همه چیز راجع ISI

● ISI چیست؟
موسسه اطلاعات علمی ( Institute for Scientific Information ) بانک اطلاعاتISI مرکزی برای فهرست نمودن و پوشش دادن جامع مهمترین مجلات علمی منتشره در دنیا به منظور تبادل اطلاعات میان پژوهشگران مختلف می باشد. شمار مجلات ISI ثابت نیست. یک مجله ممکن است در یک زماناز مجلات ISI محسوب شود? اما به دلیل کاهش بار علمی بعدا از لیست مجلات ISI کنار گذاشته شود. در حال حاضر بیش ازمجله در لیست ISI قرار دارند. هر ساله ۴۵۸۷ مجله جدید مورد ارزیابی قرار می گیرد و حدود ده درصد آنها به لیست ISI اضافه می شوند.
هر مجله علمی قبل از انتخاب شدن و فهرست شدن در ISIیکسری مراحل ارزیابی را پشت سر می گذارد. ازجمله عوامل مورد ارزیابی و رعایت استانداردهای بانک اطلاعاتی ISI ، کمیته علمی منتخب مجله، تنوع بین المللی مقالات چاپ شده در آن، نشر به موقع مجله و جایگاه نشرآن می باشد. لازم به ذکر است که هیچ یک از این عوامل به تنهایی مورد بررسی و ارزیابی قرار نمی گیرد بلکه با بررسی مجموع عوامل یک امتیاز کلی داده خواهد شد. از جمله مواردی که در ارزیابی مجله مورد توجه قرار دارد این است که عنوان مقالات، چکیده و کلمات کلیدی باید به زبان انگلیسی باشد همچنین توصیه می شود که منابع نیز به زبان انگلیسی نوشته شوند. اگر چه اطلاعات علمی مهم به تمامی زبانها به چاپ می رسد اما موارد ذکر شده باید به زبان انگلیسی باشد تا تحت داوری و ارزیابی ISI قرار گیرد زیرا ارزیابی کنندگان مجلات علمی در ISIنمی توانند عناوین و منابع بکاررفته در مقالات را به زبان انگلیسی ترجمه کنند. داوری علمی و تخصصی مقالات چاپ شده در مجله توسط داوران نام آشنای علمی از جمله عمده ترین موارد مورد توجه ارزیابی کنندگان می باشد که گویای اعتبار و غنای علمی مجله است.
● ارجاع به خود یا self citation چیست؟
اگر منابع ذکر شده در مقاله? پژوهش نویسندگان خود مقاله باشد? این کار از ارزش مقاله می کاهد زیرا جنبه بین المللی بودن آن را ضعیف می کند. درجه ارجاع به خود مجلات ISI معمولا کمتر از ??? است.
● ضریب تاثیر یا درجه تاثیر یا Impact factor چیست؟
این عامل همه ساله توسط ISI برمبنای ارجاعات به هر یک از مجلات علمی آن محاسبه می شود و نتیجه در گزارشات ارجاع مجله یا Journal Citation Reports یا به اختصار JCR ? منتشر می شود. این ضریب نه برای مقاله یا نویسنده بلکه برای مجله محاسبه می شود. محاسبه برمبنای یک دوره سه ساله صورت می گیرد. فرضا اگر در سال ?? جمعا ?? ارجاع به یک مجله صورت گرفته باشد و در آن مجله در سال ?? تعداد ?? مقاله و در سال ?? تعداد ?? مقاله چاپ شده باشد? ضریب ارجاع آن مجله? از تقسیم ?? بر ?? به دست می آید که ?/? است. یعنی به طور متوسط? هر مقاله آن نشریه ?/? مرتبه مورد استناد مقالات دیگر قرار گرفته است.
● ISI بودن یک مجله را چگونه تعیین کنیم؟
بهترین راه? مراجعه به سایت هایی نظیر تامسون است. زیرا همچنان که گفته شد? هم تعداد مجلات زیاد است و هم ISI محسوب شدن یک مجله ممکن است همیشگی نباشد.هر نشریه با هر امتیاز علمی در کشور چاپ شود اگر ضریب تأثیرش صفر باشد، در این پایگاه قرار نمی گیرد. متأسفانه، در حال حاضر تمامی نشریات ایرانی دارای ضریب تأثیر صفر بوده و جایی در این پایگاه ندارند.
● ISC چیست؟
ISC یا همان پایگاه استنادی علوم جدید و تکنولوژی که همانند ISI دارای مقالات دانشمندان است که خوشبختانه در ایران نیز چنین پایگاهی تاسیس شده است وهم اکنون به فعالیت می پردازد.
● معیار اصلی ورود مجلات به نمایه های سه گانه ISI چیست؟
بر اساس قانون تجمع گارفیلد متون هسته برای تمامی رشته های علمی بیش از ۱۰۰۰ مجله نیست. همچنین مطالعه ای از سوی گارفیلد بر روی پایگاه اطلاعاتی اِس.سی.آی (Science Citation Index) نشان داده است که ۷۵% ارجاعات در کمتر از ۱۰۰۰ عنوان مجله شناسایی شدند.
حال اگر لازم نباشد که یک نمایه استنادی چند رشته ای جامع بیشتر از چندهزار مجله را پوشش دهد، این مجلات را چگونه باید برگزید؟
هر چند برخی شائبه تاثیر پذیری این امر از سیاست و ... را مطرح می کنند ولی نظر ISI Thomson چیز دیگری است. یعنی هزینه- کارآیی. گارفیلد خود می گوید: چون مساله پوشش، وجهی عملا اقتصادی دارد، معیار برای آنچه انتخاب می شود، هزینه-کارایی است. هدف هزینه – کارآمدی یک نمایه به حداقل رسانیدن هزینه در ازای شناسایی یک مدرک مفید و به حداکثر رسانیدن احتمال دستیابی به یک مدرک مفید منتشره است. یک نمایه هزینه- کارآمد باید پوشش دهی خود را تا حد امکان محدود به آن مدارکی نماید که ممکن است افراد مفیدشان بدانند. به زبان ساده ISI Thomson مجلاتی را نمایه می کند که احتمال استناد به آنها بیشتر باشد.ولی چه شاخصی می تواند صلاحیت ورود دیگر مجلات به جمع مجلات منبع ISI Thomson را تایید کند. جواب بسیار ساده است: فراوانی استناد به مجلات در منابعی که پیشتر در این نمایه وارد شده اند.اگر دانشگاهها می خواهند مجلات خود را در نمایه های سه گانه ISI Thomson وارد کنند، علاوه بر رعایت ضوابط عمومی مانند وضعیت نشر، کیفیت مقالات، ترکیب سردبیری و تحریریه و ... باید در جستجوی راهکارهایی باشند که به مجلات آنها از سوی مجلات منبع ISI Thomson، استناد شود. شاید یکی از راهها تشویق محققان دانشگاه در استناد به مدارک مجلات داخلی، در مقالات ارسالی به مجلات تحت پوشش نمایه های سه گانه ISI Thomson باشد.
● پیوستن پایگاه استنادی علوم ایران به ISI :
رئیس کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی گفت: پیوستن ISC به ISI با هدف افزایش سهم تولیدات علمی ایران در جهان در نشستی با حضور مسئولین ISI در کتابخانه منطقه ای بررسی شد.با توجه به اینکه تمامی خصیصه های ISI در ISC نیز وجود دارد، کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی شیراز که متولی ایجاد ISC ( پایگاه استنادی علوم و تکنولوژی ) در کشور است، برای درج شدن مجلات بیشتری به زبان فارسی در ISI و ایجاد ارتباط بیشترISC با ISI تلاش می کند .
با برقراری پیوند علمی میان ISI و ISC شناسایی علم به زبان فارسی در سطح بین المللی بیشترمی شود و سهم ایران از تولیدات علمی دنیا بیشتر خواهد شد . هم اکنون بیش از ۶ هزار مقاله توسط مجلات معتبر در ISC تولید می شود اما انعکاس این تولیدات علمی در سطح بین المللی کم است که با درج تعدادی از مجلات در ISI بازتاب علمی ایران در جهان بیشتر می شود .
وی با بیان اینکه هم اکنون ۲۵ مجله ایرانی توسط ISI شناسایی شده و نمایه می شود، افزود: در حال حاضر تلاش می شود این تعداد به ۵۰۰ مجله افزایش یابد . مسئول راه اندازی ISC در ایران با بیان اینکه ایران چهارمین کشور دارای مطالعات استنادی علوم بر پایه ISI است، گفت: کشورهای ژاپن و چین نیز توانسته اند مجلات خود را به همین روش در ISI درج کنند .
گفتنی است کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی شیراز چندی پیش مأمور راه اندازی پایگاه استنادی علوم ایران و جهان اسلام شد و این مرکز هم کانون در تلاش برای سنجش تولیدات علمی در کشورهای اسلامی، رتبه بندی نشریات کشورهای اسلامی، تولید نمایه استنادی علوم کشورهای اسلامی به منظور توسعه ISC در میان تمامی کشورهای اسلامی و پیوند دادن ISC به IS I است .
● دردسرهای علم وارداتی
دکتر محمد قدسی استاد دانشکده مهندسی کامپیوتر دانشگاه صنعتی شریف است. وی که از دانشیاری به مرتبه استادی ارتقا یافت هم اکنون رئیس گروه نرم افزار این دانشکده است. در میان مباحثاتی که این روز ها درباره خوب و بد قوانین ارتقای استادان درگرفته است به سراغ ایشان رفتیم. دکتر قدسی نظرات قابل توجهی در این باره دارند که در ادامه تقدیم می کنیم.
● استانداردهای لازم برای مقاله نویسی در ISI:
گارگاه مقاله‌نویسی مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی (سمت) کارگاه مقاله‌نویسی با هدف عرضه معیارهای آکادمیک نگارش مقاله پژوهشی بر اساس استانداردهای مؤسسه ISI برگزار شد.
مهم‌ترین بخشهای کارگاه عبارت بودند از:
ـ چرا یک مقاله پژوهشی می‌نویسم؛
ـ یک مقاله پژوهشی چیست؟
ـ انتخاب موضوع
ـ جستجوی منابع
ـ یادداشت برداری
ـ روند نگارش
ـ طرح و پیش‌نویس
ـ ساختار مقاله
ـ الگوی بخشهای مختلف مقاله
ـ ویژگیهای بخشهای مختلف مقاله
ـ شیوه‌های ارجاع دهنده
ـ ذکرمنابع
● میزگرد نقش ISI در رشد علمی ایران:
عصر روز جمعه ۱۶ آذر ماه ۱۳۸۶میزگردی در کتابخانه ملی ایران برگزار شد تحت عنوان «ارتباط پیشرفت علمی جامعه و نمایه سازی بین المللی مقالات» . مباحث عمدتا حول و حوش ISI و ISC دور می زد .
گزارشی از این میزگرد:
فقط ۲ درصد مقالات علمی چاپ شده توسط محققان ایرانی در ISI (مکانیسم نمایه سازی مقالات علمی در سطح بین المللی)، در داخل کشور قابل استفاده است.
دکتر محمد یلپانی، استاد رشته شیمی، در همایش و میزگرد «ارتباط پیشرفت علمی جامعه و نمایه سازی بین المللی مقالات» که با حضور معاون پژوهشی وزیر علوم و جمعی از متخصصان رشته های مختلف شیمی، مهندسی، کتابداری، علوم اجتماعی و فنی از دانشگاه های مختلف ایران و مسئولان پژوهشگاه اسناد و اطلاعات علمی ایران در محل کتابخانه ملی ایران برگزار شد، ضمن اعلام این مطلب که مورد تایید حاضران نیز قرار گرفت، خاطرنشان کرد: باید دید که آیا مقالات علمی ما در داخل کشور نیز قادر به حل مشکلات می باشد یا خیر. این در حالی است که طبق آمارهای موجود تنها ۲ درصد مقالات ISI ایران در داخل کشور قابل استفاده است.
دکتر منصور کبکانیان، معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در این گردهمایی ۶ ساعته اظهار داشت: با موضوع سیستم های نمایه سازی بین المللی و از جمله ISI، برخوردهای رسانه ای صورت گرفته، در حالی که موضوع مذکور بسیار حساس و مهم است و نمی توان به سادگی از آن گذر کرد. ۲ سال پیش هم گردهمایی در این زمینه در دانشگاه تهران برگزار کردیم.
همچنین در جلسات شورای عالی انقلاب فرهنگی هم بحث تندی در این باره مطرح شد.شورا حتی درباره رتبه بندی دانشگاه های جهان و دلایل قرار نگرفتن دانشگاه های ایران در فهرست ۵۰۰ دانشگاه برتر جهان انتقادهایی به ما وارد کرد، حتی رهبر معظم انقلاب طی مکتوبی در قالب ۱۳ تا ۱۴ سوال دقیق از ما پرسیده اند که چرا چنین شده است، حتی شاخص ها را پرسیده اند و این سوال که آیا برخورد سیاسی شده است یا نه لذا می بینید موضوع از حساسیت بالایی برخوردار است.در همین راستا نتایج رتبه بندی دانشگاه های جهان اسلام تا پایان بهمن ماه سال جاری منتشر می شود.
دکتر کبکانیان گفت: من علاقه ای به رتبه بندی دانشگاه ها در داخل کشور ندارم، چون ابزارش را نداریم و نظر غیر کارشناسانه دردی را دوا نمی کند. اما وقتی قضیه در سطح جهانی مطرح می شود فرق می کند براین اساس کشورهای اسلامی نیز نسبت به قرار نداشتن نام دانشگاه های جهان اسلام در فهرست جهانی گله مند هستند، بانک اسلامی در جده قول داده است به ۲۰ دانشگاه برتر جهان اسلام بودجه خوبی برای رقابت بین المللی اختصاص دهد.
معاون پژوهشی وزارت علوم اضافه کرد: وقتی به مسئله ورود پیدا کردیم، دریافتیم که در خیلی از شاخص ها عقب هستیم. به عنوان مثال در رتبه بندی شانگهای، ۹۰ درصد شاخص ها همان شاخص های ISI است، به همین دلیل در ۲ همایش که با شرکت نمایندگان ۵۷ کشور اسلامی برگزار شد، درصدد برآمدیم تا شاخص های جدیدی مانند «معیارهای آموزشی و تاثیر دانشگاه ها بر صنعت» را در رتبه بندی ها وارد کنیم، ولی ۷۵ درصد ملاک های ارزیابی دانشگاه های جهان اسلام همان ملاک های بین المللی است.
وی از مسئولان میزگرد به طور اکید خواست تا به صورت شفاف به موضوع ISI و مسائل مرتبط با آن بپردازند و راهکار عملی ارائه دهند، چرا که روسای قوای سه گانه نیز در جلسات شورای عالی انقلاب فرهنگی در این مورد از وی سوال می کنند و او نمی خواهد نظر فردی خود را اعلام کند.دکتر کبکانیان اضافه کرد: مجله ها و نشریات علمی- پژوهشی در ایران طی سال های اخیر از رشد کمی و کیفی خوبی برخوردار بوده است، حتی در حوزه علمیه قم نیز تحرک مثبتی در این زمینه صورت گرفته است که باید از این فرصت ها برای تولید دانش استفاده شود.
در ادامه، اعضای میزگرد که شامل متخصصان مختلف بودند، به اظهارنظر و تبادل نظر پرداختند.از جمله اعضای میزگرد می توان به دکتر فاطمی، مدیر کل پشتیبانی و خدمات پژوهشی وزارت علوم، دکتر محمد علی زلفی گل عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا، دکتر حسین غریبی از پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران و دکتر عبدالرضا نوروزی چاکلی مدیر گروه علم سنجی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور اشاره کرد.
● محتوای مقاله های ارائه شده در ارتباط با نیازهای جامعه نیست
دکتر یلپانی، استاد رشته شیمی، با اشاره به این که متاسفانه محتوای مقاله های ارائه شده ایرانیان و اندیکس شده در ISI، در ارتباط با نیازهای جامعه نیست، گفت: «اخلاق علمی در چاپ مقاله ها رعایت نمی شود. گاهی اسم مقاله عوض و دوباره در جای دیگری چاپ می شود. هیچ یک از مقاله های تولید شده قابلیت تبدیل به صنعت را ندارد، مثلا بیشتر مقاله های شیمی ایران، نه در ایران و نه در خارج، استفاده صنعتی ندارد. ما در واقع فقط در آمار و عدد و رقم رشد کرده ایم.»
▪ برای تولید ثروت از دانش راهکاری نداریم
دکتر زلفی گل، عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا در ادامه این گردهمایی تاکید کرد: «برای تولید ثروت از دانش هیچ راهکاری نداریم، تولید مقاله فقط یکی از شاخص های توسعه است، دانشگاه ها علاوه بر آموزش و پژوهش، باید مشکل گشای جامعه هم باشند بدون بودجه پژوهشی مناسب، مقاله تولید نمی شود. چرا اکثر پایان نامه های ما به چاپ مقاله یا کتاب منجر نمی شود در زمینه آموزش استاندارد داریم، اما در زمینه پژوهش خیر. ایجاد پایگاه های اطلاعات علمی ضرورتی انکارناپذیر است، هزار میلیارد تومان صرف بودجه پژوهش در یک سال می شود، اما مقاله های تولیدی به نحو صحیح نمایه سازی نمی شود، ISI یک شاخص است نباید آن را انکار کنیم. باید به فکر حل مشکلاتمان باشیم تا کار تکراری انجام ندهیم. تولید علم وابسته به تحصیلات تکمیلی است ۱۸ سال تا تحقق سند چشم انداز وقت داریم، ما می توانیم در منطقه اول شویم.»
▪ برای تولید علم باید پایه زبان انگلیسی تقویت شود
دکتر غریبی، از پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران با اشاره به این نکته مهم که ۹۰ درصد مقاله های علمی ISI به زبان انگلیسی است، تاکید کرد: «پس باید برای تولید علم، به تقویت پایه زبان انگلیسی در دانشگاه ها و نظام آموزشی بپردازیم. برای ارتقای ارتباطات علمی، باید سیستم «به اشتراک گذاری منابع» را راه اندازی کنیم. در واقع دانش و مهارت انسانی، سیاست های پژوهش و پشتیبانی از پژوهش ۳ رکن اصلی پیشرفت علمی است».
▪ برای رشد علمی باید زمینه همکاری بین المللی را فراهم کرد
دکتر عصاره، از دانشگاه شهید چمران اهواز معتقد است:«برای رشد علمی، باید زمینه همکاری اندیشمندان ایرانی را با دیگر متفکران رشته های مرتبط در خارج از کشور فراهم کرد چرا که یکی از ملاک های ISI، همکاری بین المللی در تالیف و تدوین مقاله های علمی است. همچنین آثار نویسندگان مختلفی که در مقالات علمی مورد استناد قرار گرفته است شاخص مهمی در ISI محسوب می شود، هر قدر استناد مقاله های علمی به مجله های علمی بیشتر باشد، اعتبار یا ضریب تاثیر آن مجله ها بیشتر خواهد بود در حالی که بررسی نشان می دهد، بیشتر منابع و مآخذ مقاله های علمی تولید شده در ایران، کتاب ها و مقاله های داخلی است».
● ملاک های علم سنجی
به گفته دکتر نوروزی، مدیر گروه علم سنجی مرکز تحقیقات سیاست های علمی کشور، به مولفه های اطلاعاتی رشد و توسعه علم، علم سنجی گفته می شود که شامل این موارد است: تعداد مقاله ها، پروانه های ثبت اختراع، نشریات علمی، قوانین مربوط به مرور زمان، انتشارات علمی، ساختار جریان گردش مدارک علمی و فرآیندهای استنادی.به تازگی فاکتور جدیدی به نام «پرستیژ فاکتور» جایگزین «فاکتور تاثیر» شده است.
درباره مجله های «دسترسی آزاد» باید گفت هر مقاله بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ یورو برای ناشر هزینه دارد و بین ۳ تا ۵ هزار دلار از آن سود می برد بنابراین اگر قرار باشد «دسترسی آزاد و رایگان» به آن مقاله ها ایجاد شود، این پرسش ایجاد می شود که هزینه ناشر از کجا باید تامین شود. یکی از راهکارها، اخذ هزینه از خود نویسنده است که از او مطالبه ۱۵ هزار یورو برای هر مقاله می کنند، اما راه دیگری هم وجود دارد و آن انتشار ۵۰۰ کلمه از مقاله به صورت رایگان است.
در ادامه گردهمایی دکتر غریبی در نقد عملکرد ISC، پایگاه نمایه سازی مقاله های جهان اسلام گفت:« من با ISC مخالفم، جهان اسلام زبان های متفاوتی دارد، مالایی، عربی، فارسی، روسی و انگلیسی، چرا مقاله باید به زبان انگلیسی نمایه شود، در حالی که حتی در خود ISI هم زبان فارسی قابلیت ایندکس شدن دارد.»
در همین رابطه دکتر حری، استاد رشته کتابداری و علوم اطلاع رسانی، اظهار داشت:« اگر چکیده مقاله های نشریات علمی به انگلیسی تبدیل نشود و انتشار عمومی نیابد، قابل استناد و ردیابی نیست. در این صورت، مقالات ژورنال های علمی به مطالب روزنامه رسمی تبدیل می شود که فقط برای درج در پرونده پرسنلی استادان در بایگانی دانشگاه ها به درد می خورد»
▪ اظهارات برخی از شرکت کنندگان در همایش
-«وب سایت نشریات علمی ایران دارای آرشیو قوی نیست».
-«اسامی ژورنال های فارسی مشکل دارد مثلا در دانشگاه تهران «journal of scienc» داریم که با مجلات مشابه خارجی همنام است».
- چین، بهترین آثار فیزیک دانان خود را انتخاب و بعد از ترجمه در مجله دیگری به نام «فیزیک در چین» منتشر می کند، می توان این تجربه را در ایران نیز استفاده کرد.
- «مقاله های همین «journal of science» دانشگاه تهران در کدام ژورنال یا پایگاه استنادی ایران، مورد استناد قرار گرفته است»
- «مسئله میلادی کردن تاریخ ما هم یک مشکل است که باید در تبدیل مقاله های علمی به زبان انگلیسی به آن توجه شود.»
- «از ۱۵۰۰ نشریه منتشر شده در ایران ۳۸۰ نشریه علمی- پژوهشی یا علمی- ترویجی است و از این میان ۲۷۰ نشریه تحت نظر وزارت علوم و ۱۰۸ نشریه تحت نظر وزارت بهداشت است.»
-«طبق تحقیقی که در دانشکده فنی دانشگاه تهران شده است، تا ۲ سال پیش کمتر از ۲۰ درصد دانشجویان ISI را می شناختند، هم اکنون این رقم به ۵۰ درصد رسیده است ولی باز هم فقط ۱۰ درصد از آن ها روش استفاده از ابزار ISI را بلدند».
- «ISIابزاری است برای این که نسبت به تحقیقات دیگران اطلاع پیدا کنیم و چرخ چاه را دوباره اختراع نکنیم»
-«وزارت علوم هر ساله مبلغ سنگینی بابت عضویت در سیستم استفاده از ابزار ISI پرداخت می کند، ولی استفاده مناسب از این ابزار در دانشگاه ها نمی شود.»
-« باید دید آیا مقاله های علمی ما، در ساختار مشکلات کشور هم حل مشکل می کند. برخی استادان رشته های برق و شیمی می گویند فقط ۲ درصد این مقاله ها در ایران قابل استفاده است، یعنی ما با تولید مقاله های شیمی و انتشار در ISI به رشد علمی غرب کمک می کنیم».
- «ایجاد یک سیستم نمایه سازی مقاله های علمی ایران و انتشار عمومی و رایگان اطلاعات در سطح ملی ضروری است».

محمد شهرتی فر