دومین عضله مهم بدن

دیافراگم مانند یك پرده مسطح شكم را از قفسه سینه جدا می‌كند البته این پرده در بخش‌هایی از خود حاوی سوراخ‌هایی است كه از طریق آن اعضای مختلف شكم و قفسه سینه عبور و مرور می‌كنند. به طور مثال، در وسط دیافراگم سوراخی وجود دارد تا از طریق مری از قفسه سینه به درون شكم برسد و به معده وصل شود. سوراخ‌های مشابهی برای عبور آئورت (به عنوان بزرگ‌ترین سرخرگ بدن) و بسیاری از عروق و اعصاب كوچك و بزرگ دیگر نیز وجود دارند. دیافراگم یك پرده عضلانی - لیفی است. به عبارت دیگر، بخشی از آن از بافت عضلانی تشكیل شده است اما بخش دیگر آن بافت لیفی است. همین طرح ساختمانی باعث شده كه دیافراگم یكی از مهم‌ترین عضلات در تنفس باشد. بسیاری از دانشمندان، دیافراگم را مهم‌ترین عضله در روند تنفس می‌دانند و به همین دلیل آن را بعد از قلب، دومین عضله مهم بدن می‌دانند.
● گنبد حیاتی
شكل پرده دیافراگم مثل یك گنبد است. در هنگام دم، این پرده صاف می‌شود، در حالی كه در هنگام بازدم به درون قفسه سینه برآمدگی پیدا می‌كند. شما تا حالا هیچ وقت از وقوع این حركات در بدن خود باخبر نشده‌اید اما همین حركات بی‌سر و صدا نقش بسیار حیاتی در زندگی شما بازی كرده‌اند. كافی است فقط برای یك مدت زمان كوتاه این حركات گنبد عضلانی دیافراگم تضعیف شود تا تنگی نفس بیمار را جان به لب كند.
انقباضات متوالی دیافراگم هم مثل هر عضله دیگری از بدن، ناشی از تحریك این عضله به وسیله مغز است. در واقع از مغز عصبی به نام عصب فرنیك به دیافراگم وارد می‌شود كه منقبض شدن آن را تحریك می‌كند. این عصب یك مسیر طولانی از گردن تا بالای شكم را طی می‌كند.همین طولانی بودن مسیر باعث می‌شود كه طی جراحی‌هایی كه روی گردن و قفسه سینه انجام می‌شود، به راحتی در معرض آسیب قرار بگیرد. در تصادفات، چاقوخوردگی‌های عمیق و دیگر آسیب‌های شدید هم احتمال آسیب‌دیدگی این عصب وجود دارد. حتی بیماری‌هایی نظیر فلج اطفال، برخی از تومورها، مسمومیت با سرب و حتی برخی از بیماری‌های عفونی و نارسایی كلیه هم می‌توانند عملكرد این عصب را با اختلال مواجه كنند كه نتیجه همه آنها بروز اختلال در مهم‌ترین عضله تنفسی بدن یعنی همان دیافراگم است. اگر چه در پی آسیب دیدن و مختل شدن روند انقباض عضله دیافراگم دیگر عضلات تنفسی بدن برای جبران شروع به فعالیت می‌كنند اما معمولا توانایی آنها به اندازه كافی نیست و اگر دیافراگم به طور كامل و در هر دو نیمه راست و چپ خود فلج شود جان بیمار به خطر می‌افتد.
● فتق، از نوع دیافراگمی
شاید تا به حال هر بار كه اسم فتق را می‌شنیدید، به یاد بیرون زدن روده‌ها در شكم، كشاله ران یا به درون كیسه بیضه می‌افتادید اما فتق‌ها انواع گوناگونی دارند. به طور مثال گاهی فتق از ناحیه ناف بیرون می‌زند. نوع دیگری از فتق هم فتق دیافراگمی است. اگر ناحیه یا بخش خاصی از پرده دیافراگم شل باشد، روده‌ها به تدریج به آن فشار می‌آورند و از درون شكم به درون قفسه سینه وارد می‌شوند. این مشكل هم ممكن است مادرزادی باشد و هم می‌تواند در بزرگسالی ایجاد شود. به طور مثال، فردی را در نظر بگیرید كه طی یك دعوا و مشاجره دچار چاقوخوردگی در ناحیه بالای شكم یا پایینی قفسه سینه شده است. اگر عمق ورود چاقو به اندازه كافی باشد، ممكن است پرده دیافراگم پاره شود. اگر بیمار خوش شانس باشد و جان سالم به در ببرد، در آینده ممكن است در محل ورود چاقو به دیافراگم، فتق ایجاد شود، یعنی روده‌ها از این محل به قفسه سینه وارد شوند. این مسأله می‌تواند برای بیمار حتی گاهی مشكلات تنفسی ایجاد كند. به ویژه نوزادانی كه به طور مادرزادی دچار نقص دیافراگم و فتق هستند، به شدت دچار تنگی نفسی شوند چرا كه روده‌ها، ریه‌های آنها را تحت فشار قرار می‌دهند.
● ساكت و بی‌علامت
پرده دیافراگم پرده بزرگ و وسیعی است و همان‌طور كه گفته شد، گاهی اوقات برخی از مشكلات و اختلالات آن به وسیله دیگر قسمت‌های بدن جبران می‌شود. به طور مثال در نظر بگیرید اگر فقط یك نیمه از دیافراگم دچار فلج شود، این مشكل ممكن است با فعالیت بیش از حد نیمه دیگر دیافراگم و نیز عضلات متصل به دنده‌ها جبران شود. پس ناشایع‌ نیست كه گاهی اوقات بیماری‌های دیافراگم كاملا بی‌علامت باشند و با این حساب اگر روزی عكس قفسه سینه گرفتید و بدون اینكه هیچ‌گونه علامتی داشته باشید پزشك‌تان به شما گفت كه مشكل دیافراگم دارید، زیاد تعجب نكنید. البته در این موارد حتما باید تحت نظر پزشك هر چه سریع‌تر علت زمینه‌ای را پیدا كرد.
● حالا چه كنم؟
مثل تمام بیماری‌های دیگر اگر به وجود مشكل و یا بیماری‌ خاصی در دیافراگم شك كردید، ابتدا باید از روش‌های تشخیص استفاده كرد. به طور مثال، گاهی عكس قفسه سینه و یا حتی تست تنفسی از بیمار گرفته می‌شود. بعد از اثبات تشخیص ، درمان به نوع ضایعه بستگی دارد.بعضی مواقع نیاز است كه سوراخ شدگی دیافراگم با جراحی اصلاح شود. برخی مواقع هم مجبور می‌شوند كه با دستگاه تنفس مصنوعی از بیمار حمایت كنند تا به تدریج وضعیت عضله دیافراگم خودبه‌خود برطرف شود و بیمار دوباره توانایی تنفس خودبه‌خود را باز یابد. امروزه دستگاه‌هایی وجود دارند كه مثل ضربان‌ ساز قلب، در صورت وجود اختلال در اعصاب دیافراگم، برای این عضله ضربان‌‌سازی می‌كنند.‌
● نكته های دیافراگمی:
▪ گاهی اوقات طی جراحی قلب، جراح به اشتباه به عصب دیافراگم صدمه می‌زند. در این موارد چندان نگران نباشید چون ضایعه معمولا خودبه‌خود بهبود می‌یابد.
▪ در ۵۰ تا ۶۰ درصد از بیمارانی كه به اختلال عملكرد دیافراگم مبتلا هستند نمی‌توان علت بیماری را پیدا كرد.
▪ اگر فتق دیافراگمی خود را درمان نكنید، گاهی روده‌ها در آن گیر می‌كنند و با درد شدید، تهوع و استفراغ و حتی تب جان شما را به خطر می‌اندازند. پس درمان را پشت گوش نیاندازید.
▪ گاهی علایم بیماری دیافراگم بسیار مبهم و نامربوط هستند. به طور مثال، ممكن است بیماری دیافراگم با درد شانه، مشكلات گوارشی و یا تنگی نفس خود را نشان دهد.
▪ گاهی خود دیافراگم هم می‌تواند دچار تومور شود. در ضمن، گاهی اوقات تومورهای بخش‌های دیگر بدن به دیافراگم دست‌اندازی می‌كنند.

دكتر علی‌ غلامرضانژاد

منبع : روزنامه سلامت