وهابیگری در بالکان

وهابیگری با جذب پیروانی در قرون هجده و نوزده قدرت فراوانی را در خاورمیانه و حاشیه خلیج فارس به دست آ‌ورد. از سوی دیگر ادغام منافع سیاسی و مذهبی بر قدرت و نفوذ وهابی‌ها افزود . این همزیستی ما بین وهابی‌ها و محمدبن سعود رئیس قبیله و سلسله نوپای آل سعود به وجود آمد. هر یک از طرفین دیگری را برای دستیابی به اهدافی خاص یاری می‌نمود و این همزیستی به تحکیم قدرت خاندان سعود و بسط نفوذ وهابی‌ها در عربستان سعودی منجر شد. روابط نزدیک سلسله سعودی و وهابیون حکایت از این داشت که وهابی‌ها از نفوذ چشمگیری در زندگی سیاسی و مذهبی عربستان برخوردار شده بودند.
این روابط همچنان تداوم داشت و به موازات اینکه قدرت سیاسی ومالی خاندان سعودی بیشتر می‌شد آموزه‌های وهابیت نیز تقویت می‌گردید. پیامدهای همزیستی وهابی- سعودی آثار متعددی را بر داخل و خارج از مرزهای پادشاهی سعودی در بر داشته است .
ثروت سعودی که از درآمدهای نفتی حاصل می‌شد فقط یک روی سکه را نشان می‌دهد. صادرات وهابیگری نیز به همین اندازه اهمیت دارد. به دنبال افزایش قدرت گروه‌هایی همچون اخوان المسلمین مصر،‌حکومتهای خاورمیانه ،‌ اقدامات آنان را ممنوع کردند. در فضای سرکوب این گروهها عربستان سعودی به‌عنوان بهشتی نسبتا امن برای این گروههایی تحت تعقیب همانند اسلام گرایان مصری گریخته از دست رژیم ناصر در دهه ۱۹۶۰ پنداشته می‌شد. از نظر سعودی‌ها این گروهها تا وقتی که تحت کنترل بودند خطری برای این سلسله در برنداشتند. ولی در دهه‌های بعد اسلام گرایان از حکومت “فاسد” خاندان آل سعود ناراضی شده بودند‌.ثروت فراوان کشور بویژه پس از بحران نفتی ۱۹۷۳ به جای کاربرد برای انسجام اجتماعی و ثبات به سوی طبقه کوچک و بسته حاکمه سرازیر می‌شد . این شکاف فزاینده ثروت نابسامانی اجتماعی عمده‌ای ایجاد نمود و فقیران روز به روز ناراضی‌تر می‌گشتند.
رویدادهای منطقه‌ای در اواخر دهه ۱۹۷۰ همانند انقلاب ایران اشغال افغانستان توسط شوروی و - مهمتر از همه - اشغال مسجد کبیر در مکه ( و در پی آن درگیری بین وهابی‌های سعودی و اسلامگرایان خارجی در یک طرف و گارد ملی سعودی در سوی دیگر) خاندان سلطنتی سعود را آشفته ساخت . برای مقابله با وهابیون داخلی و اسلامگرایان خارجی و تهدیدات ایجاد شده توسط آنان خاندان سعودی تصمیم گرفت که ایدئولوژی و نیروهای وهابیت را به خارج از کشور و بویژه برای جهاد در افغانستان صادر کند. در این راستا شمار زیادی از وهابیون سعودی بایستی در منازعاتی خارج ازعربستان شرکت داده می‌شدند و در پی پایان جنگ مجاهدین و شوروی بسیاری از آنها برای درگیر شدن در نبردهای جدید مانند جنگ‌های شعله‌ور در چچن ،‌الجزایر و بوسنی و هرزگوین اعزام شدند .بدین گونه بود که داوطلبان عرب برای حمایت از مسلمانان مستضعف برای جهاد وارد اروپا شدند. ولی داوطلبان خارجی بویژه گروههای تندروی وهابی و تفسیر میانه‌روی اسلام بوسنی با یکدیگر سرسازگاری نداشتند. به لحاظ تاریخی اسلام در بالکان شکل عرفان صوفی‌گرایانه را به خود گرفت و از افکار و نفوذ وهابیگری تاثیر نپذیرفته است.
در طی قرن بیستم مسلمانان بالکان در بوسنی و صربستان و مونته‌نگرو ،‌سکولار بودند گرچه مسلمانان صربستان و مونته‌نگرو محافظه‌کارتر بودند و همین گونه نیز باقی ماندند. در نهایت نیروهای محافظه ‌کار در کشمکش‌های بینانخبگی در ماههای اولیه تاسیس حزب اسلامی اقدام دموکراتیک غالب آمدند و اسلام را به‌عنوان وجه اصلی هویت مسلمانان بوسنی ترویج نمودند. جنگ سالهای ۱۹۹۲-۹۵ شمار زیادی از مبارزین خارجی ( از جمله وهابیون) را وارد بوسنی نمود و بلافاصله تنش‌هایی ایجاد شد. علی‌رغم همبستگی دوران جنگ و اعتقاد به اسلام سنی تفاوت‌های عمیق مسلمانان بوسنی و هواداران تفاسیر خشن‌تر از اسلام به سرعت خود را نشان داد. اساسا عرفان صوفی‌گرایانه از نظر وهابیون به‌عنوان روایتی منحرف از اسلام سنی انگاشته می‌شد که بایستی از میان برداشته می‌شد. وهابیون که خود را طلایه‌دار ایمان واقعی می‌دانند با رویگردانی از تنوع در اسلام تفاسیر دیگر را به‌عنوان نادرست و غیراسلامی رد می‌کنند. متفکران وهابی که فقط بر منابع اولیه قرآن و سنت تاکید دارند عقلانی‌سازی اسلام را قبول ندارند. در دیدگاه آنان جایی برای تفاسیر مبتکرانه وجود ندارد و افرادی که تفاسیر دیگری از قرآن ارائه می‌دهند کافر محسوب می‌شوند.
شاید بارزترین تفاوت مسلمانان بالکان و وهابیون تفاسیر متفاوت آنان از روابط زن و مرد باشد. برخلاف عارفان صوفی آموزه‌های وهابیت اعتقاد دارند که زن و مرد باید در تمامی عرصه‌های زندگی به شدت از یکدیگر تفکیک شوند. طبق آموزه‌های وهابیت مقدر شده است که مردان تمامی ابعاد زندگی را مدیریت کنند وزنان فقط به کارهای داخل خانه محدود گشته و به‌طور کامل از زندگی اجتماعی محروم شوند.

منبع : روزنامه رسالت