پدیده یخبندان

تاثیر عوامل آب و هوایی بر روی محصولات کشاورزی از اهمیت فوق العاده ای بر خوردار می باشد بنابر این اگر در برنامه ریزیهای کشاورزی نسبت به نقش عوامل و عناصر جوی آگاهی کافی وجود نداشته باشد توفیق چندانی حاصل نخواهد شد زیرا ثابت شده است که در بیشتر موارد بازده کم محصولات کشاورزی نتیجه عدم حفظ و ناتوانی در ایجاد شرایط متعادل جوی است .با وجود اینکه کنترل عوامل جوی و اقلیمی توسط انسان ناممکن است اما انسان با تلاشی که در جهت ارتقاء دانش خود نسبت به تاثیر عوامل جوی دارد و با به کاربردن مطالعات و بررسی هایی که بر روی روند تغییرات عوامل جوی دارد می تواند توانمندی خود را در کاهش خسارات ناشی از عوامل جوی به مرحله اجرا در آورد.
افت درجه حرارت و وقوع یخبندان در مراحل مختلف رویشی برای محصولات کشاورزی مخاطره انگیز میباشدکه در نهایت موجب محدودیت تولید می شود . زیرا گیاهان حساس به سرما مثل گیاهان یکساله و همچنین اندامهای حساس به سرما مثل گلهای درختان میوه در دماهای بین ۲- تا۵- درجه به شدت صدمه می بینند.
از آن جایی که سالانه خسارات زیادی به کشاورزان و باغداران از طریق وقوع یخبندان و در نتیجه سرمازدگی محصولات وارد می شود باید راهکارهای مناسبی جهت کاهش خسارات ناشی از آن ارائه شود در راستای همین منظور می توان با مطالعه و بررسی تاریخهای شروع و خاتمه یخبندانها مناسبترین زمان کشت محصولات کشاورزی رابا کمترین خسارات ناشی از سرمازدگی تعیین کرد وبا استفاده از آن و نیز دخیل دادن سایر عوامل و عناصر اقلیمی مؤثر به برنامه ریزیهای خرد وکلان کشاورزی در مقیاس محلی و ملی پرداخت .
● پدیده یخبندان :
به طور کلی یخبندان به شرایطی اطلاق می شود که در آن دمای هوا در ارتفاع ۱.۲ متری از سطح زمین ، به صفر یا به زیر صفر درجه سانتیگراد می رسد اما از دیدگاه هواشناسی کشاورزی در محل یخبندان به محض وقوع درجه حرارت های پایین در حدی که منجر به خسارت به بافتهای گیاهی می شود اطلاق می گردد که این نوع یخبندان با توجه به درجات حرارت بحرانی برای هر نوع محصولی متفاوت می باشد .
● انواع یخبندان :
به طور کلی دو نوع یخبندان وجود دارد . یکی یخبندان تشعشعی یا تابشی و دیگری یخبندان جبهه ای یا انتقالی . علاوه بر این دو نوع اصلی بعضی ها معتقد به یخبندان نوع سومی نیز می باشند که در صورت رخداد همزمان عوع تشعشعی و جبهه ای به وقوع می پیوندد و به آن یخبندان مختلط اطلاق می شود.
۱) یخبندان تابشی :
در شبهای آرام که وزش باد وجود ندارد و آسمان صاف و غیر ابری است ، حرارت زمین با طول موج بلند متصاعد میشود و بعلت عدم وجود موانعی که سبب برگشت آن به زمین شوند منجر به سرد شدن هوای مجاور زمین میشود ، در نتیجه هوای مجاور زمین بعلت از دست دادن حرارت سردتر از هوای بالاتر از خود میشود که اصطلاحاً گفته میشود که شرایط وارونگی دما رخ داده است . شدت این وارونگیبه اختلاف درجه حرارت هوای سطح زمین و بالای لایه وارونگی بستگی دارد . اما این شرایط وارونگی دما در سطح یک دره یا در سطح یک دشت و منحصراً در هنگام شب به وقوع می پیوندد.بالا رفتن نسیم ملایم شدت این وارونگی را تضعیف میکند ، زیرا باعث میشود که هوای گرم بالای لایه وارونگی با هوای سرد زیرین این لایه ترکیب شود .
در شبی که یخبندان تشعشعی اتفاق می افتد علاوه بر عامل باد عواملی مانند رطوبت و وجود ابر که مانع از خروج تشعشع موج بلند می باشد باعث کاهش شدت یخبندان و حتی در بعضی موارد مانع از احتمال وقوع یخبندان می شوند . در هر حال چون در این نوع یخبندان لایه ای از هوا که دارای دمای صفر و زیر صفر است دارای ضخامت چندانی نمی باشد ، بنابراین امکان کاهش خسارت ناشی از یخبندان در این نوع بیشتر از نوع یخبندان جبهه ای می باشد .به علت این که یخبندان نوع تابشی تحت پایداری شرایط جوی به وجود می آید شدت آن نیز به این شرایط وابسته می باشد . از نظر زمانی و مکانی نیز این نوع یخبندان بیشتر در مناطقی که به مقدار وسیعی پوشش برفی دارند و همچنین بیشتر پس از عبور هوای جبهه سرد به وقوع می پیوندد. این نوع یخبندانها پس از طلوع آفتاب از بین می روند و شب هنگام در صورت وجود شرایط لازم مجدداً به وقوع می پیوندند .
لایه هوای سرد در این نوع یخبندان نازک و ساکن می باشد بنابراین به علت نازک بودن و ساکن بودن لایه هوای سرد می توان با ایجاد دود یا نصب بخاری ویا پوشش حفاظتی مناسب از صدمات ناشی از این نوع یخبندان در نقشه های سطح بالا دیده نمی شود بنابراین پیش بینی این نوع یخبندان از طریق بررسی نقشه های سینوپتیک امکان پذیر می باشد . در صورتی که این نوع یخبندان همزمان با نوع یخبندان جبهه ای به صورت مختلط اتفاق بیفتد ، تأ ثیر یخبندان حادث شده تشدید می گردد
۲) یخبندان جبهه ای یا انتقالی یا فرارفتی :
یخبندانهای جبهه ای به علت جابه جایی توده های هوای سرد مثل توده های هوایی که از سیبری منشاء می گیرند حادث می شوند یعنی به علت ریزش هوای سرد از عرضهای بالا در بستر عقب یک فرود غربی به وجود می آیند .ضخامت لایه هوای سرد در این نوع یخبندان ممکن است چندین کیلومتر باشد بنابراین بر خلاف یخبندان تشعشعی که منحصراً در طول شب به وجود می آید این نوع یخبندان می تواند روند شبانه روزی داشته باشد تداوم روزهای وقوع این نوع یخبندان به روز های تداوم ریزش هوای سرد بستگی دارد . به علت وسعت لایه هوای سرد در این نوع یخبندان نمود آن را می توان در نقشه های هوا مشاهده کرد . این نوع از یخبندان علی رغم وجود باد و ابر و رطوبت نیز اتفاق می افتد
طبق مطالعات و بررسی های که اخیراً انجام شده است ، یکی از عوامل موثر در به وجود آمدن یخبندانها در فصل بهار پر فشار های مهاجر ی می باشد که بیشتر از حوضه جبل الطارق و جنوب انگلستان و مقداری هم از اسکاندیناوی سرچشمه می گیرند . زمانی که پر فشار سیبری با یک پرفشار مهجمی ادغام شود ، بیشترین تأ ثیر را در وقوع شرایط پدیده یخبندان خواهد داشت .
یخبندانهای جبهه ای از یخبندانهای تابشی به راحتی قابل تشخیص می باشد زیرا در یخبندانهای تابشی به این علت که لایه هوای سرد مجاور زمین نازک است در روی نقشه های هوای سطح بالا اثری از آنها دیده نمی شود اما یخبندانهای جبههای چون بر اثر ریزش هوای سرد در عقب یک فرود غربی از عرضهای بالا به وجود می آیند و به علاوه ضخامت لایه هوا ی سرد نیز چندین کیلومتر است وساکن نمی باشد ، در نقشه های هوای سطوح بالا بخصوص نقشه های هوای سطح ۵۰۰ هکتو پاسکال به خوبی قابل تشخیص میباشند.از طرفی این نوع یخبندان از طریق باد شدید و آسمان ابری نیز قابل تشخیص می باشد به طوری که در این نوع یخبندان باد شدید حتماً وجود دارد وسریعاً باعث نزول درجه حرارت می شود.

علی میرشاهی
نقل از: کارگاه هوا شناسی

منبع : بانک مقالات فارسی