خطاب به زنبورها!

۱) مدت‌هاست که هیچ شاعری در مقدمه یا موخره کتاب خود، هیچ توضیحی درباره نوع کارش، علایق و عقایدش درباره شعر ارائه نمی‌دهد.ابتدای کتاب‌ها معمولا تنها در برگیرنده تقدیم‌نامچه‌هایی است خطاب به همسر عزیز و دوست عزیز و برادر عزیز و سایر عزیزان منقول و غیرمنقول! حکایت غریبی است...این اتفاق در حالی به یک رویداد معمول و عادی بدل شده است که در سالیان نه چندان دور، اصولا کتابی که بدوش دیباچه‌ای نداشت، با اعتنای چندانی مواجه نمی‌شد.
حتی کسانی که خودشان قادر به نوشتن مقدمه نبودند یا تمایلی به مقدمه‌نویسی نداشتند، کتاب را دست یکی از ارباب نقد و نظر می‌سپردند تا از منظر او کتاب و گونه شعرشان شناسنامه‌ای داشته باشد. نمونه‌های جریان‌ساز و بحث‌برانگیز (مثبت و منفی‌اش را کاری نداریم) این مقدمه‌ها در تاریخ شعر ما از نیما تا امروز کم نیستند. خاطر شعرخوان‌های حرفه‌ای هست حتما موخره «از این اوستا»ی مرحوم اخوان ثالث و «خطاب به پروانه‌ها»ی براهنی و همینطور بگیر و بیا تا رساله‌های انتهای «عاشق شدن در دی‌ماه» سیدعلی صالحی و ناگهان از اواخر دهه ۷۰ همه چیز تعطیل! پشت هم، شاعر بی‌مقدمه و کتاب بی‌مقدمه... چرایی این ماجرا یقینا از چندین منظر قابل بررسی و ریشه‌یابی است. شاید از یک منظر کنشی عاطفی باشد نسبت به سردی بازار شعر و شاعری و از منظری دیگر عدم‌رشد تئوریک شاعران بر خلاف رشد کمی آنها و از منظری دیگر وارداتی شدن اندیشه به شکلی افراطی و بومی‌ناشدنی، همه و همه سر خط‌های دلایل پیش آمدن این وضعیت هستند و افسوس که پرداختن تفصیلی به آن دل و دماغی می‌خواهد که من هم مثل شما ندارم‌اش!
۲) لشگر شعر آستارا چند سالی هست که خیلی مجهز و پر و پیمان در نقاط استراتژیک شعر امروز اردو زده است و در پاره‌ای از موارد هم تک‌خال‌هایی رو می‌کند و برای خود آبرویی کسب کرده است. اگر چه طنز را می‌توان اصلی‌ترین رگه شاعران این شهرستان بسیار شمالی دانست، اما هنوز نمی‌توان کاراکتر مستقلی برای این جغرافیای شعری در نظر گرفت و آن را تعریف کرد و از سایر نحله‌ها مجزا دانست. مطرح‌ترین شاعر این روزگار آستارا به شهادت دوست و دشمن، «اکبر اکسیر» است. شاعری شوخ و شنگ و ساده‌سرا که تازگی‌ها کتاب دیگری هم منتشر کرده است و حرف‌های این مقال هم در باب همین کتاب است. البته به شعرهای کتاب کاری ندارم، این‌بار و تنها به مقدمه‌اش می‌پردازم. تعجب کردید. ها؟!... بله،پس از مدت‌ها چشم‌مان به مقدمه یک کتاب شعر روشن شد که امر مبارکی است و احسنت به «اکسیر» که جای آنکه به رسم متداول امروزی‌ها خودش را آدم مرموز و عجیب و بی‌چهره‌ای نشان بدهد، آمده تا خیلی رک و راست و بی‌شیله و پیله درباره شعرش حرف بزند و در حد بضاعتش تکلیفش را اول با خود و بعد با خواننده کتابش روشن کند. این اتفاق در حالی می‌افتد که عده‌ای که دنبال شاهدی برای افتادن‌شان از دماغ فیل بودند و ادعاهاشان بالکل گوش فلک را ناشنوا کرده بود، تمام این مدت از نوشتن یک متن چند سطری هم درباره شعرشان عاجز بوده‌اند و با پناه جستن در سایه سکوت، پستونشین وادی نظریه‌پردازی باقی مانده‌اند و اکتفا کرده‌اند به اقوال شفاهی برگفته از اقوال فلاسفه دهان‌پرکن غرب، در محافل دوستانه(و نه دشمنانه).این است که حرکت «اکسیر» را به فال نیک می‌گیرم و مرحبای مجددی نثار او می‌کنم. خاصه که او در این مقال خیلی صاف و ساده حرف زده است و چیزی فرای دانسته‌هایش در متن نیاورده و ماحصل ادراک خودش را از کارش تحریر کرده است.
۳) «اکسیر» در مقدمه مختصر و تا حدی شتاب‌زده‌اش، کوشیده تکلیف همه را روشن و به تبع آن ماست همه را کیسه کند. او می‌آید و سلیقه‌اش را در باب شعر موفق تشریح می‌کند و می‌گوید که مقصودش «نوع خاصی از شعر است» که پیش از هر چیز «ملموس و عینی، کوتاه، به زبان ساده اما ساختمند در مهندسی کلمات و کاربرد زبان» باشد. (یعنی قدری شیطنت می‌کند. چون اینها با قدری فراز و نشیب می‌شود چیزی در مایه‌های شعر خودش و البته کیست که شعر خودش را دوست نداشته باشد؟)اما راستش همه اینها خصایصی کلی و مبهم‌اند. «اکسیر» هم فقر تولید اندیشه و نظریه‌پردازی در ایران را دوباره به رخ ما می‌کشد و درگیر جزئیات نمی‌شود. «ملموس» یعنی چه؟ معیار «عینیت» برای او چیست؟ «مهندسی کلمات» کلیدواژه کدام گونه نقد است؟
البته او با زیرکی خاصی بلافاصله اعلام برائت می‌کند که: «ابلهانه است بخشنامه بکنیم که شعر باید چنین و چنین باشد» یا: «من از شعر خاص خود دفاع نمی‌کنم. این نهایت خودخواهی و بلاهت است که سبک و نظر خود را در شعر تعمیم دهیم و به انکار دیگران برخیزیم.». این اقوال نشان می‌دهند که ما هنوز در پیله محافظه‌کاری‌های خود محبوسیم و جرأت نداریم تکلیف‌مان را یک بار هم که شده با خودمان مشخص کنیم. یعنی کسی که می‌گوید شعری که از آن دفاع می‌کنم «ادامه رهنمودهای نیما یوشیج است»، باید هم بتواند این قیاس را با مصادیقی روشن‌تر کند و مثلا با خصایصی که «نیما» در «ارزش احساسات» مطرح کرده است، بسنجد. این همان قدم اول است که هیچ‌کدام ما برنمی‌داریم. با وجودی که مقاله مختصر «اکبر اکسیر» حرف جوانب گوناگونی از شعر امروز را وسط می‌کشد، اما تمام اینها در حد اشارتی باقی می‌ماند و می‌شود توده‌ای گزارش کلی بی‌استنتاج.
۴) بله...می‌دانم...آنقدرها خام نیستم که درک نکنم او نمی‌خواسته مانیفست آنچنانی بدهد و اصلا دیگر مانیفست کار دِمُده و کودکانه‌ای است.
اما ایرادی ندارد که برخی مباحث را واکاوی کرد و به زیر شاخه‌ها پرداخت. این خودش می‌شود آغاز یک دیالوگ. بعد من نوعی هم می‌آیم و حرفم را می‌زنم و چیزی به این دیالوگ اضافه یا چیزی از آن کم می‌کنم. برآیند این دیالوگ‌ها می‌شود یک گفتمان سازنده. شک نکنید. گیرم که بنده چرند بگویم. دامنه این دیالوگ افرادی را که اهل سواد و رای و ایده‌اند را هم بالاخره در بر خواهد گرفت و محصول‌اش می‌شود یک نظریه. نظریه را که فقط «لکان» و «آلتوسر» نباید بدهند. پس اجازه می‌خواهم که سرزنش کنم آقای «اکسیر» را که نگفته تمام گفتنی‌ها را و از روی فرازهای مطلب پریده و آنقدر آهسته رفته و آمده تا گربه شاخش نزند و چه حیف!...
۵) ما به نوعی نگاه انتقادی بومی‌شده نیازمندیم که بیاید و با صداقت و سادگی و نگاهی جزیی‌نگر شعر امروزمان را تشریح کند و آن وقت اگر کسی خواست پای «هایزنبرگ» را هم به شعر معاصر بکشاند، قدمش روی چشم... ما باید از پستو بیرون بیاییم و با هم حرف بزنیم. دعوا کنیم اصلا چه باک؟... دعوای منطقی هیچ ایرادی هم ندارد. مشکل این است که مایی که پیوسته دم از عقل و استدلال و منطق و سواد می‌زنیم، هنگام رویارویی در آوردگاه بحث، هر چهار تا را دور می‌ریزیم و تنها به سلاح خشم مسلح می‌شویم و خرخره همدیگر را می‌جویم. طبیعی است که محصول گفت‌وگوی منطقی می‌شود ایده و اندیشه و محصول خرخره جویدن می‌شود خون و نعش و انتقام...
▪ پسته لال سکوت دندان شکن است (مجموعه شعر)
▪ اکبر اکسیر
▪ انتشارات مروارید
▪ ۱۳۸۷
▪ ۱۶۵۰ نسخه
▪ ۲۱۰۰ تومان

علی مسعودی‌نیا

منبع : روزنامه کارگزاران