جایزه نگرفته؟ چاپ نمی‌کنیم!

تا چند سال پیش یکی از مشکلات بازار نشر را، استقبال ناشران از کتاب‌های ترجمه می‌دانستند و کارشناسان و منتقدان این حوزه معتقد بودند که ورود کتاب‌های خوب خارجی و ترجمه آنها، عرصه را برای کتاب‌های تالیفی کم می‌کند و ناشران در انتخاب‌هایشان، ترجمه را به تالیف، ترجیح می‌دهند.
اما مدتی است که ناشران به دلیل وضعیت نشر نابسامان کتاب‌های کودکان و نوجوانان، در انتخاب آثار ترجمه نیز، کتاب‌های پرفروش و جایزه گرفته را به سایر کتاب‌ها ترجیح می‌دهند و در واقع می‌توان گفت کتاب تالیفی از این رقابت، تقریبا حذف شده است.
مگر آنکه بازنویسی یا کتابسازی‌هایی باشند که پیش از این امتحان خود را پس داده‌اند. اگرچه چنین اتفاقاتی باعث شد که ناشران کتاب‌های کودکان و نوجوانان از انتشار کتاب‌های بازاری باز بمانند اما توجه بیش از حد آنها به انتشار کتاب‌های پرفروش، یا کتاب‌های برنده جوایز ادبی معتبر در جهان (که در سال تنها چند عنوان می‌شوند)، رقابت بین ناشران را بیشتر کرده، سرعت ترجمه، ویرایش، چاپ و... را بالا برده و از کیفیت آنها کاسته است.
از طرفی تفاوت‌های فرهنگی و زبانی، مسائل ممیزی و کیفیت چاپ، نیز در بازار راکد نشر کتاب کودک و نوجوان، از سوی ناشران نادیده گرفته شده است. در این گزارش نظر چند ناشر کودک و نوجوان را در این‌باره پرسیده‌ایم:
● مدیر انتشارات پیدایش:
▪ جوایز چراغ راهنمای ناشران است
«محسن طائب،جوایز را چراغ راهنمای ناشران در انتخاب کتاب‌ها دانسته و می‌گوید: «جوایز تعلق گرفته به کتاب‌های خارجی صرف‌نظر از سلیقه داوران به‌طور نسبی بیان گر مختصات والا و حرفه‌ای شناخته شده در یک اثر خوب، در زمینه موضوع و محتواست. از طرفی، فراوانی کتاب‌های منتشر شده در حوزه‌های گوناگون، می‌تواند منجر به سردرگمی ناشران و انتخاب‌کنندگان کتاب شود. به همین دلیل، جوایز اختصاص یافته به برخی از کتاب‌ها در حکم علائم راهنماست که می‌تواند ناشران را به سمت کتاب‌های تقریبا با‌ارزش راهنمایی کند».
طائب می‌افزاید: «ناشر با انتخاب کتاب‌های جایزه گرفته و انتشار آنها می‌تواند با اطمینان خاطر بیشتر، کتاب را نشر و توزیع کند و از سوی دیگر امیدوار باشد که این آثار ممکن است در بالا بردن سطح سلیقه و فرهنگ مردم و بهتر شدن وضعیت کتابخوانی تاثیر داشته باشند».
● مدیر انتشارات ایران بان:
▪ کتاب‌های جایزه گرفته امتحان خود را پس داده‌اند
نیلوفر تیموریان جوایز را نوعی تایید کتاب می‌داند و معتقد است: «از یک سو کتاب‌های تالیفی بسیار ضعیف هستند و از سوی دیگر کتاب‌های جایزه گرفته امتحان خود را پس داده‌اند و به همین دلیل ناشر با اطمینان خاطر بیشتری می‌تواند کتاب‌های جایزه گرفته را منتشر کند. در واقع ناشر فکر می‌کند که شاید گروهی حرفه‌ای‌تر از خود او، یک کتاب را به عنوان کتاب برتر معرفی کرده باشند».
وی همچنین می‌افزاید: «گاه برخی از کتاب‌های جایزه گرفته، پس از چاپ در ایران به دلیل اختلافات فرهنگی، مورد استقبال قرار نمی‌گیرند.از طرفی ممکن است مسائلی در کتاب‌های جایزه برده مطرح شده باشد که به دلایل مختلف امکان چاپ آنها در ایران وجود نداشته باشد. به ویژه در حوزه کتاب‌های نوجوان خارجی، کتاب‌هایی منتشر می‌شوند که مناسب نوجوانان ایرانی نیستند و نمی‌توان بدون حذف برخی قسمت‌ها، آنها را منتشر کرد».
تیموریان سلیقه مردم را نیز در انتخاب کتاب بسیار مهم دانسته و می‌گوید: «چندی پیش کتابی با عنوان چطور در خانواده زنده بمانیم، منتشر کردیم که یک فصل آن به مساله طلاق اختصاص داشت. اما از آنجا که اصل کتاب فرانسوی بود، مساله طلاق با توجه به قوانین فرانسه مطرح شده بود. به همین دلیل پس از چاپ و توزیع آن دربرخی مدارس، با مشکلاتی مواجه شدیم. چون در این کتاب آمده بود که بچه حق دارد انتخاب کند که بعد از طلاق با پدر زندگی کند یا مادر.
درحالی که در قانون ایران چنین اجازه‌ای به فرزند داداه نشده و کمتر خانواده‌ای حاضر است به فرزندش حق انتخاب دهد. درحالی که اگر پیش از چاپ کتاب به تفاوت‌های فرهنگی، عرفی و قانونی بین کشورها توجه می‌کردیم، چنین اتفاقی نمی‌افتاد».
● مسوول روابط عمومی نشر ماهی:
▪ بازار راکد نشر، مانع از استخدام کتاب‌شناس متبحر است
میثم مومنی نیز با بیان اینکه معیار دیگری به جز جوایز ناشر را در انتشار کتاب مطمئن نمی‌کند، می‌گوید: «وضعیت نشر سنتی ایران به‌گونه‌ای است که ناشر را از استخدام نویسنده، مترجم و کتاب شناس متبحری که بتواند کتاب‌های خوب را تشخیص دهد، باز می‌دارد. به همین دلیل در انتخاب کتاب‌ها تنها یک یا دو عامل از جمله فروش در کشورهای دیگر و جوایز، مورد توجه قرار می‌گیرند».
وی رقابت در انتشار کتاب‌های جایزه گرفته را یکی دیگر از مشکلات ناشران دانسته و می‌گوید: «این رقابت باعث می‌شود که چند ناشر یک کتاب را با ترجمه‌های مختلف ارائه دهند و گاه اولین ترجمه‌ها با غلط‌های انشایی و املایی همراه باشند.
همین بی‌توجهی باعث شده که گاه آثار ماندگار ادبی جهان قربانی ترجمه‌های بی‌ارزش و کیفیت بد چاپ شوند. درحالی که مترجم می‌تواند با ترجمه یک کتاب خوب ساده که جایزه نگرفته اما با شرایط فرهنگی ایران هماهنگ است، به اقتصاد نشر کمک کند».
مومنی درباره مترجم خوب معتقد است: «مترجم حرفه‌ای کسی است که بتواند از ده‌ها کتاب منتشر شده یک عنوان را با در نظر گرفتن همه جوانب و شرایط انتشار آن در ایران، انتخاب کرده و آن را به ناشر پیشنهاد دهد. چون متاسفانه اغلب ناشران امکان حضور دربازارهای جهانی را ندارند و از طرفی تنها ناشران برخی کشورها در نمایشگاه کتاب شرکت می‌کنند.بنابر این تنها منبع اطلاعاتی ناشران، مترجمان هستند که آنها نیز به دلایل اقتصادی نمی‌توانند به‌طور حرفه‌ای تنها به انتخاب کتاب و معرفی آن به ناشر بپردازند».
● مدیر نشر زیتون:
▪ انتخاب کتاب از ترجمه و نشر آن مهم‌تر است
مجتبی صبوری می‌گوید: «تعداد ناشرانی که به این اطلاعات دسترسی دارند و از آنها استفاده می‌کنند بسیار کم است و اغلب ناشران خیلی تصادفی به انتخاب کتاب و نشر آن می‌پردازند. در واقع نشر کتاب کودک و نوجوان در ایران چنان آشفته است که هیچ معیار و ملاکی را نمی‌توان برای انتخاب کتاب در نظر گرفت و به فروش آن اطمینان داشت.
درحالی که همه کتاب‌های جایزه گرفته پرفروش نیستند و حتی آن دسته که در خارج از ایران پرفروش بوده‌اند هم ممکن است در ایران مورد استقبال قرار نگیرند».
صبوری در ادامه به نقش مترجم در انتشار کتاب تاکید کرده و می‌گوید: «انتخاب کتاب از ترجمه و نشر آن مهم‌تر است. به همین دلیل باید به مترجم برای انتخاب کتاب حق‌الزحمه بیشتری داد تا برای ترجمه آن. اما متاسفانه مترجمان فرصت کافی برای جست‌وجو و انتخاب کتاب خوب و مناسب را ندارند.
بنابراین شاید بد نباشد که یک انجمن یا نهاد کتاب‌های منتشر شده خارجی را بررسی کرده و هر از گاهی شناسه‌ای از آن را در اختیار ناشران و مترجمان قرار دهد. این کار ممکن است وضعیت نشر کتاب کودک و نوجوان را تا حدودی سامان داده و ضرر ناشی از انتخاب کتاب نامناسب را به حداقل برساند».

نگار پدرام

منبع : روزنامه تهران امروز