ریتم و ضرب و اشک

● نگاهی به موسیقی آئین های عاشورایی
موسیقی در اجرای آیین های مذهبی در میان همه اقوام جهان از نقش بسزایی برخوردار است به طوریكه بدون حضور موسیقی، آیین نمی تواند پا گیرد و بر مخاطب تاثیر لازم را بگذارد.به دلیل گستره وسیع جغرافیایی ایران و حضور اقوام متعدد، تا پیش از ورود اسلام، موسیقی آیینی این سرزمین از تنوع زیادی برخوردار بود. پیام اسلام، صلح، برادری و همبستگی بود، لذا توانست عامل پیوند فرهنگ های مختلف و گاه متضاد در ایران گردد.
تعامل فرهنگ ها به غنای فرهنگ اسلامی انجامید و موسیقی بیشترین بهره را از این موهبت برد.موسیقی مذهبی اسلامی، با توجه به محتوا و عملكرد آن به چند دسته قابل تقسیم است: موسیقی عبادی، موسیقی عرفانی و موسیقی درام. البته نباید این نكته را دور از نظر داشت كه این تقسیم بندی قابل تغییر و بسط خواهد بود.
در هر حال این سه گروه عمده، زیرشاخه های موسیقی خانقاهی ، عاشورایی، تغزیه ، نیایش و . . . را در بر می گیرند.در این جستار سعی شده است تا به گوشه هایی از موسیقی عاشورایی و متعاقب آن، تعزیه پرداخته شود.«محمدرضا درویشی» ، در كتاب «شناخت موسیقی نواحی ایران و تعزیه» ، برپایی مراسم سوگواری ماه محرم را از زمان سلسله آل بویه ذكر كرده است . فتح بغداد توسط آل بویه به شیعیان امكان مراسم عزاداری در سوگ سالار شهیدان و یاران او را به طور آشكارا داد.این روند تا زمانی كه مذهب تشیع، مذهب رسمی ایران شد ادامه یافت و به تبع آن موسیقی و آیین های عاشورایی نیز گسترش بیشتر یافتند.
براساس مدارك و شواهد، نوحه سرایی، قدیمی ترین شیوه مراسم سوگواری است . نوحه سرایی در سوگ قهرمانان اسطوره ای پیش از اسلام نیز رواج داشت. در مراسم نوحه خوانی عاشورا، ذكر مصیبت، مرثیه و روضه انجام می شود.
معمولا نوحه خوانی با مراسم نمادینی همچون سینه زنی و زنجیر زنی همراه است.موسیقی نوحه ها در نواحی مختلف گاها تفاوت هایی با هم دارند. برخی نوحه ها متاثر از ردیف دستگاهی موسیقی ایرانی هستند، برخی دیگر از موسیقی رایج در همان ناحیه تبعیت می كنند و برخی از هر دو بهره می گیرند. ریتم در نوحه ها بسیار متنوع است . مراسم سوگواری ماه محرم معمولا با نوحه هایی آغاز می شود كه سرعت دینامیك كمتری دارند .
با اوج گیری مراسم نوحه ها تندتر اجرا می شوند. متن و موضوعی كه نوحه در رسای آن گفته می شود نیز در ریتم نوحه تاثیرگذار است.از دیگر انواع موسیقی عاشورایی، موسیقی تعزیه است . تعزیه اساسا از موسیقی ، متن و نمایش بازیگران تشكیل می شود . موسیقی تعزیه را می توان در دو عرصه كاملا مشخص موسیقی آوازی و موسیقی سازی مورد بررسی قرار داد. جنبه اصلی موسیقی تعزیه موسیقی آوازی است . این موسیقی مبتنی بر آوازها و مقام های ردیف دستگاهی و موسیقی نواحی مختلف ایران است .
از دیگر جلوه های آوازی تعزیه می توان به همسرایی اشاره كرد كه در قالب پیش خوانی و گفت و شنود نقش خوانان دیده می شود . موسیقی سازی تعزیه نیز بستگی به منطقه ای دارد كه نمایش در آنجا اجرا می شود .
ساز های بومی همچون سنج، سرنا، نقاره و ... در كنار آلات و ادوات موسیقی جنگی نظیر شیپور و طبل بار موسیقایی درام را بر دوش می كشد.اعتقادات دینی هر سرزمینی بوسیله آواها و نواهای مذهبی همان ناحیه قابل انتقال است . موسیقی در صورتی كه از اعماق وجودی آهنگساز و نوازنده برخیزد حامل اعتقادات مذهبی وی خواهد بود.پیام و فرهنگ عاشورا در موسیقی آئین های عزاداری جریان دارد و آهنگساز می كوشد تا به بهترین شكل مفاهیم عمیق و گسترده نهضت عاشورا را در اثرش متجلی سازد.

منبع : روزنامه ابرار