعتباری یا دیگر روشهای پرداخت الكترونیكی و مبادله داده‌های الكترونیكی به صورت مؤثری استفاده می‎كنند.
ـ مشتریان بزرگ‌تر بر اطلاعات بهتر با استفاده از سفارشهای ویژه و اطلاعات مدیریتی موجز درباره‌ روشهای كلی، اصرار دارند. اما آنچه موفقیت خدمات تهیه مدرك را تضمین می‎كند و به آن سرعت می‎بخشد، خدمات ارزش افزوده‎ای است كه به خدمات پایه اضافه می‎گردد. این ابزار در عمل رقابت مدرنی با آنچه اغلب با عنوان « مغازه‌ تك كالا۲ » خوانده می‎شود، دارد. به علاوه‌ آنچه كه در بالا آمد، كارگزاران بایستی به این موارد نیز توجه كنند:
ـ دسترسی به ویرایشهای الكترونیكی مجلات منتشر شده به وسیله ناشران علمی و بزرگ.
ـ دستیابی به ویرایشهای الكترونیكی دیگر انتشارات عمده كه از طرف مشتریان مورد تقاضا قرار گرفته ـ.
ـ دسترسی به اسناد و مدارك با اهمیت كه در وب قابل دسترس هستند.
ـ دسترسی به اطلاعات تكمیلی و اطلاعات نگهداری شده به شكل رقومی و الكترونیكی مثل عكسها، تصاویر، كتابهای نایاب، نسخ خطی، كتابهای خارج از چاپ و غیره.
ـ جستجوی پیوسته، ارتباط متقابل همه‌ این موارد با سفارش ساده و تكیه بر سازوكارهای استفاده از روش جستجوی یكدست و هماهنگ.خلاصه، یك كتابخانه‌ رقومی آرمانی، آئینه‎ای جادویی۳ برای تبدیل سیندرلا به یك پرنسس زیبا است.احتمال این كه یك سازمان قادر باشد همه‌ نیازهای اطلاعاتی خود را برآورده سازد، در حال حاضر و حتی در آینده‌ نزدیك بعید به نظر می‌رسد. در چنین مواردی مشاركت یك نقش اساسی ایفا می‎كند. چنین فكری به وسیله كتابخانه بریتانیا و از طریق برنامه‌ رقومی كتابخانه تبلیغ می‎شود. در كل به نظر می‌رسد این ابتكار، ناهماهنگیهای مربوط به دستیابی به خدمات كتاب‌شناختی و خدمات تهیه مدرك كتابخانه‌ بریتانیا را كاهش دهد و مسیر واحدی برای دستیابی به كل گستره‌ وسیع محصولات و خدمات كتابخانه‌ بریتانیا یعنی دروازه وب جهان‌گستر، فراهم نماید.ارتباطات در گستره‌ بزرگی از پایگاههای اطلاعاتی و منابع الكترونیكی اطلاعات، اعم از اطلاعات موجود در خود كتابخانه‌ بریتانیا یا دیگر سازمانهای موجود در سراسر جهان، مكان‎یابی می‎شود. درخواستها ممكن است از مسیرهای مختلف به آنجا برسند و به وسیله‌ سیستم‎های خودكار مورد پردازش قرار گیرند. مدارك تهیه شده به صورتهای مورد درخواست مشتریان از قبیل پست، فاكس، Ariel، و دیگر روشها یا مستقیماً به صورت پیوسته به صفحه نمایش استفاده‌كننده‌ نهایی ارسال می‌شوند.تكمیل نظام كتابخانه‌ رقومی كاملاً پیچیده است و زمان زیادی نیاز است تا به این مهم دست پیدا كنیم.برای رسیدن به این موفقیت بایستی دو كار انجام دهیم:
۱) تلفیق و تركیب نمودن فناوریهای مجزا، طراحی پایگاه اطلاعاتی و ساختار آن، ایجاد ظرفیت جستجوی همزمان در پایگاهها، سیستم‎های پاسخگویی و سفارش، انتقال تصاویر و داده‌های خوانده شده از مخازن الكترونیكی بر روی اینترنت، اعتبار مشتری، سازوكار پرداخت مطمئن و غیره، استانداردهایی مثل Z۳۹.۵۰ به منظور جستجوی همزمان و پیوسته در پایگاههای اطلاعاتی، و پروتكل ایزو برای انتقال امانت ‎بین‌كتابخانه‌ای.
۲) موافقت با صاحبان حق مؤلف و تولیدكنندگان پایگاههای اطلاعاتی برای اطمینان از دسترسی به اطلاعات و مدارك آنها .اینها مواردی هستند كه كتابخانه‌ بریتانیا و دیگر كارگزاران هر لحظه با آن دست و پنجه نرم می‎كنند. بنابراین، این سؤال پیش می‎آید كه به منظور فراهم‎آوری خدمات امانت‎ بین‌كتابخانه‌ای و تحویل مدرك برای كشورهای در حال توسعه به چه امكاناتی نیاز داریم. از نظر عملی عصر اطلاعات واقعاً قادر است تسهیلات این گونه خدمات را فراهم نماید. تعدادی از كتابخانه‌ها و سازمانها از تجهیزات رایانه‌ای و دستیابی اینترنتی، شبكه‌ جهانی وب و پست ‌الكترونیكی، با كیفیتهای مختلف برخوردارند. این امكانات به آنها اجازه می‎دهد تا نه تنها به پایگاههای اطلاعاتی كتاب‌شناختی مبتنی بر وب دسترسی داشته باشند، بلكه به منظور ارسال درخواستها و دریافت كپی یا پاسخ به تقاضاها به صورت الكترونیكی اقدام نمایند. تأخیر در پاسخگویی و عدم امنیت تقاضاهای پستی و تحویل آنها با توسعه‌ استانداردهای خدمات پیشنهادی برای استفاده‌كنندگان از بین می‎رود. متأسفانه، مسئله اصلی كه درگذشته و حال وجود داشته و دارد، مسئله مالی است.
● مسائل كشورهای در حال توسعه
حتی با ابزارها و تسهیلات كافی و ارتباطات اینترنتی، اشتراك پایگاههای اطلاعاتی، امانت ‎بین‌‎كتابخانه‌ای و نسخه‎برداری از اسناد و مدارك باز هم نیاز به پرداخت وجه در قبال دریافت اطلاعات از بین نمی‎رود. به هرحال، با وجود ضمانت‌نامه‌های مالی ایفلا، كوپنهای یونسكو، كوپنهای جایگزین بین‎المللی و غیره، مسائل عملی پرداخت صورتحسابها ممكن است همچنان غالب بماند و كتابخانه‌ها نهایتاً مجبور باشند وجه نقد پرداخت نمایند و در غیر این صورت نتوانند خدمات و نیازمندیهای خود را پاسخ دهند. در كنفرانس ایلدز۴ كه دو سال پیش در دانمارك برگزار شد، مقاله‎ای از كریستین كیزیدو از دانشگاه غنا kisiedu, ۱۹۹۹)) و اوگلا كنستانتین (Constantin, ۱۹۹۹) به تشریح مسائلی كه كشورهای در حال توسعه در رابطه با خدمات تحویل مدرك و امانت ‎بین ‎كتابخانه‌ای با آن مواجه‎اند، پرداخت.تجربه نشان می‎دهد كه تقاضا برای خدمات تحویل مدرك و اطلاعات در كشورهای در حال توسعه در صورتی كه از نظر مالی وضعیت خوبی داشته باشند، بسیار بالا و زیاد است. شواهدی همچون ابتكارات اخیر اُسی ال‌سی۵ برای تسهیل امانت اقلام از كتابخانه‌های ایالت متحده آمریكا به روسیه، بودجه‌های INTAS برای بعضی سازمانهای اروپایی مثل كتابخانه‌ بریتانیا در جهت تهیه‌ مدارك برای كتابخانه‌های ایالات استقلال یافته‌ اتحاد شوروی سابق، و طرح ایفلا در غنا از این موارد به شمار می‎روند. متأسفانه هنگامی كه بودجه‌ها كاهش می‎یابند یا طرحهای سفارشات به پایان می‎رسند، كتابداران و محققان در این كشورها، برای شركت در فعالیتهایی كه در دیگر كشورها برای آنها كمك هزینه می‌گیرند، احساس درماندگی می‎كنند. به نظر می‌رسد شكاف بین غنای اطلاعاتی و فقر اطلاعاتی به سرعت در حال افزایش است. پس چه باید كرد؟روشن است سازمانهای تجاری خدمات خود را به صورت مجانی و بدون دریافت وجه ارائه نمی‎نمایند و حتی تعهدی در قبال ارائه‌ یارانه در خدمات خود ندارند. همان طور كه قبلاً گفتیم، حتی كتابخانه‌ بریتانیا با كمكهای دولتی و خدمات بین‎المللی، وضعیت و رابطه تجاری خود را حفظ می‎نماید. به هرحال، چیزی كه ممكن است، ناشران، تولیدكنندگان پایگاههای اطلاعاتی و تهیه‌كنندگان مدارك را نسبت به برخی صرفه‎جوییها متقاعد سازد، استفاده از فناوریهای نوین برای ارائه مختصر خدمات پایه در یك فاصله زمانی معین و با قیمت مناسب به منظور كمك به كتابخانه‌ها در كشورهای در حال توسعه‎ای است كه زیرساخت تكنولوژیكی مناسبی برای سود بردن از آنها وجود دارد. برای مثال، آنجا كه ویرایشهای الكترونیكی مجلات چاپ نمی‎شوند یا هزینه پستی ندارند، یا هنگامی كه سفارش الكترونیكی و تحویل مدارك خواسته شده یا نسخه‌های الكترونیكی در محیط اینترنت موجود باشد، هزینه‌ درخواستهای امانت ‎بین‎ كتابخانه‌ای كاهش می‌یابد. ناشران می‎توانند از هزینه‌های حق مؤلف در این كشورها چشم‌پوشی نمایند. البته كتابداران و محققان نبایستی اجازه دهند كه از این امتیازات سوء استفاده شود و بدون تردید این صرفه‌جوییها بایستی از محل هزینه‌های توسعه و تولید فناوریهای نوین جبران گردد. این هنگامی درست به نظر می رسد كه آزادی عمل در ارائه خدمات در سطوح مختلف وجود داشته باشد، و به اینكه سرانجام هزینه‌ها پرداخت می‎شود، امیدوار باشیم. یعنی امنیت اقتصادی این كشورها رشد یابد و كتابخانه‌ها برای پرداخت قیمت بازار قدرت مالی داشته باشند. اما، از آنجا كه این یك ریسك است، امكان شركت درآن زیاد نیست.ترغیب به استفاده از خدمات امانت ‎بین‌كتابخانه‌ای و تحویل اطلاعات بایستی بر رشد اقتصادی تأثیر بگذارد و به جریان بودجه استفاده از خدمات تحویل مدرك و اطلاعات كمك نماید. احتمال توسعه این ایده در كشورهای در حال رشد بسیاركم است، با این حال شاید این فرصتی برای ایفلا باشد تا آنچه را كه ممكن است در یك مدل قابل اطمینان و تست شده حتی در یك مقیاس كوچك رشد نماید، ارزیابی نموده و منجر به ابتكاراتی گردد.در نتیجه، در طی چندین سال آینده خدمات تحویل مدرك و امانت ‎بین ‎كتابخانه‌ای رشد بالا و نسبتاً پیچیده‎ای خواهد داشت. به هر حال، امیدواریم كه عصر رقومی و الكترونیكی جدید، چالشها و فرصتهایی برای همه كتابخانه‌ها در سراسر جهان به همراه داشته باشد و آنها را قادر سازد در منابع همدیگر شریك شوند و از آن منتفع گردند. اما همه‌ ما در صنعت اطلاعات مجبور خواهیم بود با هم كار كنیم، به همدیگر كمك كنیم، با هم رقابت نمائیم و از هم پیشی بگیریم. با توجه به به كاربردن استعاره‌ ذكرشده در این مقاله، این سؤال پیش می‎آید كه آیا سیندرلا به پرنسس زیبایی تبدیل خواهد شد، یا دو خواهر بدسیرت و زشت ـ ناشران و حق مؤلف- او را به تمسخر گرفته‎اند. تنها آینده به این سؤال پاسخ می‎دهد و آینده چیزی نیست كه الآن وجود دارد.

* Malcolm, Smith and Mick, Osborne, (۲۰۰۰). “The changing role of the traditional players in the new information age: the future of document delivery services.” Interlending & Document Supply. vol ۲۸. no. ۲: pp. ۸۶-۹۰.
پی‌نوشتها
۱. Electronic Table Of Contents (ETOC)
۲. one stop shope
۳. glass slipper
۴. ILDS
۵. OCLC
منابع
Constantin, O. (۱۹۹۹). ;International interlibrary lending activity in Romania and co-operation with other countries, Interlending & Document Supply, vol. ۲۶ no. ۳, pp. ۱۱۵-۱۸.
Kisiedu, C. O. (۱۹۹۹). ;Barriers to using new information technology in document delivery in the Third World: prospects for the IFLA project in Ghana;, Interlending & Document Supply, vol. ۲۷ no. ۱, pp. ۱۰۸-۱۵.
نوشته: مالكوم اسمیت و مایك اسبورن*
ترجمه: غلام حیدری
كارشناس ارشد علوم كتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه رازی

منبع : فصلنامه علوم اطلاع رسانی