ارتش ملکه در حوالی مدیترانه

داستان نفوذ انگلیس در گلوگاه های سیاسی خاورمیانه گرچه رنگ افسانه گرفته است اما واقعیتی است که می توان نشانه های بسیار آن را در ساختار سیاسی و امنیتی کشورهای حوالی خلیج فارس و مدیترانه جست وجو کرد. این بخش از حضور انگلیسی ها علاوه بر نفوذ سیستم اطلاعاتی یا رسانه های این کشور در منطقه است، حضوری ملموس و عینی است که تابلوی پایگاه نظامی یا دفتر نمایندگی بریتانیا بر پیشانی آن نصب است.
شاید تعجب آور باشد که نزدیک پنج دهه پس از استقلال قبرس خبرهای تازه از تحرک تازه نظامی انگلیس در حوالی مدیترانه و جزیره قبرس حکایت دارد. براین اساس در گزارش حاضر به فعالیت پایگاه های نظامی انگلیس در نقطه اتصال اروپا و آسیا می پردازد.
انگلیسی ها از ابتدای بحث استقلال قبرس بر روی خواست خود جهت در اختیار داشتن دو پایگاه نظامی و اعمال حاکمیت در آن تأکید داشتند که نهایتاً براساس معاهده تأسیس موفق شدند به این هدف دست یابند. اکنون جزیره ای که سال ها سایه سنگین استعمار را تجربه کرده بار دیگر دست پنهان این قدرت را در حیات سیاسی خویش لمس می کند.
قبرس در سال ۱۸۷۸ براساس یک پیمان اتحاد دفاعی توسط امپراتوری عثمانی تحویل گردید.
در سال ۱۹۲۵ قبرس رسماً مستعمره انگلیس شد. این وضعیت ادامه یافت تا این که مبارزات استقلال طلبانه مردم قبرس سال ۱۹۵۹ به ثمر رسید و قبرس براساس توافقات لندن و زوریخ، در ۱۶ آگوست ۱۹۶۰ به استقلال دست یافت. لکن طبق معاهده تأسیس، دو پایگاه انگلیسی در قبرس تحت اختیار و حاکمیت دولت انگلستان باقی ماند.
نکته عجیب اینجاست که دیپلماسی لندن همانند جهان عرب در این منطقه نیز توانسته دو قدرت دخیل در قبرس را به پذیرش حضور خویش راضی سازد.
چنانکه موضوع پایگاه های انگلیسی به طور صریح در معاهده تأسیس در سال ۱۹۶۰ میان انگلیس، ترکیه، یونان و قبرس به امضا رسید.
اما سؤال اساسی این است که اهمیت این پایگاه و نقش و کارکرد آنها چیست. به باور کارشناسان، هر دو پایگاه تحت اختیار انگلیس دارای ارزش های سیاسی - نظامی ویژه ای است.
مساحت پایگاه های انگلیسی در قبرس جمعاً ۹۸ مایل مربع می باشد که کلاً سه درصد خاک قبرس را تشکیل می دهد. مسئولیت پایگاه های مزبور توسط ملکه تعیین می شود و برعکس سایر افرادی که اداره سرزمین های ماورای بحار انگلیس را برعهده دارند و گزارش خود را به وزارت امور خارجه انگلیس می دهند، وی گزارش خود را مستقیماً به وزارت دفاع انگلیس ارائه می نماید.
پایگاه های مزبور حدود ۳۹۰۰ پرسنل انگلیسی دارد که ۳۶۰۰ نفر از آنان در پایگاه ها زندگی می کنند و ۳۰۰ نفر نیز در انگلستان مستقر می باشند.
کلیدی ترین پایگاه انگلیسی ها پایگاه آکروتیری است. پایگاه آکروتیری در جنوب قبرس و در نزدیکی شهر بندری لیماسول (دومین شهر بزرگ قبرس) و در حوالی روستای آکروتیری واقع است. در این پایگاه علاوه بر پست شنود و پادگان نظامی، یک پایگاه ثابت نیروی هوایی انگلستان قرار دارد که به عنوان پایگاه ثابت هوایی انگلستان در تحولات منطقه مدیترانه ایفای نقش می کند.
دیگر پایگاه انگلیسی ها دکلیا نام دارد که در جنوب شرقی قبرس قرار دارد. مساحت کل پایگاه مزبور حدود ۵۰‎/۵ مایل مربع می باشد.
پایگاه مزبور نیز همان کارکردهای نظامی اطلاعاتی را دارد یعنی مانند پایگاه آکروتیری پست شنود و پادگان نظامی است ضمن این که پست شنود پایگاه دکلیا جزو شبکه جاسوسی اشلون است.
تاکنون کارشناسان حقوق بین الملل از زوایای گوناگون این رشته از حضور و مداخلات نظامی انگلیسی ها را نقد کرده اند. مسئله مهم این است که انگلیسی ها در تنظیم اسناد این پایگاه ها به طرز پیچیده ای عمل کرده اند به نحوی که از یک سو معاهده تأسیس بر حاکمیت انگلستان بر پایگاه های فوق صراحت دارد و از سوی دیگر انگلستان خود با صدور بیانیه ای که دولت قبرس نیز طی یادداشت رسمی، متن آن را تأیید کرده، حاکمیت خود بر پایگاه های مزبور را محدود نموده است. ضمن این که انگلستان این نکته را نیز پذیرفته که در صورتی که قصد داشته باشد از پایگاه های انگلیسی صرفنظر نماید، اختیار این که حاکمیت پایگاه های مزبور را به کشور دیگری به جز قبرس واگذار کند، ندارد.
با وجود این، انگلستان در عمل کنترل کامل سرزمینی بر روی پایگاه ها دارد . برای مثال لندن هنگام پیوستن به جامعه اقتصادی اروپا پایگاه های خود در قبرس را از تسری مقررات جامعه مزبور مستثنی نموده است. در قانون اساسی اتحادیه اروپا نیز به موضوع پایگاه های انگلیسی در قبرس اشاره شده و تصریح گردیده الحاق جمهوری قبرس به اتحادیه اروپا نباید حقوق و تعهدات طرف های معاهده تأسیس را تحت تأثیر قرار دهد.
لذا باید پذیرفت که وضعیت حقوقی پایگاه های فوق در بسیاری از ابعاد منحصر به فرد بوده و نمونه دیگری مشابه آن وجود ندارد.
البته حرکت هایی توسط برخی مقامات دولتی، حزبی و حتی نمایندگان مجلس قبرس برای پایان دادن به وضعیت پایگاه های انگلیسی در این کشور صورت پذیرفته که هنوز راه به جایی نبرده است.

علی حاجیلاری

منبع : روزنامه ایران