چرا باید فناوری اطلاعات بدانیم؟

این گزارش توجه خود را بر آنچه یك نفر باید از فناوری اطلاعات بداند و بفهمد تا بتواند به شیوه‌ای مؤثر و خلاق، از آن در جهت اهداف خود بهره بگیرد، متمركز می‌كند. دست‌كم چهار دسته از دلایل را می‌توان ذكر كرد كه ممكن است انگیزه‌ی دستیابی به دركی از فناوری اطلاعات باشند: دلایل شخصی، كاری، آموزشی، و اجتماعی.
۱ ) دلایل شخصی
امریكا به شكلی فزاینده به یك جامعه‌ی اطلاعاتی بدل می‌شود. رایانه‌ها و ارتباطات نه تنها كارهای روزمره مثل كنترل اجاق‌های ریزموجی(microwave ovens) و برقراری اتصال تلفن‌های همراه را انجام می‌دهند، بلكه با استفاده از اینترنت، دسترسی رایانه‌ای به بخش اعظم اطلاعات رقومی جهان و ابزارهای پردازش آن را فراهم می‌آورند. بسیاری از امریكایی‌ها می‌بینند كه در موارد گوناگون، از یافتن نقشه‌ی قطار زیرزمینی پراگ به‌منظور برنامه‌ریزی تعطیلات گرفته تا مكانیابی بهترین قیمت‌های فروش كتاب، چكمه‌ی سواركاری، و رهن [ مستغلات]، استفاده از فناوری اطلاعات، پیشرفت ارزشمندی در شیوه‌ی زندگی آن‌ها است. فناوری اطلاعات به افراد كمك می‌كند تا ازطریق پست الكترونیكی با دوستان و فامیل خود در ارتباط باشند، با استفاده از صفحه‌گستردها و بانكداری درونخطی امور مالی خود را مدیریت كنند، از طریق یك كارگزار درونخطی به پیگیری سرمایه‌گذاری‌ها بپردازند، با بسته‌های نرم‌افزاری تخصصی مثل نسب‌شناسی یا باغبانی اوقات فراغت خود را پر كنند، با استفاده از ابزارهای نموداركشی و واژه‌پردازی در تكالیف و كارهای مدرسه به فرزندانشان كمك كنند، به یافتن اطلاعات پزشكی بپردازند، از اسم نامزدهای سیاسی باخبر شوند و با نمایندگان سیاسی خود ارتباط برقرار كنند، و به پیگیری مسائل زیست‌محیطی یا نظارت بر موضوعات مربوط به خط‌مشی همگانی در «وب» بپردازند.
۱ـ۲) دلایل كاری
در مراكزكاری، امروزه فناوری اطلاعات بیش از پیش همه‌گیر می‌شود. اگر كشور درصدد باشد كه بیش‌ترین بهره را از سرمایه‌گذاری‌های خود در فناوری اطلاعات ببرد، نوعی اشتراك [نیروی] كار لازم است كه قابلیت استفاده‌ی مناسب از فناوری اطلاعات را داشته باشد. روشن است كه افرادی كه با اطلاعات و دانش كار می‌كنند (اصطلاحاً «دانشكارانknowledge workers» ) باید با فناوری‌های اطلاعاتی معمول اداری آشنا باشند. اما این نیز درست است كه گروه‌های شغلی اندكی هستند كه به هیچ دانشی از فناوری اطلاعات نیاز نداشته باشند. مثلاً كارمند یك فروشگاه خواربار، زمانی فقط لازم بود كه چگونگی استفاده از ماشین صندوق را بلد باشد. امروزه همان كارمند با سیستم‌های موجودی انبار، پیگیری سفارشات، كارت‌های اعتباری، و دیگر سیستم‌های پیشه‌گانی سروكار دارد كه هر روزه پیچیده‌تر و كامل‌تر می‌شوند. در صنعت تولید، بسیاری از كاركنان «یقه آبی»(كنایه از كاركنانی كه عمدتاً كار یدی می‌كنند. م.) باید با انواع سیستم‌های تولید، فهرست موجودی قطعات، كنترل فرایند تولید، و راهنماها و دستنامه‌های درونخطی آشنا شوند. اگرچه یك شركت باید كاركنان خود را برای استفاده از سیستم‌های پیشه‌گانی خود آموزش دهد، ساده لوحانه است اگر تصور كنیم چنین آموزشی، فعالیتی است كه انجام یك بار آن كفایت می‌كند. سیستم‌ها مكرراً ارتقا می‌یابند و پیچیده‌تر می‌شوند. موارد كاربرد فناوری اطلاعات در مسائل پیشه‌گانی یا استفاده از فناوری اطلاعات در پیداكردن راه حل مسائل و مشكلات، تداوم می‌یابند و در نتیجه بر لزوم مهارت‌آموزی مستمر دلالت می‌كنند. بدیهی است كه اگر مجموعه‌ی نیروی كار به خوبی آموزش فناوری اطلاعات دیده باشد، انجام این مهارت‌آموزی بسیار آسان‌تر خواهد شد، زیرا سرعت یادگیری كاركنان افزایش می‌یابد و به مهارت‌آموزی عمومی، نیاز كم‌تری خواهند داشت. بعلاوه، چه‌بسا از سیستم‌های موجود، به شكل كامل‌تری بهره بگیرند و با ارتقاهایی كه در سیستم اعمال می‌شود، بهتر سازگار شوند. بهره‌وری كاركنان تحت تأثیر مستقیم دانش كاركنان در حوزه‌‌ی فناوری اطلاعات است.
از منظر كاركنان، تخصص در فناوری اطلاعات ارزشمند است و علاوه بر این كه منجر به رضایت شغلی و واكنش مناسب و هشیارانه در برابر مسائل می‌شود، دلیلی بر تحرك شغلی است. وجود امكانات و تجهیزات بیش‌تر در زیرساختار فناوری اطلاعات در یك شركت، سرمایه‌ی شغلی ارزشمندی است كه احتمالاً در تبلیغات نیز به آن توجه می‌شود. یافتن كار در شركت دیگر، مستلزم یادگیری سیستم‌های اطلاعاتی جدید است، اما اكنون كه كاركنان، دیگر دارای مشاغل «مادام‌العمر» نیستند، درك انتزاعی‌تر این سیستم‌ها- یعنی دانستن این كه ویژگی‌های مشترك آن‌ها كدام‌اند و احتمالاً چه تفاوتی ممكن است با هم داشته باشند- نیز، در بازار كار یك سرمایه به شمار می‌آید.
۱ـ۳) دلایل آموزشی
فناوری اطلاعات در بسیاری از انواع جدید فرصت‌های آموزشی، یك عنصر توانبخش شمرده می‌شود.
نوعی از این فناوری بر دسترسی دانشجویان به طیفی از منابع آموزشی استوار است كه پیش از این برای آنان دسترس‌پذیر نبودند. مثلاً برنامه‌ی «بچه‌ها؛ دانشمندان جهان(Kids as Global Scientists)» را در نظر بگیرید كه به‌وسیله‌ی دانشگاه كلرادو، با همكاری دانشگاه میشیگان(University of Michigan’s Weather Underground) و «كانال هواشناسی(Weather Channel)» اجرا می‌شود. هدف این برنامه، كمك به دانشجویان در استفاده از اینترنت به‌منظور یادگیری موضوعات علوم زیست‌محیطی و هواشناسی، و نیز آشنایی آنان با دیگر دانشجویان ساكن در مناطق مختلف ایالات متحده و جهان است. این برنامه و برنامه‌ی درسی همراه با آن، این موارد را ارائه می‌كنند: پیش‌بینی‌ها و بحث‌هایی درباره‌ی مسیرها و پیشینه‌‌ی توفان‌های استوایی (این بحث‌ها به‌وسیله‌ی دانشجویان هدایت می‌شوند و با بحث‌های متخصصان این رشته و با خود واقعه، به شكلی كه عملاً رخ می‌دهد، قابل مقایسه‌اند)؛ فعالیت‌های عملی، گردآوری همزمان داده‌ها، آموزش‌هایی درباره‌ی چگونگی دیدن و تفسیر انواع مختلف تصاویرماهواره‌ای؛ دسترسی هدایت‌شده به نمایش‌های تعاملی كه از مسیرها و داده‌های مربوط به تندبادهای دریایی كنونی ارائه می‌شود؛ پیوند(Link) هایی به مطالب روزنامه‌ها و دیگر گزارش‌های روز؛ داده‌های گردآوری‌شده به‌وسیله‌ی دانشجویان كه به‌منظور استفاده‌ی مشترك با دیگر همكلاسان در تمام دنیا، به اینترنت ارسال شده؛ مطالب تخصصی از متخصصان تندبادهای دریایی از طریق كنفرانس و پرسش درونخطی(online) ؛ گروه‌های مباحثه‌ی درونخطی برای مدرسان، دانشجویان، و كارشناسان، كه در واقع پشتیبانی‌كننده‌ی موضوعات فنی، محتوایی، و آموزشی هستند؛ و محلی برای ارسال اطلاعات و نمودارهای مربوط به آموزشگاه محل تحصیل دانشجو به‌منظور نشر در یك روزنامه‌ی درونخطی.
نوع دوم فرصت آموزشی توسط دانشمند علوم رایانه، «سیمور پاپرت» توصیف شده است. «پاپرت» در «توفان‌های ذهنی» تأكید می‌كند كه درك عمیق برنامه‌نویسی، بویژه درك تصورات مربوط به فروپاشی پیاپی به‌منزله‌ی حالتی از تحلیل و عیب‌زدایی راه‌حل‌های آزمایشی، به فواید چشمگیر آموزشی در بسیاری از عرصه‌های گفتمان(discourse) منجر می‌شود كه از جمله‌ی آن‌ها، فوایدی هستند كه به‌خودی‌خود ارتباطی با فناوری اطلاعات و رایانه ندارند(Seymour A. Papert. ۱۹۹۹. Mindstorms: Children, Computers, and Powerful Ideas, Second Edition, Basic Books, New York.). وی همچنین می‌گوید كه رایانه، چه‌بسا كه ابزاری در دست مربی «برای پشتیبانی از توسعه‌ی راه‌های جدید اندیشیدن و یادگرفتن باشد» (ص ۱۴). او بر این باور است كه رایانه ممكن است مجرایی برای اندیشه‌های قدرتمند و «نیازهای تحول فرهنگی باشد، … كه به افراد كمك می‌كند با دانشی كه خطوط سنتی جداكننده‌ی علوم انسانی از علوم و دانش را در می‌نوردد، روابط جدیدی را برقرار كنند…» (ص ۴). با تغییر شكل امور انتزاعی به تجسم‌های ملموس [و عینی] از طریق برنامه‌نویسی، دانشجویان «با استفاده از مواد برگرفته از فرهنگ پیرامون خود، ساختارهای فكری خاص خود را می‌سازند» (ص ۳۲-۳۱).و بالاخره، فرصت نوع سوم، امكان رسانه‌ای است كه فناوری اطلاعات برای دانشجویان فراهم می‌آورد تا توانایی‌هایی فكری انتقادی خود را ایجاد و با آن‌ها تمرین كنند. اطلاعات منتقل‌شده از طریق فناوری پیشرفته‌ی اطلاعات (مثل رایانه و وب)، چه‌بسا قانع‌كننده‌تر جلوه كند، تا این كه همان اطلاعات از راه مكالمه با یك غریبه یا از طریق روزنامه منتقل شود- هرچند هم كه دارای دقت و اعتبار برابر باشند. دانشجویان باید همه‌ی اطلاعات را، منتقدانه ارزیابی كنند. توانایی آنان در ارائه‌ی اطلاعات با استفاده از فناوری اطلاعات به آنان كمك می‌كند تا توانایی جداكردن شكل از محتوا در همه‌ی [انواع] اطلاعات، و در سنجش دقت و اعتبار آن را در خود ایجاد كنند. نتیجه‌ی كار، ارزیابی نقادانه‌تری از همه‌ی اطلاعات است. این توانایی انتقادی به افراد كمك می‌كند كه مثلاً ادعاهایی را كه در مورد شیوه‌های پزشكی جایگزین با استفاده از فناوری اطلاعات می‌شود، آگهی‌های مربوط به خانه‌هایی را كه بهره‌دهی بالایی از نظر انرژی دارند، و توصیه‌های همگنان خود در امور مربوط به تكالیف درسی را مورد ارزیابی قرار دهند.
۱ـ۴) دلایل اجتماعی
تمرین مردمسالاری بر مدنیت آگاهانه استوار است. در جامعه‌ی كنونی كه فناورانگی آن هر دم فزونی می‌گیرد، بسیاری از بحث‌های مربوط به خط‌مشی‌ عمومی با فناوری اطلاعات پیوند خورده‌اند. مثلاً :
شخصی با یك درك اولیه و بنیادی از فناوری داده‌پایگاه ‌ها(database)، بهتر می‌تواند مخاطرات احتمالی مربوط به محرمانگی(privacy) را كه با داده‌كاوی مبتنی بر تراكنش‌‌های(transaction) كارت اعتباری او همراه است،‌ درك كند.
هیئت منصفه‌ای كه مبانی دستكاری‌های تصویری و پویانمایی رایانه‌ای را درك می‌كند، احتمالاً دریافت بهتری از آنچه در بازسازی یك جنایت یا یك حادثه، «حقیقت تصویری» نامیده می‌شود، خواهد داشت.
فهمیدن شیوه‌های بازنمایی اطلاعات، كلید درك چگونگی به‌كاربستن قوانین حق‌تكثیر(copyright) در مورد اطلاعات در رسانه‌های الكترونیكی است.
شخصی كه ساختار و عملكرد وب جهانی را درك می‌كند، در ارزیابی و درك موضوعات مربوط به خط‌مشی در «اصلاحیه‌ی اول(First Amendment)» [قانون اساسی]، آزادی بیان، و دسترس‌پذیری هرزه‌نگاشت ها(pornography) در اینترنت، از جایگاه بهتری برخوردار است.
با آن كه برخی از این موضوعات، پیش از ظهور فناوری نوین اطلاعات نیز مورد بحث و جدل بودند، اما فراگیرندگی فناوری اطلاعات بسیاری از این موضوعات را، به شكل شفاف‌تر و شدیدتر، به قلمرو شعور همگانی كشانده است. بنابراین برای قضاوت آگاهانه درباره‌ی این موضوعات كه به خط‌مشی عمومی مربوط می‌شوند و بسیاری از آن‌ها تأثیر مستقیمی بر شهروندان (چه در زندگی روزانه‌ی خود از فناوری اطلاعات استفاده بكنند یا نكنند) دارند، یك درك مقدماتی از فناوری اطلاعات، لازم است.
از آنجا كه فناوری اطلاعات بیش از پیش همه‌جایی می‌شود، شهروندان نیز نیازمند آن هستند كه بدانند چگونه به ارزیابی تأثیر اجتماعی فناوری اطلاعات بپردازند و چه وقت از راه‌حل‌های مبتنی بر فناوری اطلاعات كه در زندگی آنان گنجانده شده، شكوه و شكایت كنند. مشكل «سال ۲۰۰۰» به یاد شهروندان، كارشناسان فناوری، تدوینگران خط‌مشی حكومتی، و ارباب صنعت می‌آورد كه راه‌حل‌های فناورانه‌ی ظاهراً شفاف [و بدیهی]، چه‌بسا كه اساساً نقاط ضعف [فناورانه] باشند. شهروندانی كه در دنیای رشد، تغییر، پیشرفت و شكست فناوری اطلاعات زندگی می‌كنند، اگر خواستار [تصمیم‌گیری و[ انتخاب آگاهانه هستند، باید دارای سطحی از درك فناوری اطلاعات باشند.
سرانجام این كه، سوای از دغدغه‌های مربوط به خط‌مشی همگانی، استفاده‌ی فزاینده از فناوری اطلاعات در تمام دنیا، تأثیرات اجتماعی عمیقی دارد (چارگوش «۱-۱»).
۱ـ۵) فهمیدن، دانستن، و به‌كاربردن فناوری اطلاعات
این گزارش بر آن است كه افراد باید فناوری اطلاعات را، به‌منظور به‌كارگیری مؤثر آن، بفهمند. با توجه به این كه اشاره‌ی دلایل پیش‌گفته، به فواید اساسی بود كه با استفاده از فناوری اطلاعات (حتی برای افرادی كه فاقد درك گسترده از فناوری اطلاعات هستند) حاصل می‌شود، ممكن است این ادعا اظهارنظر غریبی جلوه كند. بعلاوه، صنعت مشتاق است كه استفاده از فناوری‌های اطلاعاتی را هر چه آسان‌تر كند. پس چرا باید چیز بیش‌تری فرا گرفت؟
هر دوی این اظهارنظرها كه تا حدی حقیقت دارند، به چندین نكته‌ی اساسی درباره‌ی كاربردهای كنونی و آتی فناوری اطلاعات نظر دارند:
عمدتاً به لحاظ نظری، فناوری‌های نوین هنوز عمیقاً كشف نشده‌اند، و كاربردها یا محصولات یا خدمات مبتنی بر فناوری‌های جدید غالباً آسیب‌پذیر، غریب، غیرشهودی،‌ و ناقص‌اند. (یعنی همان كیفیاتی كه احتمالاً گریبانگیر كاربردها یا محصولات یا خدمات مبتنی بر فناوری‌های نسبتاً قدیمی نیز هست!) درك فناوری‌های بنیادی به استفاده‌كننده كمك می‌كند كه بر دشواری‌‌هایی كه بناگزیر در هنگام استفاده با آن‌ها روبرو می‌شود غلبه كند.
نیازهای فناوری اطلاعاتی یك فرد چه بسا با یك كاربرد رایج [كارآمد] تأمین نشوند؛ یعنی شاید برآوردن نیازها فقط با فشار یك دكمه (به روالی كه افراد در استفاده از «وسایل» اطلاعاتی تخصصی عمل می‌كنند) ممكن نباشد. بنابراین، داشتن دركی از فناوری اطلاعات به افراد كمك خواهد كرد استفاده‌ی مؤثرتری از هر نوع فناوری كه در دسترس خویش دارند به عمل آورند.
توانایی استفاده از یك وسیله به شیوه‌ی ابتدایی برای مقاصد محدود [و اندك]، با توانایی استفاده از آن وسیله به طرز ایمن، كارآمد، و انعطاف‌پذیر، یكسان نیست. حالت اول ممكن است
برای بسیاری از افراد كفایت كند، ولی هر چه كه فردی در حالت دوم توانمندتر باشد، وسیله‌ی موردنظر برای آن فرد سودمند‌تر است.
فناوری‌هـای نوین اطلاعـاتی و كاربردهای آن فناوری با سرعت ظهور و بروز می‌یابند. در برخی موارد، قدرت و قابلیت‌های پیشرفت‌های جدید با نیازهای یك فرد خاص، منطبق خواهند
بود. فردی كه دارای درك قوی از فناوری اطلاعات است، قادر خواهد بود از این پیشرفت‌ها بهره بگیرد و قابلیت‌های اصلی و ضمنی فناوری‌های نوین را سریع‌تر درك كند.
رویكرد بسیاری افراد به رایانه، با دودلی و با اطمینان اندك همراه است، هر چند كه سال‌ها است كه از رایانه‌ استفاده می‌كنند. این تناقض ظاهری احتمالاً ناشی از این واقعیت است كه درك حقیقی اندكی از فناوری دارند. مهار‌ت‌آموزی درباره‌ی كاربردهایی كه آنان با آن‌ها آشنایند بر استفاده از ابزارها متمركز شده، و از توصیف عمومی‌تر اصول و مفاهیم، غفلت شده است.
هنگامی كه اشكالی پیش می‌آید، یا كاربرد جدیدی در دسترس قرار می‌گیرد، افرادی كه چنین پس‌زمینه‌ای دارند، سردرگم می‌شوند و نمی‌دانند باید چكار كنند و غالباً احساس سرخوردگی می‌كنند. آنان نیاز به كمك دارند، تا از احساس گرفتارشدن در چنبره‌ی مشكل، رهایی یابند؛ اما كمكی كه دریافت می‌كنند معمولاً به رفع مشكل آنی می‌پردازد، بدون این كه علاوه بر رفع این مشكل، چیزی از دانش بنیادین بر جای بگذارد، و در نتیجه مشكل استمرار می‌یابد.▪ تأثیرات اجتماعی احتمالی فناوری اطلاعات
فناوری اطلاعات علاوه بر موارد برشمرده در متن، تغییرات ناملموس یا انتزاعی دیگری را نیز موجب شده یا می‌شود:
ـ آزادی
فناوری اطلاعات فراهم‌آورنده‌ی فرصتی برای افراد است تا افكار خود را آزادانه، و فارغ از محدودیت‌های ناشی از واسطه‌ها بیان كنند. به دلیل معقول [و معتدل] بودن میزان سرمایه‌ی لازم برای خرید یك رایانه و هزینه‌ی ناچیز اتصال به اینترنت، هر كس می‌تواند هر چیزی را بر روی سراصفحه‌ی شخصی بفرستد یا هر چیزی را در اتاق گپ بگوید، و مخاطبان بالقوه‌ی چنین پیام‌هایی نیز بسیار انبوه‌اند. این فرصت‌های بی‌دردسر، ارزان و مستمر برای بیان آزاد، همچون وجوه تاریك بیان آزاد (مثل سهولت اشاعه‌ی اطلاعات نادرست یا آلوده، بیانات اشمئوازآمیز، هرزه‌نگاری كودكانه، و…) بیسابقه‌اند.
ـ همپیوستگی‌ جهانی.
فناوری اطلاعات ارزان، سریع، «نقطه به نقطه» و ناهمزمان است و به پست الكترونیكی ویژگی سهولت و فوریت (كه ارتباطات پستی و تلفنی هیچگاه نداشته‌اند)، و ویژگی شخصی‌شدگی (كه رسانه‌های رادیو- تلویزیونی فاقد آن هستند) می‌بخشد. با وجود «وب جهانگسترد» دسترسی به اطلاعات محلی با سرعت‌های بیسابقه‌ امكان‌پذیر می‌شود- یك نفر می‌تواند روزنامه‌ی «سیدنی مورنینگ هرالد» را در همان زمانی كه استرالیایی‌ها آن را می‌خوانند، بخواند. فناوری اطلاعات موجبات تماس مستمر شهروندان جهان را با مردمان و وقایع هر جای دیگر با چنان سهولتی فراهم می‌كند كه جهان، عمیقاً یگانه می‌شود و با استفاده‌ی كامل‌تری كه در سراسر جهان از فناوری اطلاعات می‌شود، این اثر افزایش می‌یابد.
نزدیك‌شدن مسافت‌ها. یكی از پیامدهای نقشی كه فناوری اطلاعات در به‌هم‌پیوستن جهان دارد آن است كه اكنون منابع اطلاعاتی، برای افراد [گوناگون كه در سراسر] جهان [پراكنده‌اند] بسیار دسترس‌پذیرتر شده‌اند. اگرچه كل موجودی «كتابخانه‌ی عمـومی نیویورك» به ا‌یـن زودی‌ها به‌صورت درونخطی در نخواهند آمد، اما مزایای دسترسی اطلاعاتی كسانی كه در مناطق دوردست جغرافیایی زندگی می‌كنند و به «وب» دسترسی دارند، تقریباً همانند مزایای كسانی است كه در مركز زندگی می‌كنند. اطلاعات موردنیاز بسیاری از افراد، هر چند كه شاید این افراد در زمره‌ی دانش‌پژوهان نباشند، به شكل الكترونیكی تا حد زیادی در دسترس است. امكانات مخابراتی نیز یكی دیگر از جلوه‌های استقلال مكانی فناوری اطلاعات است.
بیگانه‌سازی. شواهد اخیر و اولیه نشان می‌دهند كه گذراندن حتی زمان اندكی (یك یا چند ساعت در روز) در اینترنت، ممكن است منجر به این شود كه برخی از كاربران احساس افسردگی روانی و ازخودبیگانگی كنند*. سرچشمه‌ی آشكار برخی از این بیگانه‌سازی‌ها این است كه «دوستی» ناشی از اتاق‌های گپ، احتمالاً از دوستی كه از طریق تعامل چهره به چهره شكل می‌گیرد كم‌مایه‌تر است. بعلاوه، زمان صرف‌شده در مقابل صفحه‌ی نمایشگر، تماس معمول بین فردی را كاهش می‌دهد.
این موضوع نیازمند بررسی بیش‌تری است، و اگر یافته‌های «دانشگاه كارنِگی ملون» اثبات شوند، بر لزوم توجه به پیامدهای روحی متأثر از تغییرات ناشی از كاربرد فناوری اطلاعات دلالت دارند.
سیطره‌ی زبان انگلیسی. فناوری اطلاعات عمدتاً یك رسانه‌ی انگلیسی‌مدار است، زیرا توسعه‌ی آن از سنت انگلیسی‌محوری علوم در پس از جنگ جهانی دوم پیروی كرده و - شاید مهم‌تر این كه - ایالات متحده نقش غالب را در به‌كارگیری فناوری اطلاعات بازی كرده است. با آن كه تقریباً به هر زبان می‌توان اطلاعاتی را در وب پیدا كرد، یك كاوشگر «وب» برای كسب بیش‌ترین فواید از فناوری جهانی اطلاعات، باید دست‌كم درك متوسطی از زبان انگلیسی داشته باشد. تلویحات [فناوری اطلاعات] برای دیگر زبان‌های طبیعی، روشن نیستند، ولی احتمال می‌رود كه بسیاری از ساكنان جهان در آینده‌ی نزدیك، خواهان دوزبانه‌شدن باشند.
* Robert Kraut et al. ۱۹۹۸. “Internet Paradox: A Social Technology that Reduees Social Involvement and Psychological Well-Being?”, American Psychologist, ۵۳ (۹): ۱۰۱۷-۱۰۳۱.
با قبول این كه حدی از دانش فناوری اطلاعات برای استفاده از این فناوری لازم است، بسیاری از تلاش‌ها بر آنچه كه باید «سواد رایانه‌ای(computer literacy)» تلقی كرد متمركز شده. اصطلاح «سواد‌رایانه‌ای» تاریخچه‌ای طولانی دارد و در بیان عام، به معنای توانایی استفاده از چند كاربرد رایانه‌ای است. مثلاً سواد رایانه‌ای غالباً به توانایی استفاده از یك صفحه‌گسترد(spreadsheet) و یك واژه‌پرداز، و كاوش اطلاعات در وب اشاره دارد. در عصری كه در آن، سودمندترین كاربردها سریعاً تغییر می‌كنند، رویكرد «مهارت» فاقد ویژگی «پایداری(staying power)» است.
ابزارهای جدید یا نسخه‌های جدید ابزارها یكی پس از دیگری به ظهور می‌رسند و مهارت‌های جدیدی را لازم می‌آورند. مثلاً كاوش در وب، مهارتی نبوده كه پنج سال پیش، دوره‌های سواداموزی [رایانه‌ای]، آن را نیز شامل شود. بنابراین مهارت در كاربردهای خاص، لازم‌اند، ولی برای شكوفایی [و موفقیت] افراد در عصر اطلاعات، كافی نیستند.
قیاس زیر، یك تفاوت میان «سواد رایانه‌ای» و درك قوی از فناوری اطلاعات را كه در فصل ۲ به آن پرداختیم نشان می‌دهد. شخصی را در نظر آورید كه چندین بار از شهری دیدن كرده و مسیر واحدی را از فرودگاه تا یك مقصد نهایی، یاد گرفته است. درك این دیداركننده از جغرافیای محل، محدود و آسیب‌پذیر است، در حالی كه ساكنان آن شهر درك كامل‌تری از خیابان‌های اصلی و جاهای دیدنی آن دارند. در هنگام وقوع راهبندان ترافیكی، دیداركننده بی‌تردید بهتر می‌بیند كه تا رفع راهبندان منتظر بماند، اما ساكنان شهر توانایی بیش‌تری در یافتن مسیرهای جایگزین دارند. هر چند كه ممكن است برخی از ساكنان لزوماً با خیابان‌های خروجی شهر، آشنا نباشند، اما آگاهی از نقاط دیدنی و سازمان عمومی جاهای مهم، امكان واكنش سریع را به آنان خواهد داد. به همین ترتیب، فردی با سواد رایانه‌ای كه تنها با مهارت‌های ابتدایی فناوری اطلاعات (یعنی واژه‌پردازی، پست الكترونیكی، مرور ساده‌ی وب) آشنا است، شاید ظاهراً نیازی به درك عمیق یا قوی فناوری اطلاعات نداشته باشد، ولی در هنگام رویارویی با یك مشكل یا یك واقعه‌ی پیش‌بینی‌نشده، از توانایی كم‌تری در سازگاری، یا در پیداكردن راه حل، برخوردار خواهد بود.
۱ـ۶) تبحر در فناوری اطلاعات
این گزارش به این سؤال می‌پردازد: یك نفر باید چه چیزی درباره‌ی فناوری اطلاعات بداند و بفهمد تا از آن به شیوه‌ی مؤثر و كارآمد، در جهت مقاصد خود استفاده كند؟
از آنجا كه فناوری مستمراً (و سریعاً) در تغییر است،‌ به این پرسش نیز نمی‌توان پاسخی ایستا داد. تحول در فناوری اطلاعات سرعتی شتابان دارد: رایانه‌های الكترونیكی به سختی سنشان به ۵۰ سال می‌رسد؛ اصطلاح «پی‌سی» كم‌تر از ۲۰ سال عمر دارد؛ و «وب» كم‌تر از ۵ سال است كه معروفیت همگانی یافته. این ها همه بدان معنا است كه نه مجموعه‌ی ثابتی از مهارت‌ها و نه برنامه‌ی درسی را كدی كه «بی‌چون و چرا» تدریس شود، احتمالاً هیچ یك كفایت نمی‌كند.
و نیز، چون فناوری قدرتمند است، پاسخ سؤال مذكور را نمی‌توان به شكل سرسری داد. اگر استفاده‌ی مؤثر از اطلاعات به سادگی راندن یك اتومبیل، یا استفاده از یك ماشین صندوق خودكار باشد، درس‌دادن آنچه كه یك نفر باید از فناوری اطلاعات بداند تا از آن استفاده كند، آسان خواهد بود. اما رایانه و ارتباطات، فناوری‌های پركاربردتر و – در یك مفهوم عمیق – نیرومندتری هستند كه امر آموزش را با چالش بیش‌تری همراه می‌كنند. (فصل ۲ این ادعا را با بیان دقیق‌تری مورد بحث قرار می‌دهد و به روشنی تمام، به قیاس تكراری بین رانندگی و رایانش می‌پردازد).
با آن كه برخی از كاربردهای فناوری اطلاعات مستلزم دانش نسبتاً اندكی است تا بتوان از آن استفاده كرد، دیگر كاربردهای كاملاً سودمند آن تنها برای كسانی دسترس‌پذیرند كه دركی از فناوری در شكل بنیادین آن دارند. كسانی كه از این درك برخوردارند، شاید به این دلیل كه آموزش فنی دیده‌اند، این درك را در ارتباط با كار خود كسب كرده‌اند؛ یا این كه افراد صرفاً كنجكاو، انگیزه‌مند، و پیگیری هستند كه خودشان توانسته‌اند سراز كار آن در آورند، تسهیلات بیش‌تری از دنیای رقومی را به كار بگیرند و بدین ترتیب، دسترسی بیش‌تری به فواید ناشی از فناوری اطلاعات یافته‌اند.
با آن كه هیچ اصطلاحی كامل [و جامع] نیست، مفهوم «تبحر»، معانی مضمونی موردنظركمیته درباره‌ی توانایی فرمولبندی دوباره‌ی دانش، بیان خلاقانه و مناسب اندیشه‌ها توسط فرد، و ساختن و خلق اطلاعات (علاوه بر درك اطلاعات) را بهتر از همه مجسم می‌كند. به این دلیل، كمیته عبارت تبحر در فناوری اطلاعات را به‌منزله‌ی عنوانی برابر با «درك قوی از آنچه كه برای استفاده‌ی مؤثر از فناوری اطلاعات در طیف وسیعی از كاربردها موردنیاز است» برگزید.
«تبحر در فناوری اطلاعات» مستلزم سه بعد مشخص و در عین حال مرتبط با یكدیگر است: قابلیت‌های فكری، دانش مفهومی و یك مجموعه‌ی مناسب از مهارت‌ها. فردی كه موفق به ایجاد این قابلیت‌ها، دانش، و مهارت‌ها شود، در فناوری اطلاعات متبحرتر می‌شود. به لحاظ كاركردی، فرد متبحرتر در فناوری‌اطلاعات در استفاده‌ی مؤثر از فناوری امروز اطلاعاتی در زندگی شخصی و حرفه‌ای خود، در سازگاری و تناسب‌بخشیدن به فناوری اطلاعات مطابق با مقاصد شخصی، و در كسب دانش آتی متناسب با تحولات فناوری اطلاعات، توانمندتر از كسی است كه تبحر كم‌تری در فناوری اطلاعات دارد. سطح مكفی تبحر در فناوری اطلاعات، درك و دانش بنیادینی به فرد می‌دهد كه او را قادر می‌سازد در یك زنجیره[ی پیوسته] به پیش برود، در كاربرد فناوری اطلاعات در مقاصد گوناگون هر چه چیره‌دست‌تر گردد، و درك عمیق‌تری از فرصت‌هایی كه فناوری اطلاعات برای استفاده از این كاربردها فراهم می‌كند به دست آورد.

ترجمه: علی‌حسین‌ قاسمی

منبع : پورتال مديريت فناوري اطلاعات