سراب ، استان آذربایجان شرقی

منطقه سراب از جمله مناطقی است كه از دیرباز مسكونی بوده است. وجود كتیبه اورارتویی، تپه‌های باستانی و معابد سنگی در حومه این شهر نشانگر قدمت تاریخی منطقه است. سراب در دوره امپراتوری اورارتویی از جمله مناطقی با تمدن شهری بود. حتی بعضی از محققین و باستان‌شناسان بر این باورند كه قبور پراكنده در اطراف و اكناف شهر سراب، قدمتی بیش از سنگ‌نبشته‌های اورارتویی دارند.
آثار به جای مانده از فتوحات حكمرانان اورارتویی قدمت تاریخی این منطقه را به سال‌های 685-730 ق.م می‌رساند. سنگ نبشته رازلیق كه یك باستان‌شناس آلمانی در سال 1971 آن را خواند به خط میخی و متعلق به آرگیشتی دوم پسر روسای اول است. سنگ‌نبشته نشتبان هم بیان‌كننده فتوحات اروارتو در قرن هشتم قبل از میلاد است.
مراكز تمدن عهد باستان، معمولاً پس از ویرانی و انهدام در اثر حملات دشمنان، دوباره بازسازی نمی‌شد، اما شهر سراب بعد از شكست اورارتوها، در دوران حكمرانی پارت‌ها نیز از رونق كافی برخوردار شد و مورد توجه حكمرانان پارتی بود. وجود تپه‌های باستانی، تل‌ها و سفالینه‌های كشف شده در منطقه، شاهد این مدعا است.
در منطقه سراب آثار متعددی از جمله معابد سنگی، قلاع و یك چهار طاقی متعلق به دوران تمدن ساسانی بر جای مانده كه مبین اهمیت آن، در دوره ساسانی است.
در دوران بعد از حاكمیت اسلام در ایران و آذربایجان، شهر سراب همچنان ارزش و اعتبار شهری خود را حفظ كرد و به لحاظ موقعیت ویژه مواصلاتی و حاصلخیزی خاك همیشه مورد توجه حكمرانان بود. چنانچه مورخین نوشته‌اند، بابك خرمدین در شهر سراب با شبلی بن مثنی ازدی ملاقات كرد و جنگ امیر وهسودان با غزان در كنار این شهر در قرن پنج هجری رخ داد.
شهر سراب در دوران حكومت مغولان از مراكز عمده حكومتی در آذربایجان بود. نوشته‌اند كه سلطان احمد تكودار كه اسلام آورده بود، از دست ارغون‌خان و سرداران مغول به اردوی مادر كه در سراب مستقر بود، پناه برد و در آنجا دستگیر شد و به دستور ارغون به سال 683 كشته شد. بعد از شكست سلطان احمد تكودار ارغون‌خان مغول، شورای مغولان را در گردنه سائین به سال 683 تشكیل داد.
در زمان حكومت چوپانیان نیز سراب مورد توجه بود و حكومت آن با «جانی بیگ‌خان» از اولاد «جوجی‌خان» بود كه در سال 758 در این شهر كشته شد.
در اوایل حكمرانی صفویه كه شهرهای تبریز و اردیبل از شهرهای مهم به شمار می‌رفتند، سراب به دلیل نزدیكی به این دو شهر و موقعیت سوق‌الجیشی،‌ از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود. شاه اسماعیل صفوی بعد از شكست در جنگ چالدران به سراب روی آورد و در سال 930 در این شهر درگذشت.
جنگ شاه اسماعیل و خلیل پاشا در سراب روی داد و باعث ویرانی و خسارات جبران‌ناپذیری شد؛ ولی شاه‌عباس قوای عثمانی را در این شهر شكست داد.
به سال 1205 آغامحمدخان قاجار با صادق‌خان شقاقی در این منطقه جنگید و بعد از گریختن صادق‌خان از شهر، آغامحمدخان سراب را غارت كرد و به آتش كشید. صادق‌خان شقاقی در جنگ با فتحعلی‌شاه نیز شكست خورد و به سراب عقب‌نشینی كرد و بعد از اینكه جواهرات آغامحمدخان را به فتحعلی شاه پس داد، از طرف شاه قاجار بخشوده شد و به حكومت سراب منصوب گردید.
موقعیت جغرافیایی و اقتصادی این شهر باعث شد تا بعد از هر غارت و ویرانی دوباره جانی تازه بگیرد و در بطن حوادث آبدیده شود.