اربعین؛ فرهنگ ماندگار

هر حقیقتی، حامل نمادها و نشانه هائیست که با آنها معنا می یابد و گوهر آن در پرتو همین شعاعها گسترده می شود. اگر آیین ها و حقایق، بازتابی در زندگی و شرایط پس از خود نداشته باشند و ذات و محتوای آنها به کیمیای زمانی، شکل تازه و ژرفای افزونتر نیابد، عمری نخواهند داشت و باران، خاک آنان را خواهد شست و نقششان را محو خواهد ساخت.
انقلاب عظیم حسینی، خود یکی از نمادها و بازتابهای حقیقتی بود که با درخشش دین محمد (ص) بر صحیفه جهان نقش بست. نقشی که نگین آفرینش و نور مقدس هستی است. در این انقلاب نابرابر که داغهای غمباری بر سینه بشریت نشاند، هیچ خونی بیهوده بر زمین ریخته نشد و هیچ شمشیری بی دلیل فرود نیامد. تمام دلایل پوچ و بی ارزش آزمندی و ستمگری، در برابر احتجاج زلال ایمان و عشق صف کشید و دیگر، تا همیشه، هیچکس نخواهد توانست افق آینده را تیره کند و لباس ایمان و آز را بر تن یکدیگر بپوشد. این نقش، امکان عقل و برهان در سرزمین خرد انسان نیست بلکه پل ره آورد عشق و ایمان در خطه های بی مرز است.
درگذر سالیان و قرنها، رنگ و بوی معتقدات انسان رخساره ای تازه می یابد. اما گویی چشمی پنهان گواهی می دهد که ابدیتی ناب و همیشه تازه می باید دگرگون نشود. چیزی می باید بر جای باشد تا بتوان بدان تکیه زد و با چنگ زدن بدان، خود را به حقیقت نزدیک ساخت.
اربعین حسینی نشانه ایست برای تأمل و تأثر، نشانه ای برای دادخواهی و تظلم، زیرا اگر خواهندگان خون حسین (ع) در منزلی گرد هم نیایند و میثاقهای جهاد و فلاح را در منازلی همچون اربعین تازه نسازند، این توفان فرو خواهد نشست، از میان خواهد رفت و وزشی خشک و بیهوده بر جای خواهد ماند.
اربعین از رازهای هستی است چنانکه چون خواستند موسی (ع) را قابل استماع کلام بی واسطه خداوند کنند چهل روز به خلوت فرستادند و خداوند فرمود:
«و واعدنا موسی ثلاثین لیله و اتممتاها بعثه »
و همچنین پیامبر اکرم (ص) فرمود:
«من اخلص لله اربعین صبا حا ظهرت ینابیع الحکمه من قلبه علی لسانه»
نخستین سوگواران حسین (ع) در اربعین سالار شهیدان، به یادش گریستند. آنان در این میعادگاه به تأمل در افق رسالت، و حقیقتی که در جوشش خون حسین (ع) بازتافته بود پرداختند. از آن پس، عاشقان و پیروان آن امام، در سحاب اسرار اربعین به ذکر پرداختند و باران اشکبار سرنوشت خویش را به مظلومیت حسین (ع) و یارانش پیوند زدند. این راه، راه تداوم عشق است و بی گمان هیچ گاه بی رهرو نخواهد بود.
اربعین از رازهای هستی است. خصوصیت عدد چهل و اسرار نهفته در آن برای ما روشن نیست. البته چه بسا، با توجه به ویژگی های انسان، «چهل بار» تکرار یک رفتار پسندیده موجب ملکه معنوی و تعمیق آن رفتار و قابلیت نزول فیض خاص خداوند می شود.
در فرهنگ عاشورا، اربعین به چهلمین شب شهادت حسین بن علی(ع) گفته می شود که مصادف با روز بیستم ماه صفر است. از سنتهای مردمی، گرامیداشت چهلم مردگان است که به یاد عزیز فوت شده خویش، خیرات و صدقات می دهند و مجلس یادبود برپا می کنند. در روز بیستم صفر نیز، شیعیان مراسم سوگواری عظیمی را در کشورها وشهرهای مختلف به یاد عاشورای حسینی برپا می کنند.
● نخستین اربعین
درنخستین اربعین شهادت امام حسین(ع) جابربن عبدالله انصاری و عطیه عوفی موفق به زیارت تربت و قبر سیدالشهداء(ع) شدند. بنا به برخی نقل ها، در همان اربعین، کاروان اسرای اهل بیت(ع) در بازگشت از شام و سر راه مدینه، از کربلا گذشتند و با جابر دیدار کردند. البته برخی از مورخان نیز آن را نفی کرده و نپذیرفته اند، ازجمله مرحوم محدث قمی در «منتهی الامال» دلایلی ذکر می کند که دیدار اهل بیت(ع) از کربلا در اربعین اول نبوده است. به هرحال، تکریم این روز و احیای خاطره غمبار عاشورا، رمز تداوم و شعور عاشورایی در زمانهای بعد بوده است.
درباره اربعین سالار شهیدان بسیار گفته و نوشته اند. باز هم جای گفتن و نوشتن باقی است، چرا که این رویداد از چنان ابعاد بزرگ و گسترده ای برخوردار است که هرچه بیشتر به تحلیل و بررسی آن پرداخته شود زوایای تازه تری از آن آشکار خواهدشد.
اربعین حسینی از سال ۶۱ هجری تا امروز همچون چشمه ای جوشان و خروشان از آب زلال و گوارای خود تشنگان معرفت و حقیقت را سیراب کرده و الهام بخش بسیاری از نهضت های حق علیه باطل بوده است.
رویداد اربعین حسین بن علی(ع) درتاریخ همواره قابل تکرار است. از این روی، اربعین سالار شهیدان رسالت بزرگی را بر دوش همه دینداران به ویژه آگاهان جامعه نهاده است. همگان پس از شناخت ابعاد آن موظفند خود و جامعه را با آن مقایسه کرده و از آن درس و عبرت بیاموزند، چرا که زنده بودن تاریخ به ترسیم و تصویب آن و سنجش خودمان با آن است.
اربعین حسینی نه یک حادثه که یک فرهنگ است، فرهنگی برخاسته از متن اسلام ناب که نقش حیاتی را در استحکام ریشه ها، رویش شاخه ها و رشد بار و برهای آن ایفا کرده است.
اربعین هیچگاه درمحدوده زمان و جغرافیای خاصی محصور نمانده است، بلکه همواره الهام بخش تشیع در راستای حرکتها، جنبش ها و قیامهای راستین شیعه در برابر کانون های ظلم و کفر و نفاق بوده است.
بازسازی مضامین و مفاهیم بلندیافته های اربعین درهرعصر و زمانی به فراخور حال آن زمان، تاثیر بسیار شگرف و سازنده ای در راه پیشبرد اهداف مقدسی همچون نشر معارف و فرهنگ اسلام ناب، برجای می گذارند شیعه گواه صادق و روشنی از آن بازسازی ها است.
● زیارت اربعین
از آنجا که گرامیداشت خاطره شهید و احیاء اربعین وی، زنده نگهداشتن نام و یاد و راه اوست و زیارت، یکی از راههای یاد و احیاء خاطره است، زیارت امام حسین(ع) بویژه در روز بیستم ماه صفر که اربعین آن حضرت است، فضیلت بسیار دارد.
امام حسن عسگری (ع) درحدیثی علامتهای «مؤمن» را پنج چیز برشمرده است:
نماز پنجاه و یک رکعت، زیارت اربعین، انگشترکردن در دست راست، پیشانی برخاک نهادن و «بسم ا... » را درنماز، آشکار گفتن.
زیارت اربعین که در این روز مستحب است، در کتب دعا آمده است و به اینگونه شروع می شود: «السلام علی ولی الله و حبیبه...» که این متن، ازطریق صفوان جمال از امام صادق(ع) روایت شده است. زیارت دیگر آن است که جابربن عبدالله انصاری دراین روز خوانده است و متن زیارت بعنوان زیارتنامه آن امام در نیمه ماه رجب نقل شده و با جمله «السلام علیکم یا آل الله...» شروع می شود. چنانکه گفته شد مورخان نوشته اند که جابربن عبدالله انصاری، همراه عطیه عوفی موفق شدند که در همان اولین اربعین پس از عاشورا به زیارت امام حسین(ع) نائل آیند. وی که آن هنگام نابینا شده بود، در فرات غسل کرد و خود را خوشبو ساخت و گامهای کوچک برداشت تا سر قبر حسین بن علی(ع) آمد و با راهنمایی عطیه، دست روی قبر نهاد و بیهوش شد. وقتی به هوش آمد، سه بارگفت: یاحسین! سپس گفت: «حبیب لایجیب حبیبه...» آنگاه زیارتی خواند و روی به سایر شهدا کرد و آنان را هم زیارت نمود.

محمدرضا تارتار

منبع : روزنامه کیهان