درآمدی بر آثار سید احمد فردید

‹‹گشت›› ی كه با طرح ‹‹غربزدگی›› در سیر فكری‹‹فردید›› به و جود آمد، حیات فكری و معنوی این فیلسوف و متفكر بزرگ معاصر را به دو دوره متمایز تقسیم نموده است. یكی از وجوه تمایز این دو دوره ‹‹طریقت›› ایشان در بیان افكار و آراء ‹‹حكمی›› و ‹‹فلسفی›› است.
‹‹فردید سابق››، مترجم و مولف مقالات فلسفی است كه در نیمه اول دهه ۱۳۲۰ باب آشنایی ایرانیان را با حوزه ها و جریان های مطرح فكری معاصر غرب می گشاید و یگانه متفكری است كه نسبت به تفكر‹‹غرب›› ‹‹خودآگاهی›› پیدا می كند..
اما ‹‹فردید لاحق›› متفكری است ‹‹خلاف آمد عادت›› كه مقاله و كتاب نمی نویسد اما ‹‹درخلوت به مطالعه و یادداشت و در جلوت به درس و بحث و سخنرانی›› می پردازد.
● آثار‹‹فردید سابق››
استاد به گفته خود از ۲۲ سالگی(حدود سال۱۳۱۰) شروع به نوشتن و ترجمه می كند، ‹‹عربی را از كتاب های مصری می تواند بخواند و فرانسه را هم ترجمه كند و مقاله بنویسد.›› وی درباره آثار این دوره چنین می گوید:
‹‹… اگر جمع كنند بیش از هزار صفحه می شود.›› و در موضعی دیگر چنین بیان می كند:
‹‹اشخاص درباره این مقالات از من می پرسند، به ایشان می گویم: اینها مال یك دوره ای بود، تمامش را بریزید دور، به من ربطی ندارد، گذشته ام از این مراحل.›› و ‹‹…من بارها خط بطلان كشیده ام بر آنچه در گذشته نوشته ام.››
آثار این دوره بدین شرح است:
۱) مقاله ‹‹هانری برگسون فلسفه های برگسونی›› با نام احمد مهینی یزدی، مجله مهر- ۱۳۱۸ شماره ۹- ص۸۹۵- ۸۸۵ و شماره ۱۱، ص۱۱۱۵- ۱۱۰۹
۲) مقاله (معرفی و نقد مختصر از كتاب ‹‹شناخت روش های علوم یا فلسفه علمی›› اثر ‹‹فیلسین شاله، ترجمه دكتر یحیی مهدوی)، احمد فردید(۱- ف) - مجله سخن –شماره سوم- سال دوم- اسفند ۱۳۲۳ص۲۲۶- ۲۲۵
۳) مقاله ‹‹از كانت تا هیدگر›› با عنوان فرعی ‹‹از آلبرت كبیر تا كانت››، احمد فردید، مجله سخن، شماره سوم – سال دوم- اسفند ۱۳۲۳ ص ۲۰۱- ۱۹۳
۴) ‹‹ معرفی و نقد مختصر چند نشریه از انتشارات شركت بهشتی، ترجمه رضا آذرخشی›› احمد فردید (ا- ف)، مجله سخن- شماره پنجم- سال دوم- اردیبهشت ۱۳۲۴- ص ۳۹۴- ۳۹۳
۵) مقاله ‹‹از كانت تا هیدگر›› با عنوان فرعی ‹‹درآمدی به فلسفه معنوی كانت›› احمد فردید – مجله سخن- شماره پنجم- سال دوم- اردیبهشت ۱۳۲۴- ص ۳۷۶- ۷۰
۶) مقاله ‹‹نگاهی به نمودشناسی معاصر›› احمد فردید- مجله سخن- شماره پنجم- سال سوم – آبان ۱۳۲۵
۷) كتاب ‹‹روحیات اجتماعات›› اثر گوستاو لوبن، ترجمه احمد فردید- انتشارات اقبال- سال انتشار نامعلوم
۸) كتاب ‹‹روابط حكمت اشراق و فلسفه ایران›› با عنوان فرعی ‹‹محرك های زردشتی در فلسفه اشراق›› اثر هانری كربن، ترجمه احمد فردید (دو فصل اول) ص ۵۱- ۱
علاوه بر موارد مذكور كتب و مقالات دیگری نیز هست كه از اشارات استاد در مصاحبه ها و سخنرانی ها مستفاد می شود و می توان آنها را به دو گروه ذیل منقسم كرد:
الف) مقالاتی كه چاپ شده ولی نسخه های آن ملاحظه نگردیده است:
▪ مقاله ‹‹سیر فلسفه در دوره جدید››
▪ مقاله ‹‹قانون اخلاق یا یقینیات عاطفی و اجتماعی››
▪ مقاله ای كه در روزنامه ‹‹شفق سرخ›› به مدیریت علی دشتی چاپ شد و در آن به ‹‹كانت›› اشاره ای شده بود.
ب) كتب و مقالات منتشر نشده
▪ شش مقاله با عنوان ‹‹یقینیات اخلاق››
▪ مقاله ‹‹اضافات التفاتی و نمود شناسی معاصر››
▪ مقاله ‹‹مسئله و جود غیر خارجی ذهنی و معرفت در فلسفه اسلام››
▪ مقاله ‹‹ سیر فلسفه درآلمان››
▪ ترجمه ‹‹ دوره فلسفه كوئیلیه››
▪ ترجمه ‹‹تاریخ فلسفه››
▪ ترجمه و شرح كتابی از ‹‹برگسون›› كه دكتر فردید در آخرین لحظات جلوی چاپ آن را می گیرد.
● آثار ‹‹فردید لاحق››
فردید پس از هشت سال تحصیل در اروپا در دانشگاه های سوربن فرانسه و هاید لبرگ آلمان به ایران باز می گردد و در دانشگاه تهران و در بالاترین مقاطع به تدریس اشتغال می یابد و هم زمان نیز در مجامع و تلویزیون به سخنرانی می پردازد. سخنرانی(درس گفتار) های و ی علی رغم تضییقاتی كه برای ایشان پیش می آورند تا اواخر عمر ادامه پیدا می كند و با و جود كهولت سن از بیان آراء و افكار حكمی و فلسفی خود استنكاف نمی كند اما از اینكه ‹‹چیزی به دست خود بنویسد›› پرهیز می كند معهذا تقریراتی از و ی منتشر می گردد.
آثار این دوره را نیز می توان به دو دسته تقسیم كرد.
الف) آثار منتشر شده
۱) ترجمه مقدمه كتاب(از ص۱تا۲۴) و توضیح در حواشی صفحات ۱۳۶و۱۳۷با عنوان (۱- ف) و نیز درصفحات ۴۹و۵۰‹‹فلسفه عمومی یا ما بعد الطبیعه›› اثرپل فولكیه- ترجمه دكتر یحیی مهدوی- انتشارات دانشگاه تهران- ۱۳۴۷
۲) ‹‹پاسخ به چند پرسش درباب فرهنگ شرق››،تقریر احمد فردید- مجله فرهنگ و زندگی- شماره ۷- دی ماه۱۳۵۰- ص۳۹- ۳۲
۳) مصاحبه علیرضا میبدی با دكتر احمد فردید- روزنامه رستاخیز- شماره ۴۳۹- ۲۰مهر۱۳۵۵ و شماره ۴۵۷- ۱۱ آبان ۱۳۵۵
۴) پاسخی كوتاه به پرسش ‹‹شعر در هزاره سوم››، احمد فردید- روزنامه رستاخیز شماره ۴۶۶- ۲۲ آبان۱۳۵۵
۵) ‹‹گزیده گفتارها››، احمد فردید- مجله تلاش- شماره ۶۶- بهمن۱۳۵۵- ص۳۲و۳۳
۶) متن سخنان استاد فردید در میزگرد تلویزیونی‹‹انسان شرقی، انسان غربی››- روزنامه رستاخیز- شماره ۷۷۲- ۲۹ آبان و شماره ۷۷۳- ۳۰آبان۱۳۵۶
۷) متن سخنان دكتر فردید در‹‹ بحث آزاد درباره آزادی››- روزنامه رستاخیز- شماره های ۹۷۴و۹۷۵- ۴و۵ مرداد ۱۳۵۶
۸) مصاحبه كوتاه مجله تماشا با احمد فردید- سال هشتم- شماره ۳۵۶- ۲۷ اسفند۱۳۵۶
۹) تقریر دكتر فردید با عنوان ‹‹سقوط هدایت در چال هرز ادبیات فرانسه››- روزنامه اطلاعات- شماره ۱۴۳۳۷- اسفند۱۳۵۶
۱۰) متن ۲۱ درس گفتار دكتر فردید در سال های نخستین پس از پیروزی انقلاب اسلامی با عنوان ‹‹دیدارفرهی و فتوحات آخرالزمان››، به كوشش محمد مددپور- موسسه فرهنگی پژوهشی چاپ و نشر نظر- ۱۳۸۱تهران
۱۱) تقریری از دكتر احمد فردید درمسئله ی حكمت هنر به اهتمام صفری- روزنامه اطلاعات و نیز همین تقریر با عنوان ‹‹صورت و معنا در حكمت هنر››- موقف- شماره اول۱۳۸۲- ص۵۷- ۵۳
۱۲) ‹‹مرد شوریده سر›› اثر فردریش نیچه- ترجمه احمد فردید- موقف- شماره اول- ۱۳۸۲ص۱۱
۱۳) ‹‹اندیشه های هدایت››- تقریر احمد فردید- ‹‹كتاب هدایت›› به كوشش كتیرائی
۱۴) ‹‹هم سخنی با مارتین هیدگر›› - یادداشتی از احمد فردید- روزنامه كیهان –؟
۱۵) ‹‹خطر و نجات›› گزارش و ترجمه صفحه پایانی كتاب Holtzwege اثر مارتین هیدگر- موقف- شماره اول- ۱۳۸۲- ص۴۰و۴۱
ب) آثار منتشر نشده
۱) كتاب‹‹گذشت از فلسفه تاریخ به علم الاسماء و علم الصور تاریخی›› كه درسال ۱۳۵۵ به تالیف آن اشاره شده است.
۲) كتاب ‹‹سیر حكمت و فلسفه در غرب از كانت تا هیدگر›› كه در سال ۱۳۵۵ به تالیف آن و عده داده شده است.
۳) ‹‹فرهنگ اشتقاقی عربی›› و ‹‹فرهنگ اشتقاقی فارسی›› كه مجلدات دست نویس آن در اختیار ‹‹بنیاد حكمی و فلسفی فردید››است.
۴) ترجمه بخشی از مقدمه كتابHoltzwege اثر مارتین هیدگر
۵) ترجمه ‹‹نامه ای در باب اومانیسم›› اثر مارتین هیدگر
۶) ترجمه ‹‹در سرآغاز اثر هنری›› اثر مارتین هیدگر
۷) ترجمه و شرح رساله Feldweg ‹‹كوره راه›› اثر مارتین هیدگر
۸) ترجمه مصاحبه هیدگر در فرانسه
۹) مصاحبه با كیهان فرهنگی – ۱۳۶۵
۱۰) مصاحبه مرحوم جلال مكانیكی با دكتر فردید- ۱۳۶۰
سخنرانی در رادیو و تلویزیون و میزگردها كه متن آنها منتشر نگردیده است.
۱) سلسله سخنرانی های هفتگی در تلویزیون با عنوان ‹‹درآمدی به حكمت معنوی›› - اوایل دهه ۵۰ به مدت قریب یك سال.
۲) سلسله سخنرانی های تلویزیونی با عنوان ‹‹غرب زدگی و بحران حوالت تاریخی آن›› به مدت ۴۰ ساعت كه توسط شبكه دوم ضبط و از پخش آن ممانعت به عمل آمده است.
۳) میزگرد تلویزیون با عنوان ‹‹این سو و آن سوی زمان››
۴- حضور و سخنرانی در میزگرد تلویزیونی در سال ۱۳۵۴ در سالگرد انقلاب مشروطیت
۵) سخنرانی در رادیو درباره كارل ماركس
۶) سخنرانی در جلسات «شورای هدف فرهنگ ایران›› در سال ۱۳۴۰ – مسئله غربزدگی نخستین بار در این جلسات مطرح گردید.
۷) سخنرانی در سمینار ‹‹كیفیت زندگی›› در مؤسسه برنامه ریزی آموزشی وزارت علوم و آموزش عالی – دهه ۱۳۴۰
۸) سخنرانی در هفتمین كنگره خاورشناسان در آمریكا با عنوان ‹‹معانی هیبت و سبحان الله در تصوف اسلامی››- ۱۳۴۶
۹) سخنرانی در سمینار ‹‹كنكاش در اندیشه های آل احمد›› با عنوان ‹‹غرب زدگی و تزلزل اركان و مبانی بیش از ۲۵۰۰ ساله آن››- اسفند ۱۳۶۹
۱۰) سخنرانی در هزاره بوعلی سینا
۱۱) سلسله سخنرانی ها (درس گفتار) در دانشگاه بهشتی در باب ‹‹علوم انسانی و علوم طبیعت و ریاضی››
۱۲) سلسله سخنرانی ها (درس گفتار) در دانشكده حقوق دانشگاه تهران با عنوان ‹‹حكمت انسی و علم الاسماء تاریخی››
ضمناً جلسات درس و بحث پرشوری درباره مسائل اساسی حكمت و فلسفه به صورت هفتگی و در فاصله سال های ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۳ در دانشكده ادبیات، انجمن حكمت و فلسفه، دانشكده حقوق، تالار و حدت و … برگزار می گردید كه اهم عناوین این دروس به شرح ذیل است:
▪ غربزدگی و زبون اندیشی
▪ بحران اومانیسم و زندقه در عصر حاضر
▪ حقیقت و و اقعیت در رابطه با مواقف و مواقیت تاریخی
▪ مابعد الطبیعه و مافی الطبیعه و سرانجام بدفرجام آنها در جهان پرآشوب كنونی
▪ منطق درایی و دیالكتیك درایی
▪ فلسفه بافی و منطق درایی و سرانجام بدفرجام آنها در جهان نكبت بار كنونی
▪ مكر لیل و نهار و حوالت تاریخی بیش از ۲۵۰۰ سال غربزدگی جهان امروز
▪ عقل مطبوع (اسنوخرد) دیروز و امروز و فردا- عقل مسموع یا نیوشاخرد پریروز و پس فردا
▪ سلطنت الرعاع (لائوكراسی) و سلطنت الدهماء (دمكراسی) و چگونگی تمامیت آن در اعلامیه جهانی حقوق بشر
▪ دیالكتیك درایی و منطق درایی، در رابطه آنها با دفاع از امپریالیسم و فرعونیت خودبنیاد جهان امروز و بدآموزی های یهودیت، ماسونیت، صهیونیت
▪ گزارشی از حقیقت به معنی كشف سبحات جلال من غیر اشاره و محو موهوم و صحو معلوم - سبحات جلال و هم و پندار دنیای خودبنیاد غفلت بار امروزی و فردایی و صحو معلوم تفصیلی بیواسطه ای كه تعلق به حوالت تاریخی جهان پس فردای انسانی خواهد داشت.
▪ ترس آگاهی و مرگ آگاهی و دل آگاهی
▪ منطق درایی های فاقد ذكر و فكر اصیل كسانی چون كارل پوپر یهودی و ابسته به ستون پنجم در زمینه علم و اخلاق و سیاست و تاریخ به منظور دفاع بدسگالانه از لیبرالیسم و سوسیال دمكراسی استكباری ممسوخ غرب
▪ غربزدگی و طاغوت زدگی و و جدان زدگی (طاغوت=زئوس=خدای یونان و دئوس= خدای روم) و مراتب مضاعف و غیرمضاعف و بسیط و مركب و سلبی و ایجابی
▪ طرح مسئله اساسی مافی الطبیعه (فیزیك) و مابعد الطبیعه (متافیزیك) در رابطه آنها با طاغوت زدگی (طاغوت=زئوس و تئوس یونانی و دئوس به لاتینی و دیو به فارسی) و به تعبیر دیگر با غربزدگی غیرمضاعف جهان سابق و مضاعف جهان لاحق
▪ نیهیلیسم و فلسفه غرب
▪ قرب فرایض و قرب نوافل در رابطه آنها با مواقف و مواقیت تاریخی
▪ گزارشی زندآگاهانه از قول به اعتباریت و جود بصرف اعتبار خودبنیاد قیام ظهوری و صدوری (اگزیستانسیالیسم)
▪ قول به اصالت ماهیت و قول به اصالت و جود در رابطه آنها با غربزدگی
▪ بحران اساطیر و امانی در تفكر نیچه و در عصر حاضر
▪ غربزدگی و بحران جهانی آن در عصر حاضر
▪ مابعدالطبیعه و نیست انگاری غرب
▪ طریقت فكری هیدگر و هم سخنی زند آگاهانه با این طریقت فكری
▪ گذشت از تفكر سوژه و ابژه به عنوان مسئله فلسفی و دینی و كلامی
▪ نیست انگاری دوره جدید و سرانجام حوالت تاریخی آن در زبون اندیشی قرن هیجدهم
▪ بحران كنونی متافیزیك(مابعد الطبیعه) و حوالت تاریخی جهان امروز
▪ تعالی از باطل به حق و تدانی از حق به باطل یعنی غربزدگی بنیاد اندیش و خودبنیاد
▪ طرح مسایل مربوط به غربزدگی و نیست انگاری دائم التزاید بیش از ۲۵۰۰ سال بشری و بحران جهانی آن در روزگار پرآشوب و پرفتنه معاصر
▪ غربزدگی جهان و تزلزل مبانی ۲۵۰۰ ساله آن در كل جهان پست مدرن كنونی
▪ مكر لیل و نهار و آخر الزمان حوالت تاریخی بیش از ۲۵۰۰ سال غربزدگی جهان امروز
● آثار فهرست شده از كتابخانه شخصی
این آثار مشتمل بر مجموعه های ذیل است:
۱) ده ها مجلد دفاتر اتیمولوژی زبان های سنسكریت، اوستایی، پهلوی- یونانی، لاتینی، آلمانی، فرانسه- عبری، عربی، حامی و …
۲) حواشی مفصل معنایی و اتیمولوژیك به فرهنگهای زبان های آلمانی، یونانی، لاتین، فرانسه و نیز كتاب های معتبر اتیمولوژیك مانند: بارتولمه، مایرهوفر، پوكورنی، و الده، كلوگه و … و مهم تر از همه حواشی مفصل به فرهنگ عربی «معجم الوسیط» در دو جلد.
۳) حواشی مفصل حكمی به شروح مثنوی: «امدادالله» و «ولی محمد اكبرآبادی»- شروح حافظ: شرح «بدر الدین» و «صادق علی»- شروح گلشن راز- حواشی لغتی و معنایی به دیوان اشعار: منوچهری، فرخی و …
۴) حواشی مفصل به كتب كلامی و فلسفی: نهایه الاقلام فی علم الكلام شهرستانی، شوارق الالهام لاهیجی، شرح المقاصد تفتازانی، قبسات میرداماد، شروح مختلف فصوص الحكم ابن عربی، التلویح تفتازانی و … و نیز حواشی به تفاسیر معتبر كلام الله مجید: ترجمان القرآن میر سید شریف جرجانی، تفسیر كبیر فخر رازی، تفسیر سورآبادی، كشف الاسرار و عده الابرار میبدی، تفسیر شیخ ابوالفتح رازی و …
۵) حواشی مفصل به كتب كلامی و فلسفی غرب: كتب هیدگر و جریان های فكری معاصر از قبیل كتب كلامی كاتولیك و پروتستان، فلسفه های اگزیستانس، «حلقه و ین» و «حوزه فرانكفورت» و «حوزه ماربورگ» و …

منبع : باشگاه اندیشه