هیرسوتیسم و هیپرتریکوز

هیرسوتیسم Hirsutism یعنی رویش مو و افزایش تعداد آن در محل‌هایی که انتظار رویش آن نمی‌رود و هیپرتریکوز یعنی رویش و رشد مو و نیز افزایش غیرقابل انتظار آن در اغلب نقاط بدن می‌باشد که هر دوی این حالت برای انسان خوشایند نبوده و این علائم باعث مراجعه این افراد به پزشکان پوست، غدد، داخلی و زنان و ... می‌گردد.
بنابراین ضرورت شناخت هر یک از این دو پدیده، افتراق و تفاوت‌های آن و نیز اقدام به درمان هر یک از دو معضل، کاملاً مطرح می‌باشد.
۱) هیرسوتیسم:
هیرسوتیسم به رشد قابل توجه و غیر طبیعی موها در نزد زنان اطلاق می‌گردد که این رشد غیر طبیعی در ارتباط با اختلالات و یا تغییرات هورمونی می‌باشد.
محل رویش موهای یاد شده در محل‌هایی است که انتظار رویش آن برای زنان نمی‌رود، این نواحی عبارتند از: صورت (گونه‌ها، فک، چانه و گردن)، قفسه‌ی‌صدری (روی سینه‌ها، بین‌ سینه‌ها)، شکم (عمدتاً در قسمت میانی شکم و از خط ناف به پایین) و در ناحیه‌ی پشت (عمدتاً در قسمت پائین و انتهای کمر). در هیپرسوتیسم باید فرد را از نظر یافتن علائم افزایش ترشح غدد مردانه (هیپرآندروژنیسم) پیگیری نمود.
علائم هیپرآندروژنیسم همچون هیپرسبوره، آکنه، کچلی آندروژنیک در تیپ زنانه، بروز اختلالات ماهانه، چاقی، خشونت صدا و هیپرتروفی کلیتوریس می‌باشد که باید در معاینه‌ی کلینیکی علائم یاد شده را پیگیری نمود.
برای بررسی وضعیت غدد استخوان و فوق کلیه، از نظر چگونگی افزایش فعالیت و وجود یا عدم وجود تومور در آنها باید برای فرد مورد نظر آزمایش‌های تکمیلی همچون سی‌تی‌اسکن و MRI را تجویز کرد.
● تشخیص هیرسوتیسم:
هیرسوتیسم را می‌توان براساس بروز اختلالات در یکی از سه حوزه‌ی زیر تشخیص داد:
الف) هیرسوتیسم با منشاء تخمدانها:
افزایش ترشح آندروژنها به علت ایجاد میکروکیست‌های متعدد در تخمدانها (OMPC) باعث افزایش ترشح هورمونهای مربوطه می‌گردند.
در صورت افزایش مقدار هورمون تستوسترون و یا دلتا – ۴ - آندروستندیون(Androstnedion) باید اکو گرافی واژینال به منظور تشخیص وجود و یا عدم وجود کیست‌های متعدد و هیپرتروفیه در سطح استرومای تخمدان را انجام داد.
ذکر این نکته ضروری است که به هنگام اندازه‌گیری هورمون‌های یاد شده، فرد مورد نظر قرص‌های جلوگیری از بارداری و داروی کورتن را از سه ماه قبل نباید مصرف کرده باشد و خونگیری صبحگاهی باید در طول شش روز اول سیکل ماهانه انجام پذیرد.
در زمان آمنوره، باید برای بیمار قبلاً یک تست Progestative انجام داد و در پی آن اقدام به خونگیری برای انجام آزمایشهای یاد شده نمود.
ب) هیرسوتیسم با منشاء غده فوق کلیوی:
درصورتی که افزایش غیر قابل انتظار مو در محل‌های یاد شده با منشاء اختلال در هورمونهای فوق کلیه همراه باشد، ضروری است که مقدار ۷-OH-Progestrone غده‌ی فوق کلیه (که قبلاً توسط Synacten تحریک گشته باشد) اندازه‌گیری شود.
در صورت وجود هیپرآندروژنی در غده‌ی فوق کلیه، مقدار آن، افزایش قابل توجهی خواهد داشت.
ج) هیرسوتیسم بدون علت (ایدیوپاتیک):
این رشد و افزایش غیر منتظره‌ی رویش موها در صورتی که با اقدامات یاد شده در دو حوزه‌ی‌ فوق، کلیه‌ی عوامل طبیعی بوده و نکته‌ی پاتولوژیک نداشته باشند، بنابراین تشخیص این هیرسوتیسم بدون علت یا ایدیوپاتیک بوده که علل آن را می‌توان در عوامل ارثی، ژنتیک، جغرافیایی، محیطی و... پیگیری نمود.
۲) هیپرتریکوز (Hypertricosis):
این نوع افزایش مو، ویژگی‌ها و خصوصیاتی دارد که آن را می‌توان از هیرسوتیسم افتراق داد:
▪ عمدتاً هر دو جنس مونث و مذکر به آن دچار می‌شوند.
▪ پرمویی منتشر در تمامی نقاط بدن، به جز کف پاها و دستها می‌باشد.
▪ عمدتاً در مقطع بلوغ دیده می‌شود.
▪ تعداد، اندازه‌، قطر موها افزایش محسوس و چشمگیری دارد.
▪ وابسته به هورمون نبوده و عمدتاً مرتبط با عوامل فامیلی، ژنتیک و قومی می‌باشد.
● سه نوع هیپرتریکوز وجود دارد.
۱) هیپرتریکوز اصلی یا اسانسیل:
این نوع هیپرتریکوز بسیار فراوان بوده و هر دو جنس را گرفتار می‌سازد و زنان دارای پوست قهوه‌یی و برنزه بیش از خانم‌های دارای پوست روشن و سفید، مبتلا می‌باشند.
پرموئی کاملاً منتشر بوده و لوکال و موضعی نمی‌باشد و بروز آن عمدتاً در مقطع بلوغ است به طوری که ممکن است برای فرد، یک معضل و مشکل روحی روانی ایجاد ‌نماید.
۲) هیپرتریکوز محدود گشته:
معمولاً در محل‌هایی خاص که اختلال رنگدانه‌یی و یا بروز خال در آن وجود دارد پرمویی یا هیپرتریکوز به وجود می‌آید.
محل‌هایی که این پر مویی درحول آن ایجاد می‌گردند عبارتند از:
▪ حول و حاشیه‌ی‌ خالهای رنگی
▪ در حول هامارتوم Becker
▪ در ناحیه‌ی کیست پایلونیدال و همچنین نواحی لاله‌ی گوشها، ابروها در ناحیه‌ی پشت کمر
۳) هیپرتریکوز اکتسابی:
این نوع پرمویی عمدتاً نزد افرادی که از پمادکورتن موضعی به مدت طولانی استفاده می‌کنند و یا پس از استفاده از Minoxidil و یا نزد افرادی دیده می‌شود که به علت گچ‌گیری اندام مدتها بی‌حرکت بوده‌اند.
● درمان:
درمان این افرایش بی‌رویه‌ی موها، چه در نواحی هورمونی (هیرسوتیسم) و چه در نواحی غیر هورمونی (هیپرتریکوز) دقیقاً بستگی به شناخت دقیق پزشک معالج از وضعیت کلینیکی و آزمایشگاهی فرد مورد نظر دارد.
باید دو دسته درمان را اشاره نمود:
۱) درمان دارویی:
این درمان‌ها عمدتاً برای هیرسوتیسم با منشای هورمونی انجام می‌گیرد.
▪ آنتی‌ آندروژن‌ها: استات‌ سیپروترون (Andro cur)
▪ مکانیسم اثر:
این دارو بر اساس بلوک نمودن گیرنده‌های دی - هیدروتستوسترون می‌باشد، که این بلوک نمودن، باعث جلوگیری از تشکیل کمپلکسDHT و گیرنده‌های پروتئینی هسته‌ی آندروژنها شده و نهایتاً باعث کاهش سرمی‌ آندروژنها در خون می‌گردد.
▪ مقدارمصرف:
به مدت ۲۰ روز و در هر روز یک عدد قرص ۵۰ میلی‌گرم Androcur به همراه یک قرص استروژن باید استفاده نمود.
▪ مدت درمان:
به طور متوسط پس ازگذشت ۶ ماه بهبودی حاصل می‌گردد.
۲) اسپیرونولولاکتونها (Aldactone)
▪ مکانیسم اثر:
آنتی‌ گونادوتروپ نبوده واثر آن براساس بلوک نمودن گیرنده‌های آندروژنی می‌باشد.همچنین اسپیرونولاکتون سنتزتستوسترون را نیز مهار می‌کند که نهایت این تأثیرات، کاهش مقدار سرمی تستوسترون در خون را به همراه خواهد داشت.
▪ مقدار مصرف:
این قرص به مدت ۱۵ روز در هر ماه با مقدار دوز ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلی‌گرم می‌توان تجویز نمود. این نوع تجویز برای پرهیز از اختلالات سیکل‌های ثانویه بوده و اثر بخشی آن در بیماران مختلف، متفاوت است.
▪ مدت درمان:
اثر بخشی و نتیجه‌گیری از این درمان پس از گذشت ۶ تا ۱۲ ماه امکان‌پذیر است.
▪ درمان ‌غیر دارویی:
روشها و شیوه‌های مکانیکی، شیمیایی، الکتریکی و همچنین از لیزر برای درمان غیر دارویی از زمانهای خیلی طولانی تاکنون مورد استفاده قرارمی‌گیرد.
اقداماتی همچون تراشیدن، استفاده از کرم‌های زایل کنند‌ه‌ی‌ مو، انواع واکسها، الکترولیز و ... در زمره‌ی‌ این درمانهای غیر دارویی می‌باشد.
در بین روشهای قدیمی و یا مرسوم و جاری، مؤثرترین شیوه‌‌ی درمان برای کاهش و محو موهای ناخواسته استفاده از لیزر می‌باشد که با توجه به نتایج مطلوب و معنی‌دار آن، رتبه‌ی نخست را به خود اختصاص داده است.

منابع در دفتر نشریه می‌باشد.
دکتر محمدرضا شفیعی
پوست

منبع : هفته نامه پزشکی امروز