وضعیت مسلمانان در لهستان

● ادیان و مذاهب در لهستان
دین اصلی کشور لهستان، مسیحی است و ۹۵ درصد مردم لهستان پیرو مذهب کاتولیک رومن و بقیه نیز پیرو مذاهب ارتدکس شرقی و پروتستان هستند. مسلمانان و یهودیان نیز تعداد اندک پیروان خاص خود را دارند. هر چند که براساس اسناد تاریخی تا قبل از جنگ جهانی دوم، بیشترین یهودیان اروپا در لهستان زندگی می کردند.
دین نقش مهمی در زندگی روزمرهٔ مردم لهستان دارد و اکثر مردم در آیین های عبادی شرکت می‌کنند. لهستانی ها در بین کشورهای اروپایی جزو پیروان راستین کلیسای کاتولیک رم هستند. احساس و تعلقات مذهبی نقش مهمی در مبارزات آن‌ها علیه کمونیستها داشته و حضور نمایندگان عالی‌رتبه کلیسای لهستان در مذاکرات بین نمایندگان دولت و اتحادیهٔ همبستگی موسوم به میزگرد سیاسی در سال ۱۹۸۹ نشان‌گر نفوذ اصحاب کلیسا در آن برههٔ تاریخی بوده است.
● ریشه های مسلمانان لهستان
کتاب‌های خطی، نامه‌ها و اسنادی که به زبان لهستانی و با رسم‌الخط عربی از دیرزمان به یادگار مانده نشانی از حضور تمدن اسلامی در این منطقه است.
مهم ترین دوران مهاجرت مسلمانان به مناطقی از لهستان به سده های ۱۵ و ۱۶ میلادی، در دوران حکومت خاندان «یاگیلو» برمی گردد. این گروه از مسلمانان از قوم تاتار بودند و به خاطر مهارت های نظامی فوق العاده مورد توجه بودند. تمرکز مسلمانان در این دوره، در شهرهای «بوهونیکی» و «کروشینیانی» در نزدیکی مرز بلاروس بوده است. هرچند امروزه این منطقه از سکنه خالی شده، اما هنوز قبرستان و مسجد مسلمانان در این نقطه پابرجا است. این گروه از مسلمانان در جنگ‌هایی که روسیه و سوئد علیه لهستان داشتند با رشادت شرکت و از این کشور دفاع می کردند. آن‌ها به‌رغم مسلمان بودن حتی در جنگ علیه دولت عثمانی درکنار لهستانی‌ها قرار گرفتند و از کشور دفاع کردند. از این‌رو حکام وقت نسبت به آن‌ها ذهنیت مثبتی پیدا کردند و زمین‌هایی در اختیارشان قرار می‌دادند تا به کشاورزی و ساختمان‌سازی بپردازند. این ذهنیت مثبت در میان مردم لهستان به جای ماند.
موج دیگر مهاجرت مسلمانان به لهستان مربوط می شود به جنگ های داخلی در خان نشین کریمه در قرن هفدهم. این گروه تعداد کمتری داشتند و با سقوط حکمرانان تاتار کریمه به لهستان پناهنده شدند.
به موجب برخی از اسناد تاریخی، تاتارها در لهستان قدیم علاوه بر خدمات نظامی، خدمات فرهنگی و سیاسی گسترده‌ای داشتند و چون به زبان‌های ترکی و عربی مسلط بودند، دست به کار ترجمه متون از این زبان‌ها به زبان لهستانی شده و از وجود آن‌ها به عنوان هیأت‌های دپیلماتیک در ترکیه و شبه جزیره کریمه استفاده می‌شد.
طی نیمه دوم قرن بیستم، علاوه بر تاتارها، ترک ها، بوسنیایی ها، اعراب و مردمان دیگر هم به مسلمانان مقیم لهستان افزوده شدند. از جمله طی سال های دهه ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ تعدادی از دانشجویان سوسیالیست عرب زبان از کشورهای خاورمیانه و آفریقا به لهستان سفر کردند و بسیاری از آن ها در لهستان سکونت کردند. از زمان برافتادن کمونیسم در سال ۱۹۸۹ مهاجران دیگری وارد این کشور شدند که در این میان جمعیت ترک ها بیشتر از سایرین بود.
● اجتماعات مسلمانان لهستان
اولین اتحادیه بزرگ اسلامی در لهستان در سال ۱۹۳۵ میلادی تشکیل شد که ۱۹ مجلس اسلامی شهری و روستایی را در‌بر‌می‌گرفت. در همین سال، دارالافتاء و منصب مفتی تأسیس شد.
در حال حاضر تشکیلات اصلی مسلمانان در لهستان عبارتند از انجمن مذهبی مسلمانان و انجمن تاتارهای لهستان.
انجمن مذهبی مسلمانان به ۶ جماعت تقسیم می شود و شش مجلس اسلامی را در شهرها و روستاهای بیاوستوک، گدانسک، ورشو، بوهونیکی،‌ کروشینیانی و گوزیو در‌بر‌می‌گیرد.
● انجمن مشترک مسلمانان و کاتولیک های لهستان
یکی از نهادهای مسلمانان لهستان، انجمن مشترک کاتولیک ها و مسلمانان است که دارای دو رئیس مسلمان و کاتولیک است. این انجمن در ۱۳ ژوئن سال ۱۹۹۷ در ورشو به وسیله بنیاد “کوشش برای اعاده دوستی“‌ به مناسبت ششصدمین سالگرد اسکان تاتارهای مسلمان در لهستان به وجود آمد. انجمن مشترک کاتولیک ها و مسلمانان از جانب همایش اسقف های لهستان مورد تأیید واقع شده است. مسلمانان لیتوانی، ‌روسیه سفید و اوکراین نیز در برخی از برنامه های این انجمن شرکت می کنند. برگزاری سخنرانی، همایش های علمی، و گردهم آیی برای گفتگوی اسلام و مسیحیت از برنامه های این انجمن است.
در سال ۲۰۰۱، در نتیجه ابتکار انجمن مشترک کاتولیک ها و مسلمانان،‌ اسقف های لهستان روز ۲۶ ژانویه را روز دعا برای اسلام در کلیساهای کاتولیک لهستان خوانده اند. به علاوه در نتیجه پی گیری های این انجمن، از طرف همایش اسقف های لهستان، نماینده ای برای گفتگو بین کاتولیک ها و مسلمانان برگزیده شد.
● وی‍‍ژگی های جمعیتی مسلمانان لهستان
کل جمعیت مسلمانان لهستان به موجب آمار غیررسمی اوایل سال ۲۰۰۷، حدود سی هزار نفر است که اکثریت قریب به اتفاق آن ها را تاتارها تشکیل می‌دهند. بخش اندکی از این آمار اختصاص به مسلمانان عرب زبان کشورهای شمال آفریقا،‌ تعدادی حدود یکصد خانوار ایرانی و تعدادی مسلمان لهستانی الاصل دارد.
بیشترین جمعیت مسلمانان لهستان در شهرهای بیاوستوک، ورشو و گدانسک زندگی می‌کنند. این مسلمانان در ورشو دارای یک مرکز یا مسجد هستند که نماز جمعه و مراسم را در آن برگزار می‌کنند.
سه مسجد هم در منطقه‌های بوهونیکی، کروشینیانی، و گدانسک وجود دارد. مسجد کروشینیانی بیشتر به عنوان یک بنای تاریخی نگهداری می‌شود.
● ویژگی های هویتی مسلمانان لهستان
مسلمانان لهستان اکثراً سنی مذهب و حنفی هستند. با این وجود در سنت مسلمانان لهستان برخی از تأثیرات شیعی، مانند برگزاری مراسم عاشورا دیده می شود. این پدیده به احتمال قوی بازمانده روابط با صوفی ها مخصوصاً با طریقه “بکتاشی“ است که ترکیبی از سنت های شیعی و سنی هستند.
به خاطر دور بودن از تعالیم اسلامی، به ویژه در دوران حاکمیت کمونیسم، فرهنگ اسلامی و آداب دینی در میان مسلمانان لهستان ضعیف است. فرهنگ اسلامی در بین مسلمانان بیشتر با سنت‌های تاتاری که حتی شامل رقص و آوازخوانی و امثال این‌ها است، مخلوط شده است. بانوان مسلمان غالباً بدون حجاب هستند.
البته هنوز در میان آن‌ها آداب مثبتی از هویت اسلامی‌شان وجود دارد. مثلاً آن‌ها به زیارت اهل قبور مقید هستند و مانند شیعیان در کنار قبرها می‌نشینند و دعا می خوانند.
بازسازی هویت اسلامی و تعلیم آن‌ها نیاز به زمان دارد که خوشبختانه پس از فروپاشی کمونیسم، فرصت بهتری در این زمینه پدید آمده است.
● کشورهای اسلامی و مسلمانان لهستان
امروزه مسلمان لهستان از کمک‌های مادی و معنوی برخی از کشور های اسلامی برخوردارند، لیکن عمده مسلمانان که ریشه تاتاری دارند به دلیل قرابت نژادی از توجهات و حمایت‌های ترکیه نیز بهره‌مند هستند.
حدود پانزده سال قبل، مسجدی در شهر گدانسک با کمک سفارتخانه‌های کشورهای اسلامی به ویژه تلاش سفارت ج.ا.ایران افتتاح شد که هم اکنون دایر است و مفتی در آن به اقامه نماز جمعه و تعلیم احکام و آداب اسلامی اشتغال دارد.
امامت جمعه مسجد مسلمانان ورشو به عهده یک روحانی مصری است که طبق قرار‌داد با دانشگاه‌الازهر هر سه سال یک‌بار یک روحانی بدین منظور اعزام می‌شود.
فرقه احمدیه در لهستان به رهبری «محمد طه ژوک» از فعالیت خوبی برخوردار هستند. عمده فعالیت پیروان این فرقه که دستورات مذهبی خود را از کشورهای شبه قارهٔ هند دریافت می‌کنند، در ورشو متمرکز گردیده ‌است. با توجه به این‌که آن‌ها خود را شیعه می دانند کتاب هایی از علمای شیعه از جمله مرحوم علامه طباطبایی (ره) را به زبان لهستانی ترجمه و توسط سفارت جمهوری اسلامی ایران در ورشو در اختیار علاقمندان قرار داده شده است.

حمید زنگنه

منبع : حمید زنگنه