کلید مصرف سوخت خودروها در ایران در دست کیست ؟

قرار بود امسال بنزین سهمیه بندی شود اما بر اساس آخرین اخبار این اتفاق نخواهد افتاد چرا كه به اعتقاد بسیاری جامعه هنوز توان تحمل سهمیه بندی شدن بنزین و افزایش قیمت ها كه می توانند سبب بحران های اجتماعی و اقتصادی و حتی سیاسی بشود را ندارد اما اگر فرض كنیم روزی این اتفاق روی دهد مشتریان چگونه سعی خواهند كرد با این مشكل روبرو شوند شاید عده‌ای خودروهای گاز سوز را ترجیح دهند یا به دنبال استفاده از خودروهای عمومی و مترو بروند اما هر كدام از این راهها هنوز مشكلات فراوانی دارد پس به احتمال زیاد بازار خودروهای كم مصرف رونق خواهد یافت اما كدام خودروها در ایران كم مصرف هستند.
●خودروهای كم مصرف
براساس بررسی‌های انجام شده توسط وزارت نفت فولكس‌ گل یكی از كم‌مصرف‌ترین خودروهای ایرانی است.
فولكس گل كه در كلاس متوسط قرار دارد و تولید آن هم به تازگی در كرمان خودرو آغاز شده، با بهره‌گیری از موتور ۱۸۰۰ سی‌سی كه توانی در حدود ۱۰۰ اسب بخار دارد، با مصرف هشت لیتر در ۱۰۰ كیلومتریكی از كم مصرف‌ترین خودروهای ایران شناخته می شود.
براساس بررسی‌های انجام شده توسط سازمان بهینه‌سازی مصرف سوخت؛ پژو ۲۰۶ نیز كه در اندازه خودروهای كوچك قرار دارد با مصرف ۵/۸ لیتر در چرخه شهری یكی دیگر از خودروی كم‌مصرف ساخت داخل نام گرفته‌است .
ریو نیز كه در كلاس خودروی كوچك قرارداد با مصرف ۹/۴ لیتر در چرخه شهری یكی دیگر از خودروهای كم مصرف ساخت داخل لقب گرفته است. در كلاس خودروهای متوسط نیز زانتیا با موتور ۱۸۰۰ سی‌سی با استفاده از جعبه‌دنده پنج سرعته با مصرف سوخت ۶/۱۰ لیتر در هر ۱۰۰ كیلومتر در چرخه شهری كم مصرف‌ترین خودرو در كلاس خود بود.
در كلاس خودروهای سواری، ون كاروان با موتور ۲۳۰۰ سی‌سی و مصرف ۸/۱۵ لیتر در ۱۰۰ كیلومتر یكی از خودروهای كم مصرف در این كلاس بود. در كلاس خودروی SUV متوسط نیز كراندو با موتور ۲۳۰۰ سی‌سی كه توسط بنیان توسعه صنعت خودرو تولید می شود، با مصرف ۸/۱۴ لیتر در هر ۱۰۰ كیلومتر در چرخه شهری كم مصرف‌ترین خودرو بود. در كلاس SUVهای بزرگ نیز موسو ۲۳۰۰ سی‌سی با مصرف ۸/۱۳ لیتر در ۱۰۰ كیلومتر كم مصرف‌ترین خودرو در كلاس خود بود.
همچنین بر اساس چرخه تركیبی كه روش دیگری در اندازه‌گیری مصرف سوخت خودروها در چرخه های شهری و برون شهری است، كم‌مصرف‌ترین خودروها مشخص شده اند كه بر این اساس پژو ۲۰۶ با ۴/۶ لیتر ، پژو ۲۰۶آ با ۶/۶ لیتر ، هیوندایی ورنا با ۶/۶ لیتر و كیاریو با ۸/۶ لیتر مصرف در هر ۱۰۰ كیلومتر در این رده‌بندی قرار گرفته‌اند.
این بررسی نشان می دهد از خودروهای پر تیراژ ایران تنها پژو ۲۰۶ وضعیت مناسبی دارد این در حالی است كه پراید پرتیراژترین خودرو كشور كه قرار است امسال تیراژش به ۴۰۰ هزار دستگاه برسد با موتور ۴/۱ لیتری خود مصرفی به اندازه زانتیا۸/۱ لیتری دارد كه با توجه به اندازه موتور و خودرو اصلا مصرف مناسبی نیست خودرو هم كلاس پراید در جهان با مصرف حدود ۷ لیتر در ۱۰۰ كیلومتر تردد می‌كنند اگر به این خبر توجه كنیم كه روزانه ۷۲ میلیون لیتر در ایران مصرف می‌شود و سهم ۴۰۰ هزار پراید در یك بررسی میدانی روزانه سه میلیون لیتر است حجم اضافه مصرف این خودروها ۸۰۰ هزار لیتر بنزین است كه با ورود یك خودرو با تكنولوژی روز و تولید انبوه آن سالانه از به هدر رفتن میلیونها لیتر بنزین می توان صرفه جویی كرد.
یكی از موتورهای پرمصرف موتور پژو ۴۰۵ است كه در پلات فرم اصلی محصولات ایران خودرو كه در خودروهای پژو ۴۰۵، پژو پارس و سمند استفاده می شود نصب است وزارت نفت درباره این موتور اعلام كرده این موتور مصرف ۱۲ لیتری دارد در حالی كه باید مصرف این چنین خودروهایی زیر ۱۰ لیتر باشد.
●خودروی كم مصرف؛ خیلی دور خیلی نزدیك
با ورود خودروی كم مصرفی كه تیراژ بالایی داشته باشد تا حدودی مشكل مصرف بنزین كاهش می یابد و حالت بحرانی آن كاهش می یابد اما این بحران تا زمانی كه خودروهای فرسوده خارج نشود پایان نخواهد یافت چرا كه تا خودروهای فرسوده كه برخی مصرف بالای ۳۰ لیتر در ۱۰۰ كیلومتر دارند حل نشود بحران مصرف بالای بنزین در ایران حل نخواهد شد.
اما چه زمانی خودرو كم مصرف كه طبق استانداردهای جهانی است تولید می شود و می تواند درایران خودروی مردمی شود در این باره رضا ویسه رییس سابق سازمان گسترش معتقد است زمانی ما می توانیم خودرویی با استاندارد روز و با تیراژ انبوه تولید كنیم كه با خودروسازان بزرگ همكاری مشترك انجام دهیم و خودروی ال ۹۰ كه مصرفی در حدود ۷ لیتر در ۱۰۰ كیلومتر دارد نیز در همین راستا بود. وزارت نفت در سال ۸۳ به عنوان پشتیبان این پروژه برای جایگزین شدن با خودرو پیكان و تولید سالانه ۳۰۰ هزار خودرو با قیمتی در حدود پیكان و توانایی گاز سوز شدن از این پروژه حمایت كرد اما برخی سعی كرده اند تا كنون از تیراژ این خودرو بكاهند چرا كه به عقیده بسیاری كارشناسان ورود چنین خودرویی ، بازار خودرو ایران را متحول خواهد كرد با ورود این خودرو كه قرار است تا ۱۰ سال طبق استانداردهای روز توسعه یابد سبب می‌شود بسیاری از خودروهای پر مصرفتر كه گران تر نیز هستند حداحافظی كنند اما با این حال ورود این خودرو و دیگر خودروهای كم مصرف كه بتوانند با تولید انبوه مردمی باشند با برخی مشكلات دست به گریبان است.
●خودروهای كم مصرف در جهان
هم اكنون بحران انرژی در جهان تبدیل به یك مشكل عمده برای دولت ها شده و به همین دلیل این كشورها به خودروسازان خود فشار می آورند تا با استفاده از روش های مختلف سبب كاهش مصرف خودرو شوند در این راستا كاخ سفید به خودروسازان آمریكایی دستور داده تا خودروهای كم مصرف تولید كنند و در افق دراز مدت خود به سوی استفاده از سوخت غیر فسیلی در خودرو حركت كنند.
یكی از این روشها كه بیشتر توسط خودروسازان ژاپنی در حال پیگیری است استفاده از خودروهای هیبریدی است. خودرو هیبریدی كه از سوی شركت تویوتا در سال ۱۹۹۸ ارائه شد، یك راه حل مناسب برای كاهش مصرف سوخت خودروهای بنزینی تا حدود ۵۰ درصد است كه مشكل مصرف زیاد بنزین را از طریق تولید اینگونه خودروها می توان بهبود داد.
خودروهای هیبریدی، تركیبی از موتورهای الكتریكی با موتورهای درون‌سوز هستند و در تولید این خودروها سعی شده كه وضعیت سوخت بهبود پیدا كند. البته پیش‌بینی می‌شود تقاضای این خودرو تا پایان دهه اخیر میلادی بیش از سه درصد تقاضای فعلی نباشد. این در حالی است كه دولت آمریكا پیش‌بینی كرده كه تقاضا برای بنزین در این كشور تا سال ۲۰۱۲ با ۱۷ درصد افزایش به ۶۴/۱۰ میلیون بشكه در روز برسد، اما خودروهای هیبریدی همچنان سهم بسیار كمی از خودروهای آمریكا را تشكیل خواهند داد و در سال جاری سهم خودروهای هیبریدی از بازار خودرو آمریكا ۳/۱ درصد خواهد بود.
هیبریدی خودروها در جهان به سه روش موازی، ردیفی و تركیبی انجام می‌شود كه در روش سری، موتور احتراق داخلی فقط كار تولید برق را انجام می‌دهد و موتور برقی، خودرو را حركت می‌دهد. در روش موازی موتور احتراق داخلی به صورت مستقل كار می كند و موتور برقی نیز به صورت مستقل كار می كند و این عملكرد از طریق یك ECU (مغز هوشمند)كنترل می شود . در روش تركیبی نیز دو گونه موازی و ردیفی باهم به صورت تركیب شده استفاده می‌شوند كه این روش بیشترین قابلیت را دارد و تنها مشكل این طرح پیچیدگی فوق‌العاده آن است.
روش دیگری كه برای كاهش مصرف خودروها استفاده می شود استفاده از گازوئیل در خودروهای سواری است بنا بر مطالعات انجام ‌شده به‌طور متوسط استفاده از موتورهای دیزلی به جای موتورهای بنزینی ۳۰ درصد صرفه‌جویی در پی دارد. ضمن این كه خودروهای دیزلی بین ۲۰ تا ۶۵ درصد سوخت كمتری مصرف می‌كنند. امروزه در خودروهای سواری دیزلی مصرف چهار لیتر گازوییل به ‌ازای هر ۱۰۰ كیلومتر معمول است، ولی در خودروهای سواری بنزینی مصرف شش لیتر در هر ۱۰۰ كیلومتر ایده‌آل‌ترین حالت است. به همین دلیل است كه در آلمان و فرانسه استفاده از خودروهای دیزلی بسیار رواج یافته به گونه‌ای كه ۶۰ درصد خودروها از سوخت دیزل بهره می‌برند.
اما درایران مسولان وزارت نفت معتقدند كه با امكانات موجود و همچنین با توجه به ذخایر عظیم گاز كشور تصمیم گرفته شده كه استراتژی سوخت كشور با توجه به مطالعات انجام شده بر روی گاز متمركز شود.برای دیزلی كردن خودروها به گازوئیل با كیفیت بالا و گوگرد پایین نیاز است و پالایشگاه‌های ایران تنها برای تولید روزانه ۱۰۰ هزار لیتر گازوئیل كم‌گوگرد ظرفیت دارند كه برای رفع این مشكل به تاسیس پالایشگاه جدید به تعداد زیاد نیاز است.
برخلاف تصور عموم كه خودروهای دیزلی دودزا هستند، گازوییل كم‌گوگرد بسیار پاك‌تر از بنزین است. به عنوان نمونه میزان تولید دی اكسید كربن در خودروهای دیزلی به اندازه ۲۴ و اكسید كربن به‌میزان ۳۰ درصد كاهش می‌یابد.
بازده حرارتی موتورهای بنزینی در حدود ۲۶ درصد است؛ حال‌ آن كه این بازده در موتورهای دیزلی ۴۲ درصد گزارش شده است. موتورهای دیزلی ۲۰ درصد افزایش گشتاور و ۲۵ درصد افت قدرت موتور نسبت به موتورهای مشابه بنزینی دارند؛ اما بر اساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده توسط وزارت نفت بهتر است گازوییل به دلیل راحتی در فروش صادر شود و گاز - كه صادرات آن نیز سخت است - به عنوان سوخت خودروهای داخلی انتخاب شود.
راه دیگری كه در جهان مورد استفاده قرار می گیرد بهینه سازی موتورهای بنزینی موجود با اصلاح اتاق احتراق و نحوه پاشش است. از زمانی كه موتورها به جای سیستم كاربراتوری كه سیستم مكانیكی برای پاشش سوخت در موتور بوده از سیستم های انژكتوری استفاده می‌كنند در حدود ۲۰ درصد مصرف كاهش یافته و حال با بررسی‌های انجام شده با توسعه این سیستم ها موتورهای بنزینی كم مصرف تر تولید خواهد شد.
راه دیگری که برای دراز مدت در نظر گرفته شده استفاده از هیدروژن در موتورهای پیل سوختی و هیدروژنی است كه خروجی آن تنها آب است در خودروهای پیل سوختی از واكنش هیدروژن و اكسیژن، برق تولید می‌شود و از برق تولیدی نیز برای به حركت در آوردن چهار الكترو موتور استفاده می‌شود. خروجی سیستم نیز آب است. در بعضی موارد نیروی محركه خودرو از یك باتری یون لیتیوم تامین می‌شود كه شارژ آن توسط مولد پیل سوختی انجام می‌شود. سوخت مولد پیل سوختی با توجه به تبدیل گاز طبیعی به هیدروژن تامین می‌شود . هم اكنون بزرگترین مشكل این خودروها، سختی تهیه هیدروژن وتاسیسات آن و همچنین مشكل بودن ذخیره هیدروژن و گران بودن پیل های سوختی است.
نوع دیگر استفاده از سوخت هیدروژن موتورهای درون سوز با سوخت هیدروژن است شركت بی.ام.و به تازگی خودروهای هیدروژنی كه با موتور احتراق داخلی كار می‌كند را ساخته است. مهندسان بی.ام.و در این خودروی هیدروژنی با یك آرایش خورجینی دارای‌‌١٢ سیلندر توانستند با بكارگیری سوخت هیدروژن ‌٢٨٥ اسب بخار قدرت تولید كنند.
این خودروی جدید بی.ام.و در آخرین ركوردگیری توانسته به سرعت‌‌٣٠٢ كیلومتر بر ساعت دست یابد. موتور جدید H۲R بر مبنای موتور احتراق داخلی بی.ام.و سری ‌٧ ساخته شده و برای افزایش راندمان در این موتور از زمان‌بندی متغیر سوپاپ‌ها استفاده شده است. البته به دلیل نوع سوخت هیدروژن و حالت گازی آن، تغییراتی در سیستم سوخت‌رسانی این خودرو ایجاد شده است.
شركت بی.ام.و قصد دارد بر اساس تجربیات به دست آمده در مدل H۲R گونه‌ای از خودروهای خود را كه هم توانایی كاركرد بر روی هیدروژن و هم توانایی كاركرد با بنزین را دارند، بسازد.
خودروی هیدروژنی بی.ام.و توسط شركت تكنوسنتر كه از شركت‌های زیرمجموعه بی.ام.و است، ساخته شده و مهم‌ترین تغییراتی كه دراجرای ساختمانی این موتور به نظر می‌رسد، نوع تزریق سوخت هیدروژن است. البته نوع مواد ساخته شده برای محفظه احتراق هم بسیار جالب است. آلیاژهای به كار رفته در این موتور شاید تا همین امروز هم جزو اسرار بی.ام.و باشد.
اما هنوز تا همه گیر شدن هیدروژن راه درازی باقی است چرا كه هیدروژن به صورت عنصر یافت نمی شود به همین دلیل یا می توان آن را با الكترولیز آب و یا از هیدروكربن ها بدست آورد كه تهیه آن و ذخیره آن پروسه ای پر خرج است از طرفی سامانه هایی كه می توانند انرژی هیدروژن را به انرژی مكانیكی تبدیل كند پر خرج است به همین خاطر از این سوخت به عنوان سوخت ۲۰ سال آینده خودروها یاد می‌شود.
●ایران و آینده پیش رو
برخی به خصوص مقامات وزارت نفت معتقدند گاز، سوخت آینده خودروهای ایرانی خواهد بوداما در مورد این دید گاه برخی معتقدند با توجه به پیمایش كم در خودروهای صرفا گاز سوز از جمله مشكلاتی است كه نمی توان به سادگی این خودروها را توسعه داد از طرفی در خودروهایی كه توانایی استفاده از گاز و بنزین را دارد به علت تفاوت دو سوخت بنزین و گاز در زمان سوختن در محفظه احتراق و نوع واكنش ها سبب می شود خودرو دارای افت توان و برخی مشكلات شود پس به اعتقاد این گروه از كارشناسان هنوز هم بنزین سوخت اول خواهد بود از طرفی عده ای مانند میرخانی رشتی دبیر پیشین انجمن خودروسازان معتقد است باید مانند اروپا كه به سمت استفاده از دیزل در خودروهای سواری رفته ما نیز این راه را طی كنیم عده‌ای نیز معتقدند با تولید خودروهای كم مصرف بنزینی و شتاب به طرح خروج خودروهای فرسوده می‌توان جلوی رشد مصرف بنزین را گرفت از طرفی باید به آرامی مترو و سیستم حمل نقل عمومی را گسترش داد به گونه‌ای كه استفاده از آن مانند اكنون همانند شكنجه‌ای برای اقشار ضعیف جامعه نباشد عده‌ای نیز معتقدند گازسوز كردن ، دیزلی كردن ،حركت آرام به سمت سوخت های جدید، تولید خودروهای كم مصرف و خروج خودروهای فرسوده به همراه توسعه حمل ونقل عمومی باید در كاری هماهنگ پیش رود اما سوال اینجاست كه اگر امروز بنزین دو نرخی شود چه اتفاقی خواهد افتاد برخی این فرضیات را مطرح می كنند تقاضا برای خودروهای گاز سوز و كم مصرف افزایش می‌یابد اما عرضه بسیار كمتر از تقاضاست پس قیمت این خودروها افزایش می یابد حمل و نقل عمومی جواب گو نیست ناگزیر قیمت این خدمات و به خصوص كرایه تاكسی افزایش می یابدو به تبع آن تورم افزایش می یابد اما به باور بسیاری قیمت كنونی بنزین و واردات آن نیز مقرون به صرفه نیست و به اقتصاد ایران ضربه می زند به گونه‌ای كه در سال دولت حدود پنج میلیارد دلار بنزین واردكرده حال آنكه بر اساس برخی آمار غیر رسمی سالانه ۳۵ میلیارد دلار یارانه به سوخت در ایران تعلق می گیرد كه تقریبا برابر نیمی از درآمدهای نفتی ایران است اما دولت چگونه خواهد توانست بر معادله پیچیده قیمت سوخت و حل آن در یكی از منابع انرژی جهان غلبه یابد؟

امین آزاد

منبع : مجله گسترش صنعت