نقش پارکهای فناوری در نظام ملی نوآوری از منظر توسعهٔ منابع انسانی

رفع آسیب­های اجتماعی و اقتصادی از قبیل فرار مغزها، معضل بیكاری و ایجاد اشتغال برای دانش‌آموختگان طی سالیان اخیر یكی از مهم‌ترین دغدغه‌ها و چالش‌های كشور ما به شمار می‌رود. علیرغم سرمایه‌گذاری‌ها و تبلیغات انجام شده در این زمینه هنوز از اهداف پیش‌بینی شده در برنامه‌های توسعه فاصله داریم. در این راستا یكی از دلایل ذكر شده در جهت بیان عدم دستیابی به نتایج مطلوب در این زمینه، نبود زنجیره تحقیق ـ فناوری و توسعه و فاصله قابل توجه بین تبدیل ایده‌های علمی ـ تحقیقاتی به واقعیت‌های اقتصادی قابل عرضه در بازار می‌باشد. حكومت­های دیگر كشورهای دنیا برای حل این چالش سعی دارند كل نظام علمی و فناوری، و صنعتی جامعه از ایجاد ایده تا تجاری سازی محصول نهایی را در یك نظام كلی تحت عنوان نظام ملی نوآوری در كنار هم و در تعامل باهم در نظر بگیرند، یكی از اجزای این نظام پاركهای علمی و فناوری می­باشند كه نقش مهمی در نوآوری تكنولوژیك و اقتصادی كشورهای مختلف و كارآفرینی دارند. در این مقاله سعی خواهد شد پس از معرفی پارك‌های علمی و فناوری نقش آنها را در نظام ملی نوآوری به عنوان یكی از بسترهای توسعهٔ منابع انسانی با استفاده از تجربیات داخل و خارج بررسی نماییم.
●پارك‌های علمی و فناوری ابزار توسعه كارآفرینی :
رستم لالكاكا معتقد است كه نظام ملی نوآوری از تفكیك و تعامل زیر نظام­های زیر شكل می­گیرد:
۱. سیاست‌گذاری علم و فناوری و ابزارهای اجرای این سیاست
۲. توسعهٔ منابع انسانی فنی
۳. تحقیقات علمی و تجاری‌سازی آن
۴. داد و ستد فناوری در بازار بین‌المللی
۵. خدمات حمایت فنی و توسعهٔ تجاری
۶. تأمین مالی فعالیتهای علمی و فناوری
۷. همكاری بین‌المللی
مطابق این نظریه ملاحظه می­شود كه توسعهٔ منابع نسانی فنی یكی از زیرساخت­های این نظام محسوب می­شود. وی همچنین با بیان اینكه پاركهای فناوری ابزار تشویق نوآوری در این نظام محسوب می­شوند، در ادامه آنها را بدین صورت معرفی می­نماید:
" پارك فناوری، یك توسعهٔ مبتنی بر مالكیت، در یك محیط فیزیكی با كیفیت بالا و پارك‌مانند است. آنها از مزایای نزدیكی به منابع مهم سرمایهٔ معنوی، زیرساخت‌های مناسب و سیاست‌های راهنمایی‌كننده، بهره‌مند می‌شوند و شركت‌های مبتنی بر فناوری و مؤسسات دولتی را در یك "محیط مدیریت شده" حمایت می‌كنند و بنابراین، تعامل، توسعهٔ فناوری و رشد اقتصادی را تسهیل می‌كنند."
در این ارتباط انجمن بین‌المللی پارك‌های علمی و فناوری(IASP)، تعریف زیر را در ارتباط با پارك‌های علمی و فناوری ارائه نموده است:
" یك پارك علمی سازمانی است، كه بوسیله متخصصین حرفه‌ای مدیریت می‌شود و هدف اصلی آن افزایش ثروت در جامعه از طریق ارتقاء فرهنگ نوآوری و رقابت در میان شركت‌های حاضر در پارك و مؤسسات متكی بر علم و دانش است. برای دستیابی به این هدف یك پارك علمی،جریان دانش و فناوری را در میان دانشگاهها، موسسات تحقیق و توسعه، شركت‌های خصوصی و بازار، به حركت انداخته و مدیریت می‌كند و رشد شركت‌های متكی بر نوآوری را از طریق مراكز رشد و فرآیندهای زایشی تسهیل می‌كند. پارك‌های علمی همچنین خدمات دیگری با ارزش افزوده بالا همراه با فضاهای كاری و تسهیلات با كیفیت بالا فراهم می‌نمایند."
همچنین انجمن پارك‌های علمی انگلیس تعریف زیر را ارائه می‌نماید:
"یك پارك علمی، یك توسعه مبتنی بر مالكیت می‌باشد كه روابط عملیاتی منظمی با یك دانشگاه یا سایر انستیتوهای تحقیقاتی و آموزشی دارد و به‌منظور تشویق شكل‌دهی و پیشرفت بازرگانی دانش محور و سازمان‌های دیگر بر روی یك سایت طراحی شده است. و فرآیند مدیریتی كه به صورت فعال به دنبال انتقال تكنولوژی و مهارت‌های بازرگانی به سازمان‌های سایت می‌باشد، را دارا می­باشد."
مطابق این تعاریف پارك‌های علمی و فناوری ابزاری برای تولید ثروت می‌باشند و هدف اجتماعی دارند. همچنین براساس نظریه‌های مطرح شده توسط كارشناسان و متخصصین جهانی، پارك‌های علمی و فناوری با توجه به خصوصیاتی كه دارند، می‌توانند در جهت كارآفرینی و اشتغال‌زایی نقش مهمی را ایفا نمایند. در این راستا، توجه به نظریاتی كه در ادامه می‌آید، می‌تواند ما را در درك اهمیت پارك‌های علمی و فناوری به عنوان منابع كارآفرینی یاری رساند. لوئیس سنز معتقد است كه پارك‌های علمی و فناوری، بیش از هر چیز دیگر، در ارتباط با نوآوری فعالیت می‌نمایند. وی بیان می‌كند كه كشورها از طریق ایجاد محیط مناسب برای نوآوری در سطح ملی و منطقه‌ای، به شركت‌ها و صنایع اجازه می‌دهند كه قوی‌تر شوند و در نتیجه سود بیشتری به دست آورده و اشتغال بیشتری ایجاد نمایند. بدین طریق است كه با راه‌اندازی پارك‌های علمی و فناوری می‌توان موجبات افزایش رفاه اجتماعی و ارتقای سطح زندگی شهروندان را فراهم نمود.
Luger and Goldstein معتقدند كه پارك‌های علمی با كارآفرینی‌های نوآورانه، مزایای اقتصادی و اجتماعی عظیمی ایجاد می‌كنند. به عقیدهٔ آنها این دیدگاه به وسیله موفقیت‌های بخش‌های نوآوری تكنولوژی یا مناطق صنعتی جدید از قبیل Silicon Valley، Route ۱۲۸، Baden-Wuttemberg، Rhone Valley و Third Italy بوجود آمده است. همچنین اشاره دارند كه پارك‌ها مراكز رشدی هستند كه توسعه اقتصادی محلی را با تمركز زیاد بر فعالیت‌های تحقیق و توسعه و ایجاد تسهیلات در جذب محققین و مهندسین فراهم می‌كنند. همچنین Luger، پارك‌ها را دارای حضوری اثر بخش در زمینه ایجاد شغل‌هایی با ارزش افزودهٔ بالا و در زمینه فناوری بیان می‌كند.
در این رابطه سایت اینترنتی www.American.edu ضمن توصیف پارك‌ها به عنوان تحریك كنندهٔ توسعه كارآفرینی شركت‌های كوچك و متوسط دانش محور، هدف اصلی از تشكیل یك پارك فناوری را افزایش تعداد شركت‌های كوچك و متوسط دانش محور كه كارآفرین نیز هستند بیان می‌كند. در این راستا توجه به آمار و تجربیات موفقی كه در این زمینه تاكنون در دنیا داشته‌ایم، می‌تواند ما را یاری رساند.
●آمار و تجربیات جهانی
امیر احمدی ضمن بیان اینكه در اوایل دههٔ ۱۹۸۰ ، درهٔ سیلیكون ، یكی از مناطق با رشد سریع در ایالت متحده هر ساله نزدیك به ۴۰ هزار شغل جدید ایجاد می‌كرد. جدول زیر را در ارتباط با جمعیت شاغل در ده پارك علمی ـ تكنولوژیكی بزرگ تا سال ۱۹۹۱ ارائه می‌نماید:
همچنین در این رابطه Luger ، جدول مشابه زیر را شامل جمعیت شاغل در بعضی از پارك‌های علمی دنیا را به صورت زیر ارائه نموده است:
گزارش شهرك علمی تحقیقاتی اصفهان در بهمن ۱۳۷۹ مطرح می‌كند كه شهرك علمی تسوكوبا در ژاپن برای جمعیت علمی ۲۲۰ هزار نفره و شهر علمی دایدوك كره جنوبی برای جمعیت بالای ۷۰ هزار نفر تأسیس شده‌اند. این گزارش ضمن بیان نقش شهرهای علمی در توسعه اقتصادی و فناوری و اشتغال كشورها، شهر علمی هسین‌چو در كشور تایوان را به عنوان جایی كه ۵۰۰۰۰ شغل جدید در این كشور ایجاد كرده و موجبات جلوگیری از فرار مغزها و بازگشت محققان و فارغ‌التحصیلان به این كشور شده است را مثال می‌زند.همچنین در پایان سال ۱۹۹۷، در پارك علمی ژونگ گوان چون ۲۹۷،۱۳۵ نفر مشغول به فعالیت بوده‌اند كه بیش از ۵۵ درصد آنها مدرك دانشگاهی دارند كه ۷/۳۵ درصد آنها مدرك كارشناسی و ۳/۱۹ درصد باقیمانده دكتری یا كارشناسی ارشد دارند.
همچنین در این رابطه انجمن بین‌المللی پارك‌های علمی و فناوری، آمار زیر را منتشر نموده است:
مطابق این نمودار، ۲۱ درصد پارك‌ها بالای ۳۰۰۰ نفر ومجموعاً ۳۴ درصد بالای ۱۵۰۰ نفر را به كار گرفته‌اند. این آمار، مربوط به پارك‌های علمی عضو این انجمن می‌باشد و این اختلاف در تعداد استخدام‌ها، مرتبط با عوامل متعددی است و همین اختلاف‌ها است كه پارك‌های علمی موفق را از ناموفق متمایز می‌سازد، زیرا همانگونه كه قبلاً نیز مطرح گردید، حجم بالای كارآفرینی از اهداف اصلی و از عوامل مهم در ارزیابی پارك‌های فناوری به‌شمار می‌رود.
●عوامل مؤثر بر كارآفرینی در پارك‌های علمی و فناوری
در این بخش با توجه به داده­های پارك صوفیاآنتی پولیس فرانسه كه مطابق نظر بسیاری از كارشناسان از جمله پروفسور رستم لالكاكا، یكی از موفق­ترین پاركهای علمی دنیا محسوب می­شود و همانگونه كه در بالا مطرح گردید با توجه به اینكه این پارك توانسته است تاپایان سال ۱۹۹۱، ۱۴۵۰۰ نفر را به كار گیرد مطالعهٔ موردی آن به عنوان یك نمونهٔ موفق می­تواند ما را در درك بعضی از عوامل موثر بر موفقیت پارك‌های علمی و فناوری برای ایجاد كارآفرینی یاری رساند.
۱) زیرساخت­های موجود در پارك برای استقرار شركت­ها
بخش‌های سخت‌افزاری و زیرساختی برای بكارگیری كارآفرینان و ایجاد كارآفرینی پارك‌های علمی معمولاً از بخش‌های مختلف تشكیل می‌شوند. این بخش‌ها را می‌توان عموماً به دو دسته تقسیم نمود:
الف ـ بخش‌هایی كه شركت‌های نوپا، فارغ‌التحصیلان دانشگاهی و به‌طور كلی آنهایی كه توانایی مالی لازم را جهت خرید مكانی در پارك ندارند. معمولاً این بخش‌ها شامل انكوباتور یا مركز رشد، ساختمان‌های چند مستأجره و غیره می‌شود، ما بطور خلاصه در این جا این بخش‌ها را مستأجرین می‌نامیم.
ب ـ بخش‌هایی كه توانایی مالی لازم را جهت استقرار در پارك و خرید یك مكان و احداث ساختمان دارا می‌باشند. در این جا این بخش را، مالكین می‌نامیم.
مطابق آمار ارائه شده توسط سایت اینترنتی پارك صوفیا انتی‌پولیس كه در زیر آمده است بخش مستأجرین، توانسته است هر ساله نزدیك به دو برابر بخش مالكین شغل ایجاد نماید.
در حال حاضر در این پارك ۷۰ درصد شركت‌های مستقر در پارك خیلی كوچك می‌باشند و كمتر از ۱۰ نفر نیروی كار دارند. این مورد در سال ۱۹۸۹ بدین صورت نبوده است (شكل زیر).
این تغییرات از سال ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۹ نشانگر این است كه شركت‌های زایشی(Spin-Off) بیشتری به سوی این پارك روی ‌آورده­اند و این به دلیل این است كه پارك‌ها برای صنایع كوچكی كه نیازمند منابع، تسهیلات و خدمات ارائه شده در پارك می‌باشند، جذاب‌تر است.
۲- زمینهٔ فعالیتی شركت‌های فعال در پارك :
در شكل زیر، توزیع شغلی كه در بخش‌های مختلف پارك صوفیا انتی‌پولیس می‌باشد، آمده است. همانگونه كه دیده می‌شود، شركت‌هایی كه زمینهٔ كاری آنها ICT می‌باشد، بزرگترین بخش از لحاظ حجم استخدام می‌باشند. در صورتی كه مطابق شكل بعد، بخش تولید بزرگترین بخش پارك از لحاظ تعداد شركت‌های فعال در پارك می‌باشد.
كه این اختلاف دقیقاً ناشی از ماهیت مختلف زمینه­های مختلف كاری است كه یك پارك می­تواند برای شركتهای عضو خود انتخاب نماید. و هر چه به سمت تكنولوژی­های پیشرفته­تر نزدیك شویم این اختلاف­ها بیشتر آشكار می­شود و كارآفرینی بیشتری حاصل خواهد شد.
۳- جذب شركت‌های غیر بومی و خارجی :
یكی دیگر از عوامل موفقیت این پارك در ایجاد اشتغال و كارآفرینی ماهیت بین‌المللی آن، جذب شركت‌های غیرفرانسوی می‌باشد بگونه­ایكه ۲۵ درصد شغل‌های موجود در این پارك متعلق به شركت‌های غیر فرانسوی از ۶۸ ملیت متفاوت می‌باشد.
همچنین می­توان عوامل دیگری نیز مانند میزان تبحر تیم مدیریتی پارك، شرایط بازار و غیره را نیز در این رابطه موثر دانست كه در اینجا مورد بررسی قرار نمی­گیرند.
●نمونه موردی پارك فناوری پردیس :
پارك فناوری پردیس، از اوایل سال ۱۳۸۰ ، به صورت مجازی كار خود را آغاز نموده است این پارك طی این مدت توانسته است نسبت به عضویت ۱۶ شركت در بخش مكانیك و اتوماسیون ، ۳ شركت در بخش شیمی و مواد جدید و ۲۹ شركت در بخش ICT اقدام نماید، كه مشاهده می­شود تقریبا ۶۰ درصد شركتهای پارك در زمینه ICT فعالیت دارند.
علیرغم، عدم شروع به كار این پارك از لحاظ سخت‌افزاری، این پارك خدمات خود را به شركت‌های عضو پارك آغاز نموده است. یكی از برنامه‌هایی كه این پارك بعد از یكسال از شروع به كار خود و بكارگیری شركت‌ها آغاز نمود، جذب نیروی انسانی نخبهٔ دانشگاه صنعتی شریف به شركت‌های زیر مجموعه خود بوده است. در این برنامه این پارك توانست ۴۶۰ فرصت شغلی، ۱۷۰ فرصت كارآموزی و۷۰ تعریف پروژه در سطوح كارشناسی، كارشناسی ارشد و دكترا برای دانشجویان این دانشگاه كه عموماً از نخبگان كشور می‌باشند، فراهم نماید. در این برنامه همانگونه كه مشاهده می‌شود، فرصت‌هایی كه برای این دانشجویان بوجود آمده، عموماً در صنایع مغزبر و Hi-Tech بودمشاهده می‌شود كه همانند تجربه صوفیا آنتی‌پولیس، شركت‌های ICT بیشترین درصد بكارگیری نیروی انسانی را داشته‌اند و از طرفی چون محوریت این پارك ICT بوده است، توانسته است در اولین تجربهٔ خود بدین موفقیت دست یابد و با توجه به نوپا بودن آن و همچنین با توجه به اینكه در برنامه­ایكه در دانشگاه صنعتی شریف برگزار گردید، كمتر از نیمی از شركت­ها اقدام به جذب نیروی مورد نیاز خود نمودند و از طرفی با تكرار برنامه در سالهای آینده و افزایش شركتهای عضو پارك و استقرار در مجموعه و رشد آنها انتظار می­رود در سالهای بعد این تجربه با موفقیت بیشتری تكرار گردد.
●نتایج:
مشاهده می­شود كه پاركهای علمی و فناوری نقش مهمی در توسعهٔ منابع انسانی دارند كه این خود یكی از كاركردهای مهم سیتم ملی نوآوری می­باشد.
توسعهٔ منابع انسانی در پاركهای علمی و فناوری متاثر از چند عامل زیرساخت­های موجود در پارك، زمینه فعالیتی شركتهای عضو و موفقیت در جذب شركتهای غیر بومی و خارجی می­باشد. كه اگر این عوامل با دقت انتخاب گردند، پاركها می­توانند در توسعهٔ منابع انسانی موثر باشند. همچنین هر یك از این عوامل ارتباط نزدیكی با سایر اهداف پاركها دارند كه با برنامه­ریزی درست می­توان علاوه بر تامین اهداف پارك، در توسعه منابع انسانی نیز موثر بود.


امین سالاری*
عضو هیئت مدیره و مدیر فن­بازار پارك فناوری پردیس
كارشناس دفتر همكاری­های فناوری ریاست جمهوری
منابع و مراجع:
"Science Parks: A Critical Assessment"۱) Hooshang Amirahmadi & Grant Staff, Jounral of Planning Literature, Vol. ۸, No. ۲, November ۱۹۹۳, pp. ۱۰۷-۱۲۳.
۲) Malcolm Parry and Peter Russell, "The Planning, Development and operation of Science parks", UKSAP, ۲۰۰۰
۳) Wang Xiaomin ,Zhongguancun Science Park: A SWOT Analysis, May ۲۰۰۰
۴) Dr. M. Luger, UNC
۵) سخنرانی پروفسور رستم لالكاكا در كارگاه آموزشی مراكز رشد و پاركهای علمی و فناوری، اصفهان، اردیبهشت ۸۲
۶) نقش دولت در توسعه آموزش كارآفرینی،دكتر محمود احمد پورداریانی - سیدمحمد مقیمی ، مجله تدبیر
۷) نقش پارك‌های علمی و فناوری در توسعه اقتصادی،نویسنده: لوئیس سنز، مدیركل انجمن بین‌المللی پارك‌های علمی ترجمه : مصطفی كریمیان اقبال، رئیس شهرك علمی و تحقیقاتی اصفهان
۸) شهرك علمی تحقیقاتی اصفهان، مجله تدبیر / بهمن ۱۳۷۹
www.american.edu
www.saem-sophia-antipolis.fr
www.IASPWorld.org
* عضو گروه بین­المللی متخصصین پاركهای علمی و مراكز نوآوری(SPICE)
Email: [e-mail]

منبع : پارک فناوری پردیس