حمایت از تولیدکننده یا مصرف‌کننده؟

این سوال همیشه مطرح بوده که دولت از مصرف‌کننده حمایت کند مطلوب‌تر است یا از تولیدکننده؟ در بعضی از دوره‌ها سیاست دولت بر آن بوده تا از تولیدکننده حمایت کند و در بعضی از دوره‌ها بر آن است تا از مصرف کننده حمایت کند. برای آنکه شناخت جامعی از مسئله پیدا کنیم ابتدا محاسن و معایب هر دو سیاست را بررسی نموده و پس از آن به کالبدشکافی این مسئله در زمینه فرهنگی خواهیم پرداخت و ابعاد مختلف آن را با توجه به سیاست اخیر دولت در حمایت از مصرف اقلام فرهنگی بویژه عرصه نشر کتاب خواهیم پرداخت.
سیاست حمایت از تولیدکننده معمولا افزایش تولید، اشتغالزایی و پایین نگه داشتن قیمت کالاهای تولیدی را به دنبال دارد اما در عین حال معایبی چون انباشت و تراکم ثروت و سوءاستفاده را نیز دارد چون ممکن است بعضی از تولیدگران به جای تولید، حمایت انجام شده را حیف و میل کنند و در جای خود هزینه نکنند.
طرفداران سیاست حمایت از مصرف‌کننده بر این باورند که سرمایه ملی باید در اختیار همه قرار گیرد تا از انباشت و تراکم ثروت نیز جلوگیری شود. غافل از آنکه خود این سیاست و نگاه نیز، اگر نظارت خوبی صورت نپذیرد انباشت ثروت و سرمایه ایجاد می‌کند و سوءاستفاده را به دنبال دارد و افرادی که باید مالیات بپردازند نه تنها مالیات نمی‌پردازند بلکه از یارانه دولت نیز برخوردار می‌گردند، لذا در سیاست حمایت از مصرف کننده نیز سه نکته مطرح است که اولا مصرف کننده واقعی شناخته شود و نکته دوم آنکه آن را در همان زمینه هزینه کنند و نکته سوم آنکه حمایت از هر مصرف کننده‌ای وظیفه و رسالت دولت نیست چنانچه مصرف‌کنندگان خیلی از کالاهای حمایتی امروز، اقشار بالای جامعه هستند که نیازی به حمایت ندارند بلکه دولت می‌بایست از حمایت آنان برخوردار شود و با دادن مالیات، دولت را در انجام امور یاری نمایند نه آنکه دولت با چنین هزینه‌هایی هر سال مواجه با کسری بودجه و تورم روزافزون گردد.
هیچ توجیه عقلی ندارد که دولت از حمایت تولیدات کشاورزی دست بردارد چون از مصرف کننده نان و غیره حمایت می‌کند و یا از حمایت تولیدات و صنعت انرژی دست بردارد چون از مصرف کننده انرژی حمایت می‌کند. در زمینه تولیدات فرهنگی نیز چنین است و نمی‌توان با شعار حمایت از مصرف کننده دست از حمایت تولیدات فرهنگی برداشت. این واقعیتی است که در گذشته تاریخ نیز سراغ داریم و امروز مایه مباهات جامعه ما می‌باشد. در جریان نهضت ترجمه، حمایت از تولیدگران فرهنگی را دولتمردان در بالاترین سطح آن دنبال می‌نمودند، در عین حالی که از مصرف کننده واقعی نیز حمایت می‌شد. در نظامیه‌های آن روز از مصرف کننده که همان دانش‌آموز و دانشجو بود، دولت حمایت می‌کرد و نه تنها قلم و کاغذ و غذای او را رایگان فراهم می‌کرد بلکه از وسیله نقلیه او که همان قاطر یا اسب بود نیز نگهداری می‌شد تا با خیال راحت، دانشجو به پژوهش و تحقیق و مطالعه پردازد.
پس از حذف کاغذ یارانه‌ای از عرصه بازار نشر و ناشران چند اتفاق افتاد۱ -! قیمت کاغذ در بازار که تا پیش از آن دو برابر قیمت کاغذ یارانه‌ای بود افزایش یافت و سه برابر شد. -۲ قیمت کتاب‌ها افسارگسیخته افزایش یافت و در قیمت‌گذاری کتاب‌ها امروز از صفحه‌ای شش تومان تا بیش از شصت تومان را مشاهده می‌کنیم و این قیمت‌گذاری را جبر و رانت تعیین می‌کند نه سیاست حمایت از مصرف‌کننده، چون دانشجو مجبور به خرید کتاب درسی است قیمت‌گذاری دو چندان می‌شود یا ارتباط داشتن با بخش‌های فرهنگی فلان سازمان و تزریق کتاب به آن سازمان، قیمت‌ها را افزایش می‌دهد و ارتباطی با هزینه و محتوای کتاب ندارد.
دولت در سیاست حمایتی خود از مصرف کننده در زمینه کشاورزی وانرژی و... کالای تولید شده را از تولیدکننده خریداری و با قیمت پایین‌تری در اختیار مصرف کننده قرار می‌دهد اما در عرصه فرهنگی بویژه نشر از ناشر می‌خواهد که کالای خود را با قیمت پایین‌تری در اختیار مصرف کننده قرار بده تا در فرصت ممکن آن حمایت به دست تو برسد وعجیب آنکه در توزیع بن کتاب با صف ایستادن و... حرمت‌ها شکسته می‌شود و کمتر اهل فرهنگی حاضر می‌شود که در چنین صف‌هایی قرار بگیرد تا برخوردار از یارانه‌ای گردد مگر خانواده‌هایی از سر جبر روزگار پذیرای آن شده باشند.
خوب است متولیان سیاست‌های حمایتی فرهنگی نیز تولیدکننده و مصرف کننده را با هم مورد توجه قرار دهند و همان‌گونه که نتایج امور فرهنگی در بلندمدت آشکار می‌شود سیاست‌های حمایتی بلندمدت را مدنظر قرار دهند و از پرداختن به اینکه چند صباحی بن توزیع کنند و چند صباحی دیگر کارت الکترونیک، پرهیز نمایند. لذا پیشنهاد می‌گردد
۱) وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای هر شهر و دیاری یک کتابخانه مجهز شبانه‌روزی تدارک ببیند تا پاسخگوی نیاز فرهنگی مردم آن شهر باشد.
۲) بر قیمت‌گذاری کتاب‌ها اعمال نظارت کند و سقفی از خرید وزارتخانه را مشروط به قیمت‌گذاری منصفانه نماید.
۳) جهت حمایت از تولیدکننده اعم از مولف و ناشر به‌طور عموم برای هر کتاب سقفی از خرید مشخص نماید و در جهت تناسب موضوع با نیاز جامعه نیز سقفی دیگر را برای خرید مشخص نماید.

محمد فیض‌آبادی

منبع : روزنامه رسالت