نگاهی به دو روی سکه گیاه‌خواری

تاریخ شروع گیا‌ه‌خواری با تاریخ پیدایش انسان‌ها آغاز شده است. ثابت شده انسان‌های اولیه كه در جنگل‌های گرمسیری می‌زیستند، خوراك‌شان میوه درختان و گیاهان بوده است و میلیون‌ها سال با همان خوراك می‌زیستد اما به واسطه پیشامدهای ناگهانی مانند زمین‌لرزه، سیل و غیره ناگزیر شدند كه به نواحی دیگری كوچ نمایند و به تناسب تغییرات آب و هوایی و كمیاب شدن میوه‌ها به علت گرسنگی ناگزیر شدند گوشت جانورانی را كه برای دفاع از خود می‌كشته‌اند، مصرف كنند و پس از كشف آتش، این عادت را حفظ كردند و در نتیجه گیاه‌خواری كم‌كم جای خود را به همه چیزخواری داد. بودا، زرتشت، فیثاغورس، سقراط، افلاطون، مولانا و عطار نیشابوری از جمله افرادی هستند كه گیاه‌خوار بوده‌اند و این شیوه را به شاگردان و پیروان خود توصیه كرده‌اند.
● گیاه‌خواری یعنی چه؟
رژیم گیاه‌خواری برخلاف رژیم همه‌ چیز خواری كه شامل تمام منابع حیوانی و گیاهی است، به معنی محدود كردن رژیم غذایی به منابع گیاهی و پرهیز از مصرف گوشت قرمز، پرندگان، ماهی، صدف و نیز محصولات حاصل از گوشت مثل ژلاتین، رنین، روغن خوك است و حتی در برخی رژیم‌های گیاه‌خواری غذاهای به دست آمده از حشرات مانند عسل نیز مصرف نمی‌شود.
● چرا بعضی گیاه‌خوار می شوند؟
علل روی آوردن افراد به رژیم‌های گیاه‌خواری متفاوت است. از دید مذهبی و اخلاقی، برخی افراد كشتن حیوانات و مصرف گوشت آنها را گناه می‌دانند و به همین دلیل گیاه‌خواری در میان بوداییان و هندوان بسیار شایع است. گروه دیگر برای حفظ سلامت، مسایل درمانی و برای زیبایی اندام گیاه‌خوار می‌شوند و برخی دیگر به علت فقر مالی و دلایل اقتصادی به این رژیم روی می‌آورند.
● چه فایده‌ای دارد؟
همان‌طور كه اشاره شد، گیاه‌خواران در برنامه غذایی‌شان تنها از منابع گیاهی مانند انواع سبزی‌ها، میوه‌ها، غلات، حبوبات، مغزها و دانه‌های روغنی استفاده می‌كنند. این رژیم اگر به صورت متنوع و كامل استفاده شود، تمامی نیازهای غذایی این گروه را تامین می‌كند. این رژیم نسبت به سایر رژیم‌های غذایی، كلسترول و اسیدچرب اشباع كمتری دارد و كمتر از ۳۰ درصد كالری رژیم از منبع چربی تامین می‌شود كه بیشتر آن اسیدهای چرب غیراشباع است. به همین دلیل خطر ابتلا به بیماری‌های قلب و عروق، فشارخون بالا، دیابت و سرطان‌ها در این گروه كمتر از سایرین است. علاوه بر آن، این رژیم حاوی درصد زیادی كربوهیدرات و فیبر است كه به سلامت دستگاه گوارش كمك كرده و از سرطان كولون جلوگیری می‌كند و در درمان یبوست موثر است. دیگر اینكه این رژیم از حجم زیاد و كالری كم برخوردار است كه به كاهش ابتلا به انواع سرطان‌ها به خصوص سرطان كولون، ریه و پستان منجر می‌شود و احتمال ابتلا به سنگ كیسه صفرا و سكته‌های مغزی كاهش می‌یابد. در پایان، این رژیم حاوی مقادیر بالایی بتاكاروتن و ویتامین C است كه به حفظ سلامت كمك شایانی می‌كنند.
● چه عیبی دارد؟
با وجود كلیه مزایایی كه این نوع رژیم دارد ولی خطر پیدایش كمبودهای تغذیه‌ای در گیاه‌خواران، به خصوص گروه‌های آسیب‌پذیر مانند زنان باردار و شیرده، كودكان، نوجوانان و ورزشكاران وجود دارد. در دوران بارداری و شیردهی به دلیل تامین رشد جنین و تغییرات بدن مادر، نیاز به كالری، پروتیین، ویتامین و مواد معدنی افزایش می‌یابد ولی ویتامین‌های ۲B،۶B،۱۲B، اسیدفولیك و عناصری مثل روی و آهن در منابع حیوانی بیشتر و قابل جذب‌تر هستند بنابراین مادران باردار و شیرده كه از این رژیم استفاده می‌كنند باید به میزان بالاتری از مغزها، حبوبات، میوه‌های خشك و محصولات لبنی یا در صورت امتناع از شیر سویا استفاده كنند. درباره كودكان پیرو این رژیم نیز با وجود برنامه‌غذایی متنوع و كامل می‌توان رشد مناسب آنها را تامین كرد ولی به دلیل وجود مقادیر زیاد مهاركننده‌های جذب در منابع گیاهی مانند فیتات كه در غلات و دانه‌ها وجود دارد، اگزالات كه در اسفناج، ریواس، شكلات و بادام‌زمینی وجود دارد، سیترات موجود در مركبات و تانات موجود در چای، به كاهش جذب مواد مغذی منجر می‌شود.
بنابراین درباره كودكان بهتر است علاوه بر تامین پروتیین كافی برای سلامت و رشد استخوان‌هایشان و رفع نیاز به چربی و كلسیم باید از شیر و لبنیات نیز استفاده كنند و علاوه بر آن از منابع روی كه برای رشدشان مفید است، استفاده كنند. غلات سبوس‌دار، سبزی‌های برگ سبز تیره و زرد تیره منبع خوب روی هستند. از دیگر معایب رژیم گیاه‌خواری، وجود مقادیر زیاد ویتامین C دراین رژیم است كه مازاد ویتامین C به اسید اگزالیك تبدیل می‌شود و خطر ابتلا به سنگ‌های اگزالاته كلیوی را در این گروه افزایش می‌دهد. در پایان باید یادآور شویم كه برای حفظ سلامت كامل و همه جانبه، داشتن یك رژیم متعادل، متناسب و متنوع كلید طلایی موفقیت است.

سیما كربلایی صالح

منبع : روزنامه سلامت