از کجا آغاز کنیم

كشورها چون از تجمع ما پدید آمده اند، همان هستند كه ما هستیم. قوانین و احكامشان بر مبنای طبایع ما و اعمالشان كردار زشت و زیبای ما است در مقیاسی بس بزرگتر. (ویل دورانت، درآمدی بر تاریخ تمدن)
تاریخ نشان می دهد كه فرآیند نوسازی و توسعه در ایران توسط همین مردمی كه آن را مطرح كردند به انحطاط كشیده شد. قائم مقام فراهانی، امیركبیر و دكتر مصدق سه نمونه بارز از نقش آفرینانی هستند كه توسط مردم حذف شدند.
نهضت مشروطه و قانون خواهی نیز چون ریشه در اندیشه و وجدان جمعی نداشت یا به عبارتی منبعث از فرهنگ سیاسی غالب نبود پس از چندی به سهولت درهم شكسته شد. اما این حركت در روند پیشرفت جامعه ایران بی تاثیر نبود.
موارد تاثیر پذیری جریان روشنفكری نسل سوم از مشروطه عبارتند از:
۱- طرح شدن و اهمیت پیدا كردن حقوق مردم
۲- حضور و تاثیرگذاری مردم شهرنشین در تحولات
۳- نقد قدرت حاكمیت سنتی
۴- شكل گیری مطبوعات بانفوذ
اما شاخصه ای كه بیشترین تاثیرات را در سامان مندی ها، نابسامانی های سیاسی- اجتماعی و... جامعه ایران می نهد عبارت است از روحیات- رفتارهای اجتماعی كه در جریان روابط و مناسبات اجتماعی و در قالب های گوناگون تكثیر شده و با كاركردهای مثبت- منفی موجودیت جامعه را متاثر از خویش می سازد.
پیدایش جامعه انسانی فردگرا و قانون پذیر كه ضامن پایداری ویژگی ها و رفتارهای مثبت اجتماعی است در توسعه سیاسی- اجتماعی اهمیت فراوان دارد.
نتیجه این عقیده نادرست كه دولت و حكومت فضایی است تسخیرناپذیر و رای تمامی ظرفیت های جامعه همین می شود كه مردم ضمن در پیش گرفتن روحیه انقیاد و تسلیم شرایط نامطلوب را استمرار بخشیده و نقش خود را در تحرك بخشیدن به جامعه در جهت تحولات مثبت اجتماعی- سیاسی به هیچ می انگارند. اما آن عواملی كه در رفتارها و مناسبات اجتماعی ما رخنه كرده و موجب عقب ماندگی ما شده است، عبارتند از:
ناتوانی در ایجاد تعادل میان سنت و نوگرایی، توسل به نیروهای غیراجتماعی و فراطبیعی، عدم پذیرش مخالف، سیاه و سفید دیدن افراد و اندیشه ها، فردگرایی، سلطه پذیری، تسلیم و تقلید، تفكر قضا و قدری، بی اعتمادی، سوءظن، دشمن انگاری و فقر آموزش.
اعتقاد عمومی به نظریه توطئه، تضادهای عمیق فكری و اجتماعی شامل محافظه كاری از یك سو و بیگانه گرایی و وانهادگی از سوی دیگر، عدم آمادگی افراد جامعه از نظر روانی برای گفت وگو بر مبنای استدلال صحیح، عدم وجود عزم جمعی برای آموختن تفكر انتقادی، مطلق انگاری به جای نسبی گرایی، عدم اشتراك منافع فردی با منافع جمعی و رشد فرد با رشد جامعه، ارزیابی مثبت از رای اكثریت (دموكراسی) تنها تا زمانی كه با منافع شخصی تصادم نكند.
از سویی مخالفت با دولت و از سوی دیگر همكاری با دولت تا زمانی كه منافع شخصی ایجاب كند (عدم تطابق گفتار و رفتار)، عدم اعتقاد به توانایی انسان در به دست گرفتن سرنوشت خویش، سنجیدن حق با خود به جای سنجیدن خود با حق، وجود روحیه خاص افراد كه نظرات و دیدگاه های سایرین را بدون بررسی و تحلیل می پذیرند، عدم وجود فضای نقد سالم و بحث و خلاقیت، سیستم غلط ارزش یابی افراد در سازمان ها و عدم توجه كافی به كار كارشناسی، رواج فرهنگ تملق و چاپلوسی، ارتشاء، اختلاس و...
با این وصف بنا به آیه قرآن كه می فرماید:
ان الله لایغیر مابقوم حتی یغیرو امابا نفسهم.
خداوند سرنوشت هیچ قومی را تغییر نمی دهد مگر آنكه مردم خود را دگرگون كنند. تا ما این رفتارهای ناپسند خود را تغییر ندهیم نمی توانیم شاهد تحولات چشمگیر در عرصه كلان جامعه باشیم.
سروش ملت پرست*
* از بندر انزلی

منبع : روزنامه شرق