خواندن، نواختن و رهبری

در جریان برپایی جشن‌های مربوط به هشتصدمین سالگرد مولانا، تعداد کمی از گروه‌های موسیقی که چندان شهرتی هم نداشتند یاد این شاعر را با زبان موسیقی گرامی داشتند.
اما حضور دوباره دولتمند خال اف یا دولتمند خلف، به همراه گروهش در ایران، اتفاق خوشایندی بود.
این نوازنده صاحب سبک تاجیکی، با۴ شب اجرای برنامه در سالن کوچک فرهنگسرای هنر، بیش از ۱۰ قطعه با اشعار مولانا خواند و نواخت.
هر چند که او پیش از این چندین بار به ایران آمده بود و سابقه اجرا در تالار وحدت را داشت و سالن بزرگ تالار وحدت به خاطر مولانا و اجرای دولتمند، پر شده بود، اما خیلی عجیب بود که در شب اول این اجرا در فرهنگسرای هنر تعداد زیادی از صندلی‌ها خالی ماند!
به هر حال همین که ما پس از ۸۰۰ سال حداقل بخشی از کارهایی که در قونیه و سایر کشورهای همسایه انجام می‌شود را در ایران انجام دادیم، آن قدر مهم هست که از نحوه اطلاع رسانی و انتخاب گروه‌ها ایراد نگیریم و نپرسیم که چرا مثلا کسانی چون محمدرضا شجریان و شهرام ناظری در این جشن‌ها حضور نداشتند که جشن مولانا پرشکوه‌تر شود. بنابراین تنها می‌توان به اجرای دولتمند خال اف اشاراتی کرد.
دولتمند خال اف که دوست دارد او را دولتمند بخوانند با۶ نفر از اعضای گروه ۲۰نفره‌اش که همه پسرعموها، داماد و پسرهای او هستند، به سبک فلک خوانی اشعاری از مولانا را خواند.
دولتمند در این اجرا، سه تار تاجیکی و رباب نواخت و قطعاتی را نیز با ویولونی که همچون کمانچه و غیژک یا قیچیک آن را روی پایش گذاشته بود، بسیاری از مردم را به وجد آورد. شاید این موضوع به خاصیت ذاتی اشعار مولانا و موسیقی درونی آن برمی گردد که آهنگساز و نوازنده را در انتخاب ساز، شیوه اجرا و ریتم یاری می‌کند.
دولتمند نیز با انتخاب سه تار تاجیکی که برخلاف ما آن را با مضراب نواخت و صدای تک سیم آن، باردیگر نشان داد که موسیقی درون اشعار مولانا را درک کرده است.
به هر حال دولتمند اجرایش را با آهنگ «حیلت رها کن» که خیلی‌ها او را با این آهنگ می‌شناسند، آغاز کرد که شروع خوبی برای دوستداران موسیقی تاجیکی بود.
دولتمند این کنسرت را به سبک فلک خوانی که شبیه موسیقی ایرانی و برخی ملل مشرق زمین، دارای ربع پرده است، اجرا کرد و گاه اشعاری را خواند با ساز جواب آوازش را داد.
نکته جالب این بود که گاه همه اعضای گروه با هم جواب آواز دولتمند را می‌دادند.
در این اجرا از تکنیک‌ها، مضراب و ریتم‌های پیچیده خبری نبود و همین سادگی باعث ارتباط بیشتر مخاطب با گروه شد. دولتمند آمده بود تا یاد مولانا را با نفوذ در دل مخاطب عام گرامی بدارد ؛ نه این که هنرمندی خودش را به رخ بکشد.
او به راحتی و تنها با اشاره سر به گروهش تغییر ریتم و شروع آهنگ جدید را میان آهنگ قبلی یادآوری می‌کرد. او می‌خواند، می‌نواخت و رهبری گروهش را نیز خودش انجام می‌داد. در واقع همه بار اجرا به عهده خود دولتمند بود.
موسیقی تاجیکستان شامل۶ مقام و فلک سرایی است. فلک موسیقی مردمی است که سال‌هاست آوازهای آن که قرن‌ها سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر منتقل شده و اجرا می‌شود. دولتمند درباره موسیقی فلک در مصاحبه‌ای گفته است: به‌دلیل استفاده از اشعار عرفانی در زمان شوروی سابق از سوی دولت تا حدودی اجرای این نوع موسیقی ممنوع بود.
ما شعرهای مولوی را اجرا می‌کردیم و چون شعرهای مولوی بیشتر وجه عرفانی و خداگونه دارند، در حکومت کمونیستی شوروی اجازه کار چندانی نداشتیم.
اما از زمان استقلال کشور تاجیکستان دولت نیز به این موسیقی توجه ویژه‌ای دارد. به‌طوری که رئیس‌جمهوری روز ۱۰ اکتبر را روز موسیقی فلک اعلام کرده است.
دولتمند بزرگترین فلک سرای تاجیکستان است که علم موسیقی را نیز در مدرسه موسیقی و دانشگاه هنر تاجیکستان آموخته و به همین دلیل با موسیقی جهان آشنایی دارد.
او به واسطه همین آشنایی گاه دست به نوآوری‌هایی در اجراهایش می‌زند و با این کار سعی می‌کند توانایی‌های موسیقی تاجیکستان را نشان دهد. او در سال ۱۹۵۰ در روستای داغستان ناحیه شورآباد تاجیکستان در خانواده‌ای کشاورز و اهل فرهنگ به دنیا آمد.
نخستین استادان او پدرش خان محمد و برادرش نظرعلی بودند. او در مدرسه موسیقی و دانشکده هنر تاجیکستان تحصیل کرده است.
نخستین کنسرت دولتمند خال اف در سال ۱۹۶۳ در سن ۱۳سالگی از تلویزیون سراسری شوروی سابق پخش شد واز ۲۸ سال پیش از شعرهای مولوی در کارهایش استفاده کرد تا این که ۲ سال پیش ژاک شیراک نشان طلایی کشور فرانسه را به‌دلیل استفاده از شعرهای مولوی به دولتمند اهدا کرد.
دولتمند همان‌گونه که به موسیقی اصیل تاجکستان و اشعار مولانا پایبند است، از شعرهای شاعران معاصر نیز استفاده می‌کند و حتی با ارکسترهای سمفونیک و گروه کر نیز کنسرت می‌گذارد.
دولتمند در حال حاضر رهبر گروه فلک تاجیکستان است که از سوی دولت حمایت می‌شود. ‌ای کاش موسیقی اصیل ایرانی نیز به چنین انسجامی رسیده بود و می‌شد بدون دعوا و قهر یکی از ده‌ها موسیقیدان برجسته ایرانی را به‌عنوان رهبر آن انتخاب کرد!

ندا انتظامی

منبع : روزنامه همشهری