ارزش پول‌ها کجا تعیین می‌شود

تا پیش از جنگ جهانی اول سیستم استاندارد طلا مورد استفاده کشورها قرار می‌گرفت، که براساس این سیستم ارزش هر ارز به میزان طلایی بستگی داشت که پشتوانه آن بود. به طور مثال ارزش هر اونس طلا برابر ۵/۶ دلار آمریکا و ۷/۳پوند انگلستان بوده است، در نتیجه قیمت هر پوند انگلیس برابر۰۵/۲ دلار محاسبه می‌شده است. در قالب این سیستم، نرخ ارز کشورها دارای ثبات نسبی بود و نوسانات زیادی صورت نمی‌پذیرفت اما با آغاز جنگ جهانی اول این سیستم دیگر کارایی نداشت و کشورها تا پایان جنگ جهانی دوم از نظام‌های ارزی متفاوتی برای حفظ ارزش پول ملی استفاده می‌کردند.
در سال ۱۹۴۴ در نیوهمپشایر آمریکا و در هتلی به‌نام برتون وودز کنفرانسی با حضور نمایندگان۴۵ کشور جهان تشکیل گردید، که براساس نتایج جلسه، مقررگردید بانک جهانی به‌دلیل بی‌ثباتی اقتصاد بین‌الملل اقدام به تعیین نرخ ثابت برابری ارزها نماید و از سوی دیگر دلار آمریکا به‌عنوان رابط سایر ارزها با طلا تعیین شد. از این‌رو ارزش هر اونس طلا ۳۵ دلار تعیین شد و دلار آمریکا معیار تعیین ارزش سایر ارزها قرار گرفت. سیستم فوق ثباتی ۲۰ ساله در اقتصاد جهانی ایجاد کرد که سرانجام در دهه ۷۰ از هم فروپاشید. در سال ۱۹۶۷ بانکی در شیکاگو از دادن وام به صورت پوند به یک استاد دانشگاه به نام میلتون فریدمن خودداری کرد زیرا وی قصد داشت از این وام برای سلف خریدن پول کشور انگلستان استفاده کند. فریدمن که می‌دانست پوند در مقابل دلار، ارزش بسیار بالاتری دارد قصد داشت آن‌را بفروشد و بعد از آنکه قیمت آن نزول کرد، دوباره آن را جهت بازپرداخت به بانک بخرد و به این وسیله در زمان اندکی سود ببرد. خودداری بانک از دادن این وام بر اساس توافقنامه برتون وودز بود که ۲۰ سال پیش از آن به تصویب رسیده بود. بر اساس این توافقنامه نرخ پول ملی هر کشور در برابر دلار ثابت بود و برای دلار نرخ ۳۵ دلار در مقابل هر انس طلا تعیین شده بود.
هدف توافقنامه برتون وودز که از سال ۱۹۴۴ به اجرا درآمد ایجاد ثبات بین‌المللی پولی با جلوگیری از به جریان افتادن پول بین کشورها و محدود ساختن سوداگری با پول دیگر کشورها بود. قبل از این توافقنامه، پایه ارز طلا بر سیستم اقتصاد بین‌المللی حاکم بود. در سال ۱۹۷۱ نیکسون رئیس‌جمهور وقت آمریکا رابطه دلار و طلا را قطع کرد و بدین ترتیب ارزش دلار به عرضه و تقاضای جهانی وابسته شد. در همان سال توافقنامه‌ای مشابه با برتون وودز به‌نام اسمیت سونیان امضا شد که براساس آن نوسانات محدودی برای ارزها مجاز شمرده شده بود. در سال ۱۹۷۲ کشور‌های اروپایی برای فرار از وابستگی به دلار آمریکا دست به امضای توافقنامه‌ای زدند که طی آن نرخ ارز کشور‌های امضا‌کننده تا میزان ۲۵/۲درصد اجازه نوسان یافت. در نهایت هر دو توافقنامه فوق لغو شدند و نظام ارز شناور از سال ۱۹۷۴ با امضای توافقنامه جامائیکا رسما مورد پذیرش قرار گرفت و از آن پس کشورها اجازه یافتند تا نظام ارزی دلخواه را انتخاب نمایند. در سال۱۹۷۸ کشورهای اروپایی مجددا در جهت کاهش تسلط دلار آمریکا اقدام نمودند و نهایتا سیستم پولی واحد اروپا یاEMS را بنا نهادند.
از سال ۱۸۷۶ تا جنگ جهانی اول، پایه ارز طلا باعث ایجاد فاز جدیدی در ثبات قیمت‌ها شد، چراکه قیمت طلا پشتیبان پول بود. این سیستم موجب شد سنت صدها ساله پادشاهان و فرمانروایان که ارزش پول را خودسرانه پایین می‌آوردند و باعث ایجاد تورم می‌شدند منسوخ شود. اما توافقنامه برتون وودز و پایه ارز طلا سیستم‌های بی‌ایرادی نبودند، هنگامی که یک اقتصاد به قدرت می‌رسید، شروع به واردات سنگین از کشورهای دیگر می‌کرد تا آنجا که ذخایر طلایی که پشتوانه پول آن اقتصاد بود، ته می‌کشید در نتیجه این امر، از عرضه پول کاسته شده و نرخ بهره افزایش می‌یافت و فعالیت‌های اقتصادی به حدی پایین می‌آمد که به رکود می‌انجامید در نهایت قیمت کالا به پایین‌ترین سطح خود می‌رسید و کشورهای دیگر را ترغیب می‌کرد برای خرید بی‌حساب و کتاب به آنها هجوم آورند. در نتیجه با تزریق طلا به اقتصاد دوباره عرضه پول افزایش یافته، نرخ‌های بهره کاهش می‌یافت و دوباره اقتصاد ثروتمندی به وجود می‌آمد. این فرآیند رونق‌ـ نزول اقتصادی در زمان سلطه پایه ارز طلا ادامه داشت تا آنکه وقوع جنگ جهانی اول باعث توقف گردش تجارت و مانور آزادانه طلا شد.
پس از دو جنگ جهانی توافقنامه برتون وودز به تصویب رسید و کشورهای امضا‌کننده موافقت کردند با سود اندکی ارزش پول خود را در برابر دلار و همچنین نرخ معادلی را برای طلا ثابت نگه دارند. این کشورها مجاز نبودند ارزش پول خود را برای منافع تجاری پایین آورند و در صورت انجام چنین امری فقط می‌توانستند حداکثر ۱۰ درصد از ارزش پول خود بکاهند. در دهه ۵۰ میلادی حجم روزافزون تجارت بین‌المللی منجر به جابه‌جایی سرمایه‌های انبوهی شد که حاصل ساخت‌و‌سازهای پس از جنگ بود. این کار باعث بی‌ثباتی نرخ‌های ارزی تعیین شده در توافقنامه برتون وودز شد. سرانجام در سال ۱۹۷۱ این موافقتنامه باطل شد و دیگر دلار آمریکا قابل تبدیل به طلا نبود. تا سال ۱۹۷۳ شناوری ارزهای کشورهای مهم صنعتی بیشتر شد و عمدتا عرضه و تقاضای بازار معاملات ارز قیمت آنها را تعیین می‌کرد. در طول دهه ۷۰ میلادی قیمت‌ها روزانه در حال تغییر بودند. با حجم سرعت و ناپایداری ‌روز‌افزون که منجر به ایجاد ابزار جدید مالی، بی‌قانونی بازار و آزاد شدن تجارت شد و در دهه ۸۰ میلادی خروج سرمایه‌ها از مرزها با پیدایش رایانه و تکنولوژی تسریع و باعث گسترش بازار به آسیا، اروپا و آمریکا شد.
معاملات ارزی از حدود روزانه ۷۰ میلیارد دلار در دهه ۸۰، دو دهه بعد به روزانه ۵/۱ تریلیون دلار افزایش یافت. یکی از عوامل عمده تسریع‌یافتن تجارت ارز گسترش سریع بازار یورو به دلار بود، جایی که دلار آمریکا در بانک‌های خارج از آن کشور به سپرده گذاشته می‌شود. به همین ترتیب در بازارهای اروپایی دارایی‌هایی به غیر از ارز کشور مربوطه سپرده‌گذاری می‌شود. بازار یورو به دلار، اولین بار در دهه ۵۰ به وجود آمد. زمانی که درآمد نفت روسیه که به دلار بود، از ترس آنکه توسط قانونگذاران آمریکا بلوکه شود، خارج از آن کشور به سپرده گذاشته شد.
این کار سرمایه برون‌مرزی عظیمی را از کنترل مقامات آمریکا خارج کرد. سپس دولت آمریکا قوانینی وضع کرد تا وام دادن به خارجیان را محدود کند. بازارهای اروپایی جاذبه خاصی داشتند چرا که مقررات کمتر و بازده بیشتر داشتند. از اواخر دهه ۸۰ به بعد شرکت‌های آمریکایی شروع به گرفتن وام از کشورهای آن‌سوی آب کردند و بازارهای اروپایی را مکان سودمندی برای کنترل نقدینگی، گرفتن وام‌های کوتاه مدت و تامین مالی واردات و صادرات یافتند. لندن بازار عمده برون‌مرزی بوده و هست. در دهه ۸۰ میلادی وقتی بانک‌های انگلیس برای حفظ موقعیت راهبرانه خود در تجارت جهانی شروع به وام دادن دلار به عنوان جایگزینی برای پوند کردند، به یک مرکز کلیدی در بازار یورو به دلار مبدل شدند.

منبع : روزنامه کارگزاران