هم اندیشی علمای شیعه و اهل تسنن برای وحدت جهان اسلا‌م

“با پیروزی انقلاب در ایران، اینها (آمریکا، انگلستان و اسرائیل) برنامه‌های جدیدی طراحی کردند برای اینکه این‌طور وانمود کنند که این انقلاب، انقلاب شیعه است. در حالی که انقلاب‌اسلامی انقلاب اسلام و قرآن است. انقلاب‌اسلامی افتخارش این است که ارزش‌های اسلامی را، توحید را، احکام الهی را و ارزش معنویت اسلام را دارد به دنیا معرفی می‌کند...
اگر ما انقلابمان یک انقلاب شیعی بود که از دنیای اسلام جدا می‌شدیم و ما به دنیای اسلام کاری نداشتیم، آنها هم به ما کاری نداشتند و با انقلاب دشمنی نمی‌کردند. آنها دیدند که این انقلاب، انقلاب‌اسلامی است. ... از وقتی جمهوری اسلامی تشکیل شد، مسئله ایجاد اختلاف بین شیعه و سنی از سوی استکبار روز به روز تشدید شد.”بخشی از بیانات مقام معظم رهبری در دیدار هم‌اندیشی علمای شیعه و اهل تسنن استراتژیست‌های کاخ سفید و تل‌آویو روزهای بسیار سختی را سپری می‌کنند.
آنها آخرین تیر خود را در تاریکی خاورمیانه رها ساخته‌اند. تیری که در قالب اختلاف میان اهل تسنن و شیعیان طراحی شده و نوک پیکان آنها به زهر تفرقه آغشته شده است.
“ایروینگ کریستل”‌و دیگر اعضای تشکیل دهنده اتاق فکر نومحافظه‌کاران آمریکا لحظه‌ای چشم خود را از نقشه خاورمیانه بر نمی‌دارند. دغدغه به خطا رفتن آخرین و حساس‌ترین تیر مخالفان اسلام‌گرایی، ذهن میلیتاریست‌های ضد اسلام را به شدت آزار می‌دهد. ماموران سیا و موساد روزهای پرمشغله‌ای را سپری می‌کنند.
اجرای طرح‌هایی مانند ترور رفیق حریری در لبنان یا آموزش اعضای القاعده در راستای ایجاد جو وحشت و خفقان و نفرت در عراق باعث کاهش قوا و نیروی فکری وعملی آنها شده است. بوش پسر، رایس، بلر و اولمرت سعی دارند همچنان موضوع خود ساخته “هلال شیعی” و عواقب ناشی از به عینیت رسیدن آن را برای افرادی مانند حسنی مبارک در مصر و برخی اعضای خاندان آل سعود همانند قصه‌های هزار و یک شب بازگو نمایند تا شاید از طریق آنها خواب غفلتی سخت و سنگین سرتاسر خاورمیانه را به تاریکی و سکوتی مرگبار فرو برد.
لندن، کاخ الیزه و اتحادیه اروپا سعی دارند با استناد به مفاد و بندهای مندرج در قوانین صوری و غیرکاربردی خود فضا را در جهت مانور مخالفان اسلام‌گرایی در خاورمیانه بگشایند و با دخالت آشکار در امور داخلی لبنان و فلسطین از بیداری مسلمانان جلوگیری نمایند.
“احمد شیخ” دبیر تحریریه شبکه الجزیره قطر با نگاه درهم خود به چهره آیت الله هاشمی رفسنجانی و شیخ یوسف قرضاوی خیره مانده بود. برگزاری اولین مناظره ویدئویی میان دو تن از علمای شیعه و اهل تسنن جو سنگینی را ایجاد کرده بود. سکوت مدبرانه آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در مقابل برخی از سوالات و نکات مطرح شده در مناظره و پاسخ‌های با درایت ایشان به بسیاری از سوالات اساسی و کلیدی باعث شد تا در نهایت اولین گام عملی در راستای پیوند میان شیعیان و اهل تسنن در خاورمیانه به صورتی محکم و موفقیت‌آمیز برداشته شود. اتکا بر وحدت، همدلی، نقاط اشتراک و در نهایت لزوم اتکا به اسلام واحد در جهت ایجاد صلح و ثبات در منطقه پیام‌هایی بودند که استماع هریک از آنها تن مخالفان شیعه و سنی در آن سوی مرزهای خاورمیانه را می‌لرزاند.
به راستی “رخوت” چه معنایی دارد؟‌نخستین گام برای فرار از رخوت و گذار به سوی پویایی اسلامی چیست؟
پاسخ این سوال در کلیدواژه “آگاهی” نهفته است. نخستین گام در جهت گذار از ایستایی و رخوت به سوی پویایی و تحرک موثر در فضای خاورمیانه اسلامی همان آگاهی نسبت به وجود سستی و رخوت است. این آگاهی باید توسط علمای آگاه شیعه و اهل تسنن به برخی دولت‌ها و ملت‌های خاورمیانه انتقال یابد.
شکستن حصار رخوت یعنی جدی‌ترین حرکت به سوی ماهیت پویای اسلام. غرب در طول ۶ سال اخیر سعی کرده است راه‌های نیل به پویایی را در مقابل جوامع اسلامی مسدود نماید و سپس به گونه‌ای القا کند که اساسا “پویایی” و “تحرکی” در دین اسلام وجود ندارد. واشنگتن و لندن با هدف محقق ساختن این رخوت و سستی اقدامات گسترده‌ای انجام دادند که مهمترین و خطرناک‌ترین آنها تحریک فرق اسلامی بر ضد یکدیگر بود.
ایجاد تفرقه میان شیعیان و اهل تسنن دارای دو لایه مختلف است. یک لایه درونی و نهان و یک لایه خارجی و آشکار. غرب هر اندازه هم که در جهت ایجاد اختلاف میان فرق اسلامی تلاش کند قدرت دسترسی به لایه درونی و نهان روابط مسلمانان را ندارد. از سوی دیگر تا زمانی که لایه درونی ذکر شده در حالتی متعادل و با ثبات قرار داشته باشد، معادلات مذهبی و قومی جهان اسلام در قالب مورد علاقه و نیاز غرب دگرگون نخواهد شد.
دشمنان اسلام نهایتا قادر به هدایت لایه خارجی و آشکار روابط میان مسلمانان هستند. تلاش‌هایی که بوش و همراهانش در راستای ایجاد بحران امنیت در عراق، لبنان، فلسطین و افغانستان انجام می‌دهند و یا لابی‌های سیاسی که میان تل‌آویو و لندن با برخی دولت‌های عربی وجود دارد جملگی در قالب همان تلاش غرب برای تاثیرگذاری در لایه خارجی مذکور قابل تحلیل و بررسی است.
اما لایه داخلی نسبت به لایه خارجی حکم محور و پایه را دارد. تنظیم لایه داخلی روابط میان مسلمانان جهان اسلام با یکدیگر به عهده خود آنان است و هیچ یک از دشمنان دین مبین اسلام قدرت دسترسی به مناسبات شکل گرفته در این لایه مهم را ندارند. بنابراین ایجاد روابط حسنه میان شیعیان واهل تسنن و همفکری مسالمت آمیز میان آنها در وهله اول به تقویت لایه درونی و نهان مناسبات این دو می‌انجامد و در گام بعدی انعکاس این وحدت درونی به لایه بیرونی سرایت خواهد کرد. تکیه بر قسمتی از سخنان مقام معظم رهبری می‌تواند در راستای تفهیم بیشتر بحث موثر باشد:
“نمی‌خواهیم بگوییم اختلاف شیعه و سنی همیشه مربوط به استعمار بوده؛ نه، احساسات خودشان هم دخیل بوده است. بعضی از جهالتها، بعضی از تعصبها، بعضی از احساسات و بعضی از کج فهمیها در این راستا دخالت داشته‌اند. لکن وقتی استعمار وارد شد، از این سلاح حداکثر استفاده را کرد.”
استعمار کهن و استعمار نوین هیچ‌گاه به تولید اختلاف در میان شیعیان و اهل تسنن نپرداختند، چرا که تولید اختلاف معلول وجود فضایی است که بتواند بذر اختلاف را در درون خود حفظ نماید.
پس هنگامی که فرق و مذاهب مختلف اسلامی در تنظیم مناسبات لایه درونی و نهان خود ناموفق عمل می‌کنند، آن‌گاه مخالفان اسلام مانند صیادانی در انتظار طعمه، دام خود را به سوی خاورمیانه رها می‌کنند.
همان‌طور که اشاره شد، آگاهی نسبت به وضع موجود وایجاد مناسبات موثر و بسترهای علمی، مباحثه‌ای جهت مطرح شدن اختلافات شیعیان و اهل تسنن به دور از تنش زایی و تعصب بیجا موجب تقویت روابط درونی سایر مسلمانان با یکدیگر خواهد شد. این اقدام باید توسط علمای مدیر و مدبر هدایت شود و سپس توسط مسلمانان آگاه به فعلیت برسد. در راستای تقویت مذاهب اسلامی در شرایط حساس کنونی باید نقش علمای دوراندیش شیعه و سنی به عنوان هادی و نیز نقش مسلمانان بادرایت و آگاه به عنوان مکمل علما مدنظر قرار داده شود.
باید اذعان کرد که جمهوری اسلامی ایران پررنگ‌ترین نقش را در راستای گسترش آگاهی در جهان اسلام داشته است. حمایت ایران اسلامی از جریان‌های مسلمان اعم از شیعه و سنی بارها به عینیت رسیده است.
تز مطرح شدن بحث “هلال شیعی” توطئه‌ای مدون از سوی غرب در جهت کمرنگ ساختن تلاش‌های تهران در راستای ایجاد پیوند میان مسلمانان جهان بود. بسیاری از مسلمانان در بوسنی و هرزگوین، فلسطین، لبنان، کشورهای حاشیه خلیج فارس و... که ایران را الگویی برای مقاومت خود در برابر استکبار جهانی می‌شناسند، از پیروان اهل تسنن هستند، اما حمایت جمهوری اسلامی ایران لحظه‌ای از آنها قطع نشده است. به راستی کدام قدرت جهانی می‌تواند خدمات ایران اسلامی به جهان اسلام را از صحفات گویای تاریخ خاورمیانه و دنیا محو نماید؟
وحدت میان شیعیان و اهل تسنن در شرایط حساس و بحرانی امروز یک “الزام” محسوب می‌شود. تز “ایجاد اختلاف میان شیعیان واهل تسنن” باید با آنتی تز “پیوستگی فرق اسلامی”‌پاسخ داده شود. متاسفانه برخی از دولت‌های اسلا‌می مقابله با فتنه‌انگیزی مسبوق به سابقه غرب را در لایه‌های خارجی مناسبات جهان اسلام جستجو می‌کنند و متوجه لایه پنهان و مناسباتی که باید به دست خود آنها ایجاد و تقویت شود نیستند. در حال حاضر بیش از هر زمان دیگری نیاز به حضور علمای آگاه در سرتاسر جهان اسلام حس می‌شود تشریح و کالبدشکافی لایه درونی دنیای اسلام با هدف ایجاد پیوندی متقابل میان فرق اسلامی تنها با حضور علما و بزرگان آنها در کنار یکدیگر محقق خواهد شد.
نکته قابل توجه اینکه اختلافات عقیدتی و روایی موجود در میان شیعیان و اهل تسنن در خصوص مسائلی مانند خلافت، اصحاب ، تقیه و... مسائلی هستند که می‌توانند در قالب مناظرات دینی میان مراکز و مدارس مذهبی به صورتی تخصصی و علمی مورد مباحثه قرار گیرند. اما نقاط اشتراک میان اهل تسنن و شیعیان از جمله شهادت به وجود و وحدانیت خداوند و حقانیت پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله) و نیز پیروی از قرآن کریم و داشتن قبله واحد و بسیاری دیگر از ارزش‌های مشترک میان این دو به اندازه‌ای وزن و اعتبار دارند که می‌توان با استناد به این موارد میان آنها رابطه‌ای برادرانه و مستحکم ایجاد نمود.
امروزه زمان تکیه بر نقاط اشتراک میان مذاهب و فرق مختلف اسلامی است. پررنگ ساختن نقاط افتراق میان شیعیان و اهل تسنن در شرایط کنونی بازتاب غرض ورزی عده‌ای از مخالفان اسلام است. “وحدت اسلامی” و ترسیم جهان اسلام به عنوان مجموعه‌ای مملو از پیوندهای قلبی میان پیروان مکتب نبوی موجب طبقه‌بندی شدن اختلافات عقیدتی موجود و مطرح شدن آنها به صورتی علمی و غیراختلاف‌برانگیز خواهد شد.
مناظره اخیر میان آیت الله هاشمی رفسنجانی و شیخ یوسف قرضاوی رئیس اتحادیه جهانی علمای مسلمین اهل تسنن آغازی بر یک راه مقدس بود. تاکید دو طرف مناظره به حفظ حرمت خون مسلمانان و اعلام محکومیت هرگونه تجاوز به جهان اسلام، مقدماتی در راستای ایجاد وحدت اسلامی در میان اهل تسنن و شیعیان به شمار می‌رود. پس از پایان این مناظره نخستین پیام غیرمستقیم علمای طرفین در میان مسلمانان شیعه و سنی، تن مقامات غربی و طرفداران لائیسم و سکولاریسم در خاورمیانه را لرزاند. شیعیان و اهل تسنن می‌توانند علی‌رغم وجود برخی اختلافات عیقدتی در کنار یکدیگر و حامی جهان اسلام در مقابل توطئه‌های مخالفان اسلام باشند.

حنیف غفاری

منبع : روزنامه رسالت