دردهایی که می‌آیند و می‌روند

امروزه زخم‌های گوارشی و از آن جمله زخم معده از بیماری‌های بسیار شایعی هستند که زن و مرد، پیر و جوان به علل مختلف با آن درگیرند. این بیماری شایع قرن بیستم همه درجوامع از کشورهای بسیار فقیر تا بسیار ثروتمند دیده می‌شود تا جایی که گفته می‌شود مردم کشورهای فقیر عمدتا به علت فقر غذایی و خالی بودن معده در ساعات زیاد و مردم کشورهای صنعتی به دلیل فشارهای زیاد و استرس به زخم معده دچار می‌شوند.
از زخم‌هایی که در آستر مخاط معده یا اثنی‌عشر به‌وجود می‌آیند تحت عنوان زخم‌های گوارشی یاد می‌شود که از آن جمله می‌توان به زخم اثنی‌عشر و زخم معده اشاره کرد. زخم اثنی‌عشر در قسمت ابتدایی روده کوچک و زخم معده در معده ایجاد می‌شود. گاهی تعداد این زخم‌ها بیش از یکی است.
زخم معده به علل مختلفی از جمله مصرف زیاد داروهای ضددرد غیراستروییدی مانند آسپرین و ایبوبروفن، باکتریی به نام هلیکو باکتر پیلوری یا به اختصار اچ پایلوری و ابتلا به برخی از بیماری ایجاد می‌شود.هنگامی که غذا جویده و بلعیده می‌شود از مری عبور کرده و سپس وارد قسمت فوقانی و حجیم معده شده، در معده مواد غذایی توسط شیره معده (که مرکب از آنزیم‌های هضم‌کننده و اسید هیدروکلریک است) شکسته می‌شوند و در عین حال میکروارگانیسم‌های وارد شده به بدن توسط شیره مذکور از بین می‌روند. لازم به ذکر است که روزانه درون معده با حدود نیم گالن عصاره معده شست‌وشو داده می‌شود. معده محلی استریل و کاملا بدون میکروب است.
● چرا زخم معده می گیریم
بدن انسان اسیدی بسیار قوی برای هضم غذاها در معده تولید می‌کند و آستری از آسیب‌دیدن بافت‌های داخلی این اندام‌های بر اثر تماس با این اسید قوی محافظت می‌کند. در صورتی که به هر دلیلی این آستر از هم گسیخته شود، اسید می‌تواند به این بافت آسیب برساند. اچ پایلوری و داروهای ضددرد غیراستروئیدی باعث ضعیف‌شدن این آستر شده باعث آسیب دیدن دیواره این اندام‌ها می‌شوند.
هلیکو باکتر پیلوری می‌تواند با استقرار در بخش آنتروم (بخش انتهایی معده با ماهیچه‌های ضخیم و قوی ) سبب عفونت طولانی مدت این ناحیه شود.
در واقع تنها باکتری که می‌تواند در محیط خشن معده و در مقابل حضور شیره معده زندگی و رشد کند هلیکو باکتر پیلوری است. این باکتری با استفاده از غذا یا آب آلوده از راه دهان وارد معده شده و کافی است یکبار بتواند در موکوس معده پنهان شود. در این صورت این باکتری در لایه مخاطی معده مستقر شده و توسط تاژکهای برآمده، خود را در میان سلول‌های لایه مخاطی جای می‌دهد و یا در صورت بروز زخم معده در ناحیه فاقد لایه مخاطی و در واقع بر روی سلول‌های اپیتلیوم معده استقرار یافته و تاژک‌های خود را در آن ناحیه فرو می‌برد.
در این هنگام سیستم ایمنی بدن برای مقابله با هلیکوباکترپیلوری فعال می‌شود. این در حالی است که سلول‌های سیستم ایمنی به آسانی به علت موکوس ضخیم معده به این ناحیه نمی‌رسند و هنگامی‌که لایه موکوسی نازک شده و گلبول‌های سفید وارد این ناحیه می‌شوند، نمی‌توانند از آن خارج شوند. به سبب درگیری سلول‌های ایمنی با هلیکو باکتر، آنتی‌بادی‌های موجود در سرم خون بالا می‌روند.
اچ پایلوری تقریباً باعث دو سوم زخم‌هاست. اگرچه افراد بسیاری اچ پایلوری دارند اما همه افرادی که مبتلا به عفونت هستند دچار زخم‌های گوارشی نمی‌شوند.
زخم معده در همه سنین ممکن است ایجاد شود اما احتمال ابتلای افراد بالای ۵۰ سال و در افرادی که زمینه خانوادگی دارند، بیشتر است. سوزش یا درد شدید در ناحیه معده ازعلائم شایع این بیماری محسوب می‌شوند. این درد که شبیه دردی مبهم احساس می‌شود، با خوردن غذا (یک تا ۳ ساعت بعد از غذا) بدتر می‌شود و ممکن است برای روزها و هفته‌ها مدام از بین برود و دوباره ظاهر شود. حتی گاهی فرد بعد از خوردن غذا دچار تهوع و استفراغ می‌شود. درد ممکن‌ است‌ با نوشیدن‌ شیر، غذاخوردن‌، استراحت‌ یا مصرف‌ ضد اسیدها تسکین‌ یابد. درد گاهی در نیمه شب که معده خالی است، ایجاد می‌شود. از دست دادن وزن، بی‌اشتهایی، درد در حین غذا خوردن، احساس ناراحتی در معده از دیگر علائم این بیماری محسوب می‌شوند.
● راه های مقابله با زخم معده
زخم معده با مراجعه به پزشک قابل درمان و قابل کنترل است اما نخستین قدم در این راه مراجعه به پزشک و جدی گرفتن دستورات اوست. ‌مصرف‌ ‌داروهایی مانند آنتی بیوتیک‌ها که برای از بین بردن باکتری‌ها مصرف می‌شود و‌ ‌داروهای دیگری که در کاهش تولید اسید معده موثر است، ‌پرهیز از سیگار کشیدن،‌ ‌جلوگیری از مصرف داروهای ضد التهابی مانند آسپرین و ایبوپروفن و ‌ ‌پرهیز از مواد‌ ‌کافئین دار از جمله اقداماتی است که این بیماران باید انجام دهند. این افراد هرگز نباید معده خود را برای ساعت‌ها خالی نگهدارند.
اگر از زخم معده رنج می‌برید بهتر است از خوردن قهوه، چای پررنگ، ادویه پرهیز کنید چون به گفته محققان چینی این مواد در تشدید و بروز بیماری زخم معده دخالت دارند. آنها همچنین معتقدند؛ مصرف زیاد غذاهای ترش، شور، میوه و سبزیجات خام و برنج نیز در ازدیاد ترشح اسید معده و سوزش و دردهای معده و اثنی‌عشر موثر است. توصیه می‌شود مبتلایان به زخم معده از غذاهایی با هضم آسان استفاده کنند که باعث نفخ دستگاه گوارش نشود.
دکتر شادمان یزدی می‌گوید: در گذشته رژیم‌های سخت و بدون شیر برای بیماران توصیه می‌شد که امروزه این کار مردود است و مصرف شیر به مقدار یک لیوان در روز اشکالی ندارد. عسل به دلیل خاصیت ضدالتهابی و کاهش غلظت اسید معده که دارد از ایجاد زخم‌های معده جلوگیری می‌کند. محققان دانشگاه کمبریج پس از بررسی‌های متعدد به این نتیجه رسیده‌اند که عسل موجب تقویت روند ترمیم زخم‌های گوارشی حاصل از مصرف ایندومتاسین می‌شود.همچنین دیده شده است ریشه گیاه شیرین بیان، در درمان زخم معده مؤثر است.
ریشه گیاه شیرین بیان دارای گلوکز و ساکاروز به میزان ۵/۳ درصد می‌باشد. همچنین آسپارژین، رزین، کامارینها و اسیدهای هیدروکسی سینامیک از دیگر ترکیبات شیرین بیان هستند. در طب قدیم از شیرین بیان در التیام زخم، تسکین سرفه و تسکین درد استفاده می‌کردند.
در کنار تغذیه مناسب شرایط روحی و استرس هم در ابتلا به زخم معده نقش مهمی دارد تا جایی که افراد مضطرب و کسانی که تحت فشارهای روحی قرار دارند بیش از سایرین در معرض ابتلا به این بیماری هستند. داروهایی که معمولا برای این بیماری تجویز می‌شوند عبارتند از کلاریترومایسین / تترا سایکلین / مترونیدازول / آموکسی سیلین، رانیتیدین / سایمتدین / فاموتیدین / امپرازول / پنتو پرازول / لانزو پرازول. ب● رخی از این داروها درگروه
آنتی‌ بیوتیک‌ها قرار دارند و برخی برای کاهش اسیدیته معده استفاده می‌شود که پزشک با توجه به علت ایجاد زخم معده آنها را به بیمار توصیه می‌کند. در هنگام درمان آلودگی هلیکوباکتر به این نکته باید توجه نمود که هلیکوباکتر به راحتی نسبت به کلاریترومایسین و مترونیدازول مقاوم می‌شود و نباید بعد از یک دوره درمانی برای دوره‌های بعد از آنها (بلافاصله) استفاده نمود.
بیماری زخم معده در صورت درمان نشدن در دراز مدت عوارض متعددی را برای مبتلایان به همراه دارد که شایع‌ترین آنها خونریزی از دستگاه گوارش است. معمولاً در ۱۵ درصد افرادی که زخم معده دارند بخصوص در افرادی که داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی مثل آسپرین استفاده می‌کنند عارضه خونریزی دیده می‌شود.
باید توجه داشت مصرف داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی و احتمالاً استرس، عوامل مساعد کننده‌ای برای سوراخ شدن جدار معده هستند. بنابراین از مصرف بی‌مورد این گونه داروها باید خودداری کرد وچنانچه مصرف این داروها با دستور پزشک باشد باید پس از مصرف غذا و با شکم پر این داروها را مصرف کرد.

کتایون ضیایی

منبع : روزنامه تهران امروز